Fjallabaksleiðin

Ég er á Midt-Jyllands Lufthavn í Karup. Hingað mætti ég með tveggja klukkustunda fyrirvara, einsog maður gerir þegar maður fer í alþjóðaflug.  Flugvöllurinn var yfirgefinn. Ég þurfti að kalla á fólk til að tékka mig inn og gegnumlýsa handfarangurinn minn. Þetta er svolítið einsog að eiga sinn eigin prívat flugvöll. Og hann er ekki lítill – það eru áreiðanlega 10 hlið hérna, tvær stórar kaffiteríur (báðar lokaðar) og bílastæði einsog í Kringlunni. *** Við kláruðum bókina. Remember Europe . Sendum prufu á útgefanda sem tók andköf og heimtaði að fá að sjá allt. Raunar svöruðu báðir útgefendurnir sem við spurðum mjög jákvætt. En annar var sem sagt bókstaflega í skýjunum. *** En er bókin góð? Eiginlega er hún mjög vond. En það er hluti af estetíkinni og ætti ekki að koma að sök. Þetta er performans á heimsku og fávisku, fordómum og andlegri uppgjöf. *** Ég fékk lesendabréf. Fyrsta lesendabréfið mitt! Viðkomandi (nú skrifa ég einsog danski útgefandinn, dálítið kryptískt) er einn af helstu höfundum þjóðarinnar og mjög ánægð með bloggið mitt, en óánægð með síðustu færslu – eða hafði í það minnsta við hana nokkrar góðar og gildar athugasemdir. Auðvitað er ekki hægt að láta einsog kynhneigð sé alltaf val – þótt þess séu dæmi. Það er raunar fráleitt og það ætlaði ég alls ekki að gera. En hún er kannski ekki minna virði þótt hún sé val – eða þótt hún væri val (ef við gefum okkur að hún sé það aldrei, ekki einu sinni hjá þeim sem segja það). Maður má. *** Það stýrir náttúrulega ekki heldur góðri lukku að velja hvern maður elskar. Ekki fyrir alla, að minnsta kosti. Að giftast til fjár eða frama. Para sig einhverjum sem er seif og góður við börnin. Maður verður að meina þetta. *** En ástin er ekki bara að elska. Hún er líka að gera. Annars vegar er hún tilfinning sem heltekur mann og hins vegar er hún allt sem maður gerir fyrir þá sem maður elskar. Maður getur elskað án þess að gera neitt í því. Verið alveg hamslaus af ást að innan en hagað sér af innantómu hatri út á við – eða blindri sjálfselsku. Hunsað velferð þeirra sem maður elskar. Ég er ekki viss um að ástin sem maður finnur til sé neitt ómerkilegri fyrir það – maður er bara ruglaður og nær ekki að breyta henni í kraft til góðs.

Ég held að við – þ.e.a.s. mannfólkið – séum miklu meira líkamlegar langanir og þrár en við kærum okkur um að viðurkenna. Af einhverjum orsökum upplifum við líkamlegar þrár sem ónáttúrulegar – eða óréttlætanlegar – en andlegar þrár sem réttlætanlegar og náttúrulegar. *** Að hluta til er það vegna þess að okkur finnst við geta kennt „öðrum“ (kapítalismanum, feðraveldinu, félagslegum þrýstingi) um margt af því andlega. Við erum augljóslega félagsverur og lifum ekki í vakúmi. Hins vegar finnst okkur við ráða yfir eigin líkömum – og okkur er kannski mikilvægt að ímynda okkur einhvers konar líkamlegt átonomí. *** Það er skelfileg hugsun að vera á valdi líkama síns. Í því felst einhvern veginn tilvist handan siðferðisins, handan hins vitræna. *** Ég á til dæmis við: ef maður lifir óhollu lífi, þá er það vegna auglýsinganna eða hysterísks samtímans, en ekki bara vegna þess að sykur/áfengi/fita o.s.frv. er ávanabindandi. *** Við viljum heldur ekki að langanir okkar séu val. Það er mörgum mjög mikilvægt að fólk fæðist með kynhneigð sína, frekar en að það einfaldlega velji hana. Að það fæðist af tilteknu kyni – innra og ytra. Þannig er nánast rangt að  skipta um kyn – maður má bara  leiðrétta  það. Maður verður að hafa fæðst af röngu kyni. *** Í þessum skilningi viljum við helst vera á valdi líkama okkar. *** En auðvitað skiptir engu máli, í raun og veru, hvort maður velur kyn sitt eða kynhneigð eða hvort það er manni áskapað.

Ég hef engan áhuga á Skólaljóðunum. Kannski er óþarfi að taka það fram. Að minnsta kosti að því marki sem „Skólaljóðin“ er bara þessi gamla bók. Skólaljóð, sem konsept, eru auðvitað mjög áhugaverð. Og val í slíkar bækur yndislegt rifrildisefni. *** Gömlu Skólaljóðin geta bara verið til í fornbókaverslunum fyrir þá sem þau vilja. Það var prentað nóg af þessu til að framboðið verður alltaf meira en eftirspurnin. Og hún var síðast endurútgefin fyrir 6 árum. *** Merkilegt raunar að í sömu viku og birtast tvær greinar um mikilvægi þess að kynslóð eftir kynslóð af börnum lesi sama ljóðasafnið birtist önnur þar sem þessi sama meinloka – í útgáfu barnabóka – er gagnrýnd. Að foreldrar vilji bara að börnin þeirra lesi Emil og Skunda. Vilji tjóðra börnin við sína eigin upplifun af æskunni. Og bent á að það þurfi að styðja barnabókaútgáfu dagsins í dag. Höfundana sem eru að skrifa núna, fyrir fólkið núna. *** Hið sama á auðvitað við um ljóðlistina. Það er miklu ríkari ástæða til að reyna að koma Brynjari Jóhannessyni og Fríðu Ísberg inn í grunnskólana en að berjast fyrir því að halda Eggert Ólafssyni á námsskrá 200 ár í strekk. Og ef foreldrar vilja bonda við börnin sín yfir ljóðabókum geta þau bara huskast til að lesa Fríðu og Brynjar. *** En auðvitað útilokar það ekki að maður lesi líka Jónas Hallgrímsson og Theodóru. Þau mega alveg vera með líka. En ekki í slíkum forgangi að hitt gleymist. Ef við viljum vera bókmenntaþjóð, viljum eiga lesandi kynslóðir, þurfum við fyrst og síðast að leggja rækt við bókmenntirnar einsog þær birtast okkur í núinu – frekar en að eltast við kanónuna (sem skapar sig sjálf, reddar sér sjálf).

Ég er ennþá hérna. En ég er ýmist að vinna eða hvíla mig. Í kvöld fæ ég hefðbundinn danskan mat, fríkadellur. Á morgun geri ég plokkfisk og á föstudag ætlar Jörg að gera eitthvað austurrískt  í kvöldmat. Það verður áreiðanlega ekki sachertorta því honum finnst þær ekki góðar. Kannski vínarsnitsel, en ég efa það. *** Ég fór út að hlaupa. Strákarnir köstuðu sér í vatnið. Ég nennti því ekki.

Það markverðasta sem gerðist í gær – fyrir utan að ég hafði ekki tíma til að skrifa neitt hér – var að yfir kvöldverðinum (fajitas í boði Jörg) drakk ég hálft mjólkurglas af rándýru Mezcal sem Martin tók með sér frá Mexíkó í síðustu viku. Í einum sopa. Fyrir misgáning. Mig minnti að þetta væri vatn. Og nú er ég með höfuðverk.

Ég húki á Kastrup og bíð eftir að Jörg komi frá Austurríki og Martin huskist héðan úr Kaupmannahafnarúthverfinu sínu svo við getum haldið áleiðis til Jótlands í rithöfundamiðstöðina í Hald. *** Fékk mér sorglegan borgara á Burger King. Í þessari ferð hef ég þá borðað á McDonalds (sjeik), Pizza Hut (pitsu), Subway (hálfan steikarbát) og Hesburger (fínan stóran borgara), auk betri veitingastaða, í heimahúsi og í finnskum og íslenskum vegasjoppum. Við ætluðum á Koti Pizza en það mistókst. *** Þegar ég var hér uppi á efri hæðinni, á Burger King, undu sér að mér tveir starfsmenn og spurðu hvort ég ætti tösku sem þarna stóð. Svarta ballerínu. Ég kannaðist ekki við hana svo þeir lituðust aðeins um og skildu hana svo bara eftir hjá mér. Ég skoðaði hana aðeins. Hún var ómerkt nema á henni var  töskumiði sem á stóð eitthvað um öryggi. Það var fyrirtækjalógó. Safety eitthvað. Mér stóð ekki á sama, pakkaði niður dótinu mínu og flutti mig yfir á Starbucks. *** Ef ég spring í tætlur hérna niðri verður það þá ekki vegna þess að ég hafi ekki reynt að gera neitt í málinu.

Stundum fara hugsanir mínar á flug og þá set ég bakvið eyrað að „þetta“ vilji ég blogga um. Þegar ég svo sest niður til að skrifa eru þessar hugsanir flognar út í veður og vind. Það er ágætt. Þá hef ég ráðrúm til að hugsa eitthvað nýtt. *** Fluginu hans Jörg seinkar. Hann átti að lenda einum og hálfum tíma eftir mér í Kaupmannahöfn, þar sem við hittum Martin, en nú er óvíst hvort hann nái tengifluginu í Berlín. *** Nú datt ég inn í að lesa örnefni hafa og stöðuvatna á tunglinu. *** Haf rakans – Mare Humorum Haf bárunnar – Mare Undarum Stöðuvatn dauðans – Lacus Mortis Stöðuvatn hatursins – Lacus Odii Stöðuvatn óttans – Lacus Timus *** ❤ tunglið *** Dettur einhverjum í hug að Baltasar Kormákur njóti ekki forgangs hjá Kvikmyndasjóði? Annars er fáránlegt að sjóðurinn sé að styrkja Ófærð – þetta er dropi í hafið fyrir þá framleiðslu en getur ráðið baggamuninn fyrir marga aðra. Einsog að henda listamannalaunum í Arnald. En Kvikmyndasjóður vill fá lógóið sitt á alþjóðlega framleiðslu, vill sjást í útlöndum, vera frægur. Og kannski geta bent á Ófærð til að réttlæta tilvist sína – sjáið peningaframleiðsluna sem við áttum þátt í! – enda löngu kominn bottomlænhugsunarháttur í menningarstyrkjabransann. En auðvitað er það ekki tilgangurinn með menningarstyrkjum. *** Ég ætla að pissa áður en vélin mín fer í loftið. *** Ekki að það komi neinum við. *** Adios muchachos.

Ég las Om Offisim eftir Malte Persson og hafði mjög gaman af. Þetta er eins konar skrítlubók eða ævisaga. Stuttir kaflar sem segja frá heimspekingnum, nýaldargúrúinu, sjálfshjálparsérfræðingnum, skáldinu, uppfinningamanninum og trúarleiðtoganum Offisim. Bókin er fyrst og fremst mjög skemmtileg en það er líka í henni snertur af því sem mig langar að kalla alvöru heimspeki en ég veit ekki hvort ég má – ég er að hugsa um Lao Tse og Wittgenstein. En það er líka snertur þarna af Coelho eða satíru af Coelho. Offisim er stundum beinlínis „djúpur“, stundum hlægilegur og stundum – einsog Lao og Ludwig – einhvers staðar mitt á milli. Óskiljanlegur einsog Zenmeistararnir; í fullyrðingum sem maður snertir ekki á með hyggjuvitinu heldur lætur einfaldlega þeyta huganum á flug. *** Ég er að verða búinn með Bjargræði Hermanns Stefánssonar. Hermann hefur skrifað mjög mikið af góðum bókum á frekar stuttum tíma og það hefur alls ekki farið nóg fyrir þeim. Frá Algleymi eða svo. Margt hefur verið skrifað um Bjargræði sem lesendur mínir (séu þeir nokkrir) eru kunnugir. Látra-Björg situr á kaffihúsi í Reykjavík og röflar yfir samtímanum við mann sem ætlar að halda framhjá konunni sinni, vegna þess að hann telur að hún hafi haldið framhjá sér, og segir upp og ofan af ævi sinni. *** Röflið er frásagnarmáti sem hentar samtímanum mjög vel –í þeim móð er Látra-Björg miklu meiri samtímamaður en hún vill vera að láta. Hún er í einhverjum skilningi alltaf að taka myndir af matnum sínum – árétta sjálfa sig og sjá sig utan að. Bjargræði er sjálfsmynd Látra-Bjargar, mynd af fortíðinni sem hún var, úr samtímanum sem hún gengur aftur í. Og mynd af matnum hennar. (Hún sem sagt hatar matarmyndir). *** Ég á dálítið erfitt með gullaldarmál í íslenskum bókmenntum. Eða blætið fyrir gullaldarmáli. „Ég hata gullaldarmál“ skrifaði ég í tölvupósti til vinar míns, þar sem ég var annars að mæra bókina. Svona dregur maður úr þegar maður mælir á torgum. En mér finnst það sem sagt ódýr leið til þess að „skapa stíl“ að breiða yfir sig skikkju orða frá Gröndal eða Þórbergi eða úr nítjándu aldar sendibréfum og slíku. Ég skil blætið og er fær um að sleppa takinu og „bara njóta“ – rétt einsog ég get alveg, ef ég vil, látið mig falla ofan í eilífðarhimnahafsogaugnalýsingar Kalmans – en ég þarf að hafa svolítið fyrir því. *** Og ég er ekki frá því að ímugust mín (sennilega talaði ég um ímugust frekar en hatur í áðurnefndum tölvupósti – kannski var ég þar með sjálfur ómeðvitað að teygja mig aftur í tímann, hver segir eiginlega „ímugust“???) sé blandin einhverri öfund. Ekki get ég skrifað svona, einsog Hermann og Offi og Bergsveinn og Sölvi. *** Mér finnst samt mikilvægt að bækur innihaldi einhvern stíl. Að þar sé tekist á við tungumálið. Ef bók er lýst svo að hún sé skrifuð af tilgerðarlitlum stíl ímynda ég mér bara að rithöfundurinn hafi ekki nennt að hafa fyrir því að skrifa hana. Ég vil rembing og læti. Svona yfirleitt, á þessu eru undantekningar. Sumt fólk skrifar tilþrifalítið, en samt þannig að einhver sérstök og sterk rödd skín í gegn – mér detta í hug jafn ólíkir höfundar og Tove Jansson og Charles Bukowski. *** Og Hermann gerir þetta vel og ofgerir því alls ekki. *** Ég hef veitt því eftirtekt að algengasta orðið í orðaforða mínum – fyrir utan og og ég og en og í og úr og að og það allt saman – er sennilega eða eitt af systkinum þess, líklega, kannski, trúlega, vísast o.s.frv. Ég gæti best trúað (þ.e.a.s. „sennilega“) er þetta mitt „mér finnst“ eða mín halaspurning. „Ekki svo?“ „Non?“ Og hugsanlega ætti ég að venja mig af þessu. Læra að tala og skrifa í beinni línu. Úr mínum heila beint í þinn, frekar en að leggja það í þinn dóm hvort mér sé óhætt að fullyrða eitthvað. I am a free man, I have another number. *** Næst ætla ég að lesa La Storia eftir Elsu Morante. Aðra langa skáldævisögulega ítalska bók um seinni heimsstyrjöldina (hin var Kaputt eftir Malaparte, sem ég nefndi hér um daginn). Það var mælt með þeim báðum við mig; tvær vinkonur mínar. Roberta Soparaite á Ísafirði, sem hefur þýtt hluta úr Illsku á litháísku, mælti með Kaputt og lánaði mér sitt eintak. Franska ljóðskáldið Marie Fabre – sem þýðir einmitt talsvert úr ítölsku – mælti með Morante.

Sennilega er Hvalárvirkjun ekki merkileg byggðaaðgerð, þótt ég hafi annars lítið vit á því. Það er hins vegar áhugavert að skoða umræðu eða orðræðu þeirra sem setja sig upp á móti henni. Efri millistéttin í Reykjavík talar um landið einsog sitt prívat gallerí; talar um heimkynni annars fólks einsog höggmyndasafn sem það eigi að eiga ókeypis aðgang að á meðan enn skín sól á jörðu. Það spyr: Hvers virði erum 15 megawött (eða hvað það er) gagnvart eilífð fegurðarinnar? *** Þetta er alls ekki spurningin. Spurningin er: Hvers virði eru heimkynni fólks. Hvers virði er mannabyggðin. Hvers virði er lífið í Árneshreppi. Mannlífið og menningin. *** Efri millistéttinni í Reykjavík þykir vænna um Hornstrandir. Þykir vænt um draugahús og forna, horfna byggð. Þar nær hún tengslum við ræturnar. Hún nær engum tengslum við fólkið í Árneshreppi sem berst fyrir tilveru sinni. Ekki fyrren það er flutt á mölina og börnin þeirra eru farin að skrifa sagnfræðilegar doktorsritgerðir um hnignun mannlífs í jaðarbyggðum – milli þess sem þau „hlaða batteríin“ í yfirgefnu húsi foreldra sinna vestur í rassgati. *** Vesturlandarbúar fórna alltaf hagsmunum þess veikasta fyrst. Þess sem á minnst undir sér. Þannig virkar kapítalisminn. Flugvallarmálið er annað eins mál – og aftur er ég alls ekki viss um að flugvöllurinn þurfi að vera í Vatnsmýri, það er önnur saga, en hann má fara, á jafnvel að fara,  þrátt fyrir að kannski komi ekkert í staðinn fyrir hann og það finnist engin lausn á samgöngumálum. Hagsmunir þeirra landsmanna sem berjast fyrir tilverurétti sínum mega sín einskis gagnvart vaxtarverkjum þeirra sem mega sín mest. Þá skiptir ekki einu sinni máli að stór meirihluti höfuðborgarbúa kæri sig alls ekki um að flugvöllurinn verði fyrirvaralaust látinn flakka. Hagsmunir hins sterka tala sínu máli. *** Í Reykjavík og víðar heitir þetta jafnaðarmennska. Sennilega hefur orðið jöfnuður alveg gersamlega misst merkingu sína. Íslenskir sósíaldemókratar eru amerískir demókratar. Það eru sænskir sósíaldemókratar núorðið líka. Og franskir. Kanadískir. Og svo framvegis.

Ég er femínisti. En mér hefur oft verið sagt að ég sé það ekki. Og jafnvel beinlínis sagt að ég megi ekki kalla mig femínista ef að mér finnst ekki a) b) eða c). Yfirleitt hefur það snúist um „ákvörðunarrétt konunnar“ yfir eigin líkama. Mér finnst erfitt að samþykkja lög sem takmarka til dæmis rétt kvenna til að ganga með börn fyrir aðra – gegn greiðslu eður ei – meðal annars vegna sögulegrar stöðu konunnar og þess hvernig alls kyns opinbert vald, fyrst og fremst kirkjan, kapítalið og ríkisvaldið hefur og vill hafa umráðarétt yfir eggjastokkum, leggöngum og öllu hinu. Það er mér – sem femínista – mikilvægt að konan sé frjáls. *** Ég er vel að merkja ekki eini femínistinn í heiminum sem finnst þetta. Ekki einu sinni einn af milljón. En ég þekki margar konur sem myndu aldrei tala þannig við kynsystur sína en eiga samt í engum vandræðum með að skuðskýra fyrir mér hvað skoðanir mínar heita. (Ég er sennilega ekki nógu mikill  bandamaður í mér til að horfast ekki í augu við að í hópi kvenna og feminískra kvenna eru líka hrokafull fífl). *** Annars er ég hvorki frjálshyggjumaður né einstaklingshyggjumaður. Þetta er að mörgu leyti undantekning í skoðanamengi mínu, tilkomin af litlu trausti á þeim stofnunum sem mest hafa patróníserað konur í gegnum tíðina, hornsteinum feðraveldisins. *** Og svo er ég oft samt frjálshyggjumaður og einstaklingshyggjumaður. Þegar ég hugsa út í það. Anarkisti. Sósíalisti. Það er stundum erfitt fyrir mig að henda reiður á þessu. *** Það er líka erfitt að gangast við femínistaheitinu þá daga sem heimskuleg skrif í nafni femínismans fara með nethiminskautum. Einsog leikhúsrýni Maríu Lilju um Ljóta andarungann. Eða textar sem eru bara illa dulin mannfyrirlitning. Það er bara þannig. Þá daga verður maður að minna sig á að Sovétríkin eru ekki lýsandi fyrir hina sósíalísku hugsjón, hvað sem Brésneff segir. En maður verður einmitt að vera duglegri að fordæma gúlagið vegna þess að það er reist í manns nafni, yfir því blaktir vor fáni – í fullkomnum órétti. *** Það eru ekki bara fyrirtæki sem grænþvo sig. Regnbogaþvo sig. Bleikþvo sig. Ekki bara fyrirtæki sem vilja virðast umhverfisvæn, sýna konum og hýrum samstöðu og hlýhug – án þess að vilja leggja neitt raunverulegt að mörkum, nema rétt sem dugir þeim í auglýsingaskyni. Þetta gera einstaklingar líka. Á samfélagsmiðlum. Enda erum við öll fyrirtæki í kapítalisma 21. aldarinnar. *** Það er augljóslega próblematískt fyrir alla alvöru sósíalista. *** Ég hata jafnlaunavottun. Hana . Þá er það sagt. Ég hata hana ekki vegna þess að mér finnist ekki að það eigi að borga körlum og konum sömu laun, heldur vegna þess að hún er notuð til þess að breiða yfir þá staðreynd að fólki eru almennt greidd mjög ójöfn og óréttlát laun. Hún er hvítþvottur. Á meðan fyrirtæki borgar skúringakellingunum sínum brotabrot af forstjóralaununum skiptir engu máli hvort forstjórinn (kk) og framkvæmdastjórinn (kvk) eru með nákvæmlega sömu milljónatöluna í mánaðarlaun. Þau eru bæði skítrík. Vandamál þeirra koma mér ekki við. Ég hata vandamál þeirra. *** Kannski er það líka illa dulin mannfyrirlitning. Ég er sennilega ófyrirleitnari sósíalisti en ég er femínisti. En femínismi minn kemst líka svo að segja allur fyrir innan sósíalisma míns. Ég lít ekki á þetta sem tvo aðskilda hluti. Ég er ekki jafnréttissinni heldur jafnaðarmaður. Og þar af leiðandi femínisti. *** Man einhver lengur muninn á jöfnuði og jafnrétti? *** Jafnlaunavottuð fyrirtæki eru varla nema brotabroti minna óréttlát í launagreiðslum sínum en gengur og gerist. *** Ég er líka meiri og meiri efnishyggjumaður með aldrinum. Og var þó alltaf frekar mikill efnishyggjumaður. Frjálslyndir drápu marxismann í samfélaginu með því að gera efnishyggjuna móralskt ranga. Einsog kirkjan gerði á undan. Eat, pray, live on hay / you’ll get pie in the sky / when you die, orti Joe Hill um árið. Frjálslyndir vilja bara að allir séu næs. Og svo fær maður aldrei einu sinni neina köku þegar maður deyr. Maður fær kannski rifinn svínakjötsborgara með innfluttum ESBískum gráðosti, sultuðum rauðlauk úr beðinu úti í garði og heimabrugguðum craftbjór þegar manni er boðið í mat til borgarastéttarinnar annað veifið. Af því hún er svo næs. Og þá skiptir ójöfnuðurinn engu. *** Sósíalísk efnishyggja mín gengur út á að tryggja eigi öllum jafn mikið af efnislegum gæðum að því marki sem þeir kæra sig um. Það er ekki nóg að rétta fátækum ölmusu. Þessar aðgerðir – líkt og umhverfisvernd – eiga á að vera á forræði og að frumkvæði ríkisvaldsins. Til þess er það. *** Já og svo er enginn jöfnuður án jafnréttis. En einsog hefur rækilega sýnt sig er hellings ójöfnuður þrátt fyrir hellings jafnrétti. Launamunur kynjanna er satt að segja hlægilegur við hliðina á launamuni stéttanna. (Og miklu meiri kynjaójöfnuður byggður inn í launamun stéttanna en launamun kynjanna – af því að kvennastörf eru svo lítils metin). *** Ég er líka þeirrar skoðunar að sé leyst úr þessu grundvallaróréttlæti leysist margt annað óréttlæti af sjálfu sér. Hælisleitendur eru ekki bjargarlausir ef þeir eiga jafn mikið tilkall til samfélagsins þar sem þeir búa og hinir. *** Já og meðan ég man eru landamæri ímyndaðar gaddavírsgirðingar kapítals og ríkisvalds og þeim ber að tortíma. *** Capisce?