Author: Eiríkur Örn Norðdahl

Ég var of lúinn til að færa dagbók síðasta mánudag. Of önnum kafinn. Og á ferðalagi frá Umeå. Og of mikil læti í kringum leikritið. En mér tókst að klára skáldsöguna og senda hana frá mér í fyrradag. Nema það hafi verið í hittifyrradag. Vikan og helgin hafa verið svo sturluð að ég er hreint ekki alveg viss. En ég ætla að fagna verklokum í kvöld. Það er að vísu ýmislegt eftir og sennilega margar breytingar í áframhaldandi ritstjórn – en þetta er samt einhvers konar endir, verkið hefur tekið á sig mynd. *** Leikritið var frumsýnt fyrir tæpum tveimur vikum. Það hafði þegar vakið einhverja athygli – Ugla Stefanía var ósátt við forsendur þess og tjáði sig um það, fyrst á Facebook og svo í viðtali við Gay Iceland vefinn . Fyrirsögnina þar mátti svo skilja að gervallt hinsegin samfélagið væri „furious“ (tryllt, hamslaust, ofsareitt) vegna leikritsins. Sem var sannarlega ónákvæmt. Ósáttin hafði meira að gera með viðtal sem við Vignir leikstjóri fórum í hjá RÚV þar sem ég komst að einhverju leyti óheppilega að orði – og svo afstöðu gagnvart leikritinu, sem ég get ekki skilið og get ekki skilið að neinn sem ekki hefur séð það geti leyft sér. Auk þess hef ég heyrt í nógu mörgum vinum og kunningjum í hinsegin og kynsegin samfélaginu til þess að vita að „samfélagið“ er langt í frá búið að afskrifa mig sem bandamann, þótt Ugla hafi gert það. *** Ég svaraði Uglu líka á sama vettvangi og baðst afsökunar á óheppilegu orðavali og reyndi að útskýra afstöðu mína til skáldskaparins. Ég hafði ákveðið að gefa mér alltaf að minnsta kosti viku til þess að svara nokkrum mögulegum uppákomum vegna verksins – og þá helst alltaf skriflega. Ég sveik þetta með tímann strax í fyrsta skrefi og réttlæti það með því að kynseginsamfélagið ætti annars konar tilkall til þess að ég stæði fyrir máli mínu en t.d. bara Vísir eða DV. Ég hef hins vegar talsvert velt því fyrir mér þessa síðustu daga hvort ég eigi ekki bara að leyfa leikritinu og skáldsögunni að tala eigin máli. Mig langar að bera hönd fyrir höfuð mér vegna þess að ég kæri mig ekki um að vera útmálaður sem óvinur trans fólks – en ég vil ekki að verkið verði smættað niður í sósíalrealískt verk um trans, vil ekki taka þátt í að setja allan fókus á þessa einu hlið þess. Nú hljómar það einsog mótsögn, og sennilega er það mótsögn þótt ég geti ekki alveg útskýrt hvers vegna hún truflar mig ekki, en þótt ég haldi þessa dagbók langar mig í raun ekki nema takmarkað að tjá mig um verkið. Mér finnst einsog ef ég ráði ekki alveg ferðinni sjálfur, þá stígi ég svo auðveldlega í veg fyrir það. Þetta er hugsanlega vitleysa og hugsanlega ber ég ábyrgð á því að fylgja verkinu úr hlaði, reyna að tryggja að viðtökur þess séu í samræmi við vilja minn og metnað. Og gagnvart sjálfum mér – mínum eigin heilindum. Að ég láti ekki troða mér í einhvern kassa. *** En það voru fleiri ósáttir við innslagið í Kastljósi. Nettröllið Lord Pepe hélt um þetta lítinn fyrirlestur á YouTube-rás sinni – kallaði mig „uppstrílaða listaspíru“ og hvaðeina. Hann var sem sagt einna helst óánægður með að ég skyldi kalla Milo Yiannopoulus diet-fasista og segja að það væri þægilegt fyrir íslamófóbana að eiga Ayan Hirsi Ali að, til þess að úthúða múslimunum. Þetta hefst þegar sirka 1 mínúta og 45 sekúndur eru liðnar af myndbandinu. *** Sigríður Jónsdóttir á Fréttablaðinu er eina manneskjan, so far, sem hefur séð verkið og verið ósátt við það . Henni fannst Illska líka hundleiðinleg – þótt hún hefði fengið heilli stjörnu meira á sínum tíma – en sennilega nær fagurfræði okkar Óskabarnanna og hennar ekki vel saman. Hvað um það. Hún skrifaði frekar reiðilegan og – leyfist mér að segja – hneykslaðan pistil um forsendur verksins og hvað hún hefði hneykslast lítið (af langri reynslu er það jafnan bara fólkið sem hneykslast mest sem þarf að hafa orð á því hvað það hafi hneykslast lítið). Eða, svo það sé leyst úr flækjunni, þá hneykslaðist hún  ekki á persónunni Hans Blævi en hún hneykslaðist  mjög á forsendum leikritsins. Ég er henni augljóslega ósammála um forsendurnar og finnst hún harðbrjósta að svitna ekki smá yfir ólátunum í Hans – en það er aukaatriði. *** Það sem truflaði mig mest (og nú er ég að fara að stíga í veg fyrir eigið verk) var sú hugmynd hennar að sögupersónur væru „ósnertar af feðraveldinu“. Hans Blær er intersex manneskja hvers kyn var bælt af samfélaginu í kringum hána; hán er bæði fórnarlamb og gerandi í nauðgunarmálum (og rekur meðferðarheimili fyrir fórnarlömb nauðgana); móðir hánar er gift skipstjóra sem í krafti tekna sinna kemur fram við hana einsog hún sé ekki til o.s.frv. o.s.frv. Ég gæti haldið áfram að telja þetta upp í allan dag. Það er bókstaflega varla einn einasti punktur í öllu leikritinu, handriti, dansi, bendingum, grettum o.s.frv. sem er ekki í beinni snertingu við feðraveldið – og mörg blæðandi sár á eftir. Það liggur við að ég haldi að hún hafi verið á einhverju öðru verki. *** Önnur gagnrýni var jákvæðari. María Kristjáns í Víðsjá , Snæbjörn og Bryndís í Kastljósinu og Silja á TMM voru öll í skýjunum. Sérstaklega fannst mér Maríu takast vel að hugsa með verkinu , frekar en gegn því (þótt slíkur lestur geti stundum líka verið frjór) – en hún hafði líka mestan tíma (gagnrýni í Kastljósi var 3 mínútur – Vignir trompaðist – og Silja birti sína strax daginn eftir). En ég vil þó koma því að – í tengslum við gagnrýni Maríu – að orðið gálkn, sem Hans Blær notar yfir kynfæri sín, er ekki sama og trans píka. Gálkn er í fyrsta lagi uppnefni komið frá móður hánar – ekki ósvipað og sumum konum hefur verið kennt að kalla píkuna á sér „skömm“ eða „ónefna“ eða „tuðra“ – og í öðru lagi alls ekki píka, hvorki trans né sís, heldur millibilskynfæri intersex manneskju. Þetta er ekki útskýrt í þaula í leikritinu þótt það komi fram. Svona hlutir verða samt alltaf skýrari í bók en á sviði, einfaldlega vegna þess að það er hægt að fara dýpra í þá og lesandi getur endurlesið þá. *** Þá hefur eitthvað borið á misskilningi á því hvað Hans Blær er – og skal engan undra – því hán er  í senn kynsegin, trans og intersex. Hán er kynsegin vegna þess að hán upplifir sig á rófinu – mismikið karl, kona og allt þar á milli – trans vegna þess að hán upplifir kyngervi sitt (mismikið) á skjön við líkama sinn og intersex vegna þess að hán er með klitoromegali (ofvaxinn sníp) af óþekktum ástæðum (hán er s.s. ekki greint með neitt annað ástand og klitoromegali getur átt sér margar mismunandi orsakir).

Lyklaborðið á tölvunni er sjóðandi heitt af sólinni sem skín innum gluggann. Það er eitthvað ríflega 25 stiga hiti. Og mér svíður í fingurgóma vinstri handar af að slá á lyklaborðið vegna þess að í gær spilaði ég svo mikið á gítar. Mikið verandi tæp klukkustund, kannski. Í gítarbúð, sem sagt – prófaði tæplega þúsund skepnur. Einu sinni var ég með sigg á fingrunum – þegar ég spilaði á gítar og vann í rækjuverksmiðju. Ég hætti báðu um svipað leyti, þegar ég hugsa út í það, og byrjaði líka um svipað leyti. Frá 12 til 21 árs. Og nú er ég bara með lúserafingurgóma. Ljóðskáldafingur. Ég ætla að taka næturlestina til Malmö og heimsækja Per vin minn og kaupa mér rafmagnsgítar. Líklega verður það Epiphone SG en ég ætla að prófa allt sem ég kemst í og hef efni á. Síðast átti ég Ibanez Joe Satriani, rjómahvítan. Mest langar mig í Italia Maranello 61 – eða Speedster – en ég hef ekki efni á þeim. Og Epiphoninn er ekki beinlínis leiðinlegur. Það kemst sem sagt eiginlega ekkert annað að í hugsunum mínum. Miðaldrakrísan, ha? Ég get þó alltaf huggað mig að vera ekki sprangandi um í leðurjakka, einsog sumir. En ég ætla að pikka upp alla Appetite for Destruction plötuna. Í dag eru einmitt liðin 29 ár frá því að hún kom út. Annars er ég frekar andlaus eitthvað að tittlingast í nokkrum ljóðum. N&A&A fóru til Rejmyre í dag. Ég er að ganga frá í íbúðinni og búa mig undir næturlestina. Og gítarkaup. Og sánabað með Per og Mats, bjórdrykkju, mat og svo framvegis í Malmö.

Engar myndir í dag. Ég er fátt búinn að gera annað en að pússa þessa vikuna. Í sjálfu sér var það að meira að segja dálítill óþarfi því ég á eftir að þurfa að pússa sumt af þessu aftur – enda verða einhver átök við skrokkinn áður en yfir lýkur. Ég er að bíða eftir hlyni frá Króatíu og hálsi frá Bandaríkjunum og fékk sendingu með fínum sandpappír og púðum, skapalóni fyrir hálsvasann, dremilstönn og tólhaldi (jig) til að fræsa fyrir bindingunni. Sem ég kalla stundum líningu. Það er margt sem ég veit í raun ekki hvað heitir í þessu öllu saman – sérstaklega á íslensku. Eitthvað get ég samt gert áður en hlynurinn kemur. Ég get borað fyrir ólhnöppunum. Ég þarf að dýpka aðeins rásirnar fyrir snúrurnar. Tala við gullsmiðinn um að grafa í hálsplötuna. Hanna merkingu á hausinn. Prófa að bæsa afgangsspýtur til að sjá hvernig það lúkkar. Ég boraði reyndar fyrir plasthlífinni aftaná. Það gekk bærilega og skrúfurnar sem ég fékk eru allt í lagi aftan á gítarinn en ég þarf að finna einhverjar fallegri til að setja í klórplötuna – sem ég sendi suður til Adda í síðustu viku. Ég boraði líka fyrir innputtinu og þar er allt í fína. *** Ég spilaði líka fyrir framan fólk á föstudaginn. Í fyrsta skipti í þrjú eða fjögur ár, held ég, og við svipaðar aðstæður og þá. Sem sagt í óæfðri partíhljómsveit af stórtilefni – þá var það 10 ára brúðkaupsafmæli vina minna en nú fertugsafmæli annars vinar. Það var mjög gaman þótt ég kynni ekki lögin og væri aðallega að elta hljómsveitarstjórann, Gumma Hjalta. Ég var gríðarlega stressaður og bókstaflega skalf einsog hrísla fyrstu 20 mínúturnar og sneri baki í áhorfendur eins mikið og ég komst upp með. Og hefði ábyggilega ekki farið upp á svið ef ég hefði ekki pínt mig til að taka með mér gítarinn, af því ég var búinn að nefna það við Nödju og afmælisbarnið (sem spilaði á cajon trommukassa) og hefði skammast mín fyrir hugleysið ef ég hefði sleppt því, og  Gummi svo nánast komið og sótt mig þegar þau voru búin að spila 2-3 lög. Stressið fer líka alveg með mann. Maður er talsvert betri gítarleikari heima í stofu að djamma með sjálfum sér. Sennilega skánar maður mjög hratt af því að venjast þessu en það munar ábyggilega alltaf a.m.k. tíund. Ég átti í mestu erfiðleikum með að muna einföldustu hljómaskiptingar og þurfti því að stara á fingurna á Gumma allan tímann – og eyrað, sem er kannski ekkert frábært, var alveg úr sambandi. Ég tók nokkur sóló og hékk bara í fyrstu stöðu pentatóníska blússkalans og var ekkert að flækja spilamennskuna með dýnamík, tvíhljómum eða lærðum likkum, og var alltof frosinn til þess að velta því fyrir mér á hvaða nótum ég væri að lenda í hljómaskiptingum. Hugsaði bara um að lifa af. Í einu laginu, ég man ekki hverju, gekk ómögulega að spila pentatónískan blús og þá lenti ég bara á einhverjum villigötum. En mér tókst svo sem að feika mig í gegnum megnið af þessu. Og það var mjög gaman. Ég væri til í að spila meira – alls konar tónlist í sjálfu sér, en mest blús og blússkotið. Næst væri ég líka til í að vera minna stressaður og með minn eigin magnara og pedalana mína (ekki að fenderinn hans Gumma hafi ekki verið frábær – en það er þægilegra að þekkja sjálfan sig í hátalaranum). *** Gítarleikari vikunnar er Eddie Hazel í Funkadelic og lagið er viðstöðulaust tíu mínútna fönksóló fyrir lengra komna – spunnið frekar en samið. Hljómsveitarstjórinn, George Clinton, ku hafa beðið Eddie Hazel að ímynda sér fyrst að hann hefði fengið fréttir af dauða móður sinnar – en svo að hún væri á lífi og þetta var hin harm- og gleðiþrungna útkoma.

Það er ekki nema mánuður frá því ég ákvað að skoða blúsárið og gera einhvers konar lista yfir bestu plötur ársins. Einsog allir hinir tónlistarbloggararnir. Það er ekki ósvipað að leita að góðum nýjum blúsplötum og að finna góðar nýjar ljóðabækur – ég elska bæði ljóð og blús en verð samt að viðurkenna að það er furðu mikið af efni sem … tja höfðar ekki til mín, skulum við segja, til þess að vera ekki með neinn ruddaskap á þessu annars virðulega bloggi. Það kom mér síðan gleðilega á óvart að ég mér tókst að finna tíu plötur – og raunar ríflega það – sem mér þykja verulega góðar og það var ekki einu sinni neitt æðislega erfitt. Sennilega hefur samtímablúsinn það betra en ég hélt.  Einsog nærri öll ár frá 1970 voru langflestar blúsplötur ársins af því taginu þar sem stórsveit leikur undir, lagasmíðarnar renna hver inn í aðra, og sólóin eru aldrei minna en korter. Þetta er gjöðbilað þegar sannur virtúós heldur um sólógítarinn – og annars ágætt en bara í litlum skömmtum. Sem betur fer er frekar fljótgert að sía það efni einfaldlega út. Joe Bonamassa gaf út ágæta þannig plötu í ár, fyrir þá sem fíla það – Royal Tea – en hún er ekki á þessum lista. Sá sem komst næst því að vera með var Dion með plötuna Blues With Friends, þar sem Bonamassa kemur raunar við sögu, en líka Paul Simon, Rory Block, Billy Gibbons, Samantha Fish og fleiri. Bob Dylan gaf út Rough and Rowdy Ways, sem er að mörgu leyti frábær – þótt hún sé líka svolítið bara Dylan-samur-við-sig-dæmi – en það er líka bara annað hvert lag á henni blúslag.  Lucinda Williams var líka á mörgum topplistum með Good Souls Better Angels og það er áreiðanlega mjög umdeilt en mér fannst sú plata bara alls ekkert sérstök. Og miklu meira generískt ameríkana en blús. Shemekia Copeland gaf út mikla drottningarskífu – og hún er ofsaleg söngkona – en lagasmíðarnar heilluðu mig ekki nóg og textasmíðarnar voru svolítið of topikal fyrir minn smekk, einsog raunar hjá Lucindu líka og víðar. Ég skil að maður sé í öngum sínum yfir Trump – en ég get ekki svona ljóðrænt mál yfir hvað hann sé mikið dick einsog í „Man Without a Soul“ hjá Lucindu eða „Money Makes You Ugly“ eftir Shemekiu (sem lyktar líka af pie-in-the-sky-speki). Textinn við „Apple Pie and a .45“ er reyndar svolítið fyndinn – þótt lagið taki sig svolítið of alvarlega til að bera húmorinn (og þetta á áreiðanlega ekki að vera fyndið).  Apple pie and a .45
Mama’s readin guns n ammo
Sippin lemonade
Baby’s in the backyard
Tossin hand grenades
Grandpa’s shootin dinner
Some possum and some squirrel
Last night they ended up shooting
Our neighbor’s baby girl
Everybody’s so upset
Every person in the town
But that can’t bring a life back
After it’s shot down Ben Levin, Frank Bey og Don Bryant voru báðir með góðar plötur sem komust ekki á listann. Catfish Keith var með plötu sem var svolítið of fyrirsjáanleg – skorti aðeins karakter en hefði getað farið betur, fanta kassagítarleikur. Fantastic Negrito var með einhvers konar tilraun til formbyltingar – sem endaði í ágætis plötu sem fór samt of langt út fyrir rammann, missti tengslin við einhvern blúskjarna.  Ég hef auðvitað ekki verið að hlusta á nýjar blúsplötur í allt ár, heldur fyrst og fremst gamlar, og sennilega ber listinn þess merki að ég er ekki 100% með á nótunum. Ég fór í gegnum aðra árslista, sló upp tónlistarmönnum sem ég hef haft mætur á og reyndi að sjá hvað og hvort þeir hefðu verið að gefa út í ár. Endaði með kannski 40-50 plötur sem ég skar fljótt niður í um 20, sem ég hlustaði betur á og endaði svo með þessar tíu hér að neðan. Ég er búinn að endurraða fyrstu fimm plötunum margsinnis en síðari tíu plöturnar hafa meira og minna setið kyrrar í sínum sætum. Ég held ég sé sáttur í dag en myndi ábyggilega endurraða aftur á morgun.  ____________________________________________________________________ 1. Bobby Rush – Rawer Than Raw Rawer Than Raw er ein af þremur plötum á þessum lista sem inniheldur lag eftir Skip James. Það segir sennilega sitthvað um minn smekk. Bobby Rush er fæddur 1933 sem gerir hann 87 ára – og aldursforseta á listanum. Hann hefur verið að gefa út tónlist frá því upp úr 1970 en leikið hana meira og minna alla ævi. Það var þó ekki fyrren fyrir fjórum árum að hann vann sín fyrstu Grammy-verðlaun – skömmu eftir að hafa vakið athygli í blúsheimildarmyndinni The Road to Memphis sem Richard Pearce leikstýrði en Martin Scorsese pródúseraði.  Bobby hefur í fleiri áratugi ferðast um og leikið tónlist – keyrir sína eigin rútu og spilar meira og minna linnulaust. Yfirleitt hefur hann verið að spila með hljómsveit en á síðustu árum hefur hann einfaldað settið og „farið í ræturnar“ – og leikið blúsinn einsog hann lærði hann í æsku. Þetta er a.m.k. þriðja þannig platan – en sú fyrsta hét bara Raw.  Hér eru alls konar klassíkerar. Fyrir utan Hard Times eftir Skip James er Down in Missisippi eftir JB Lenoir, Honey Bee eftir Muddy Waters og fleiri. Í flestum lögunum er Bobby bara einn á gítar, stappandi fót, munnhörpu og rödd – útsetningarnar eru í senn hefðbundnar og sérviskulegar, einsog vera ber í þessari músík. Það er líka gaman að þótt hann spili roots blús þá eru lögin ekki öll sótt til þriðja eða fjórða áratugarins – heldur í hans eigin rætur, sem liggja nær þeim sjötta og sjöunda.  Bobby hefur ótrúlega magnaða rödd – sem nýtur sín miklu betur í einfaldari útsetningum – og gítarleikurinn er sólítt og tilfinningaríkur, en sjaldan skrautlegur eða hégómlegur.  ____________________________________________________________________ 2. Bettye Lavette – Blackbirds  Það fer meira fyrir reynsluboltum en vaxtarsprotum á þessum lista. Og kemur kannski ekki á óvart. Það er ekki endilega spurning um að blúsinn sé að deyja, einsog maður gæti ímyndað sér, heldur hefur hár aldur lengi verið virtur og jafnvel til marks um að eitthvað sé meira ekta – það sé raunveruleg reynsla að baki, raunverulegur blús, og viðkomandi sé búinn að gjalda sitt – paid his dues. Blúsinn er varla tíu ára þegar hann þykir jafn gamall syndinni og hefur glatað öllu nýjabrumi. Nýliðun í frægðarhöll blússins á sér ekki síst stað meðal ellilífeyrisþega. Þrír þeirra sem eru á þessum lista voru nánast óþekktir fyrir 15 árum.  Bettye Lavette er fædd 1946 og Blackbirds er í grunninn drottningarblús, af skóla Bessie Smith og Ma Rainey, en með alls kyns módern þreifingum. Sándið er oft seventís, slatti af wah wah gítörum og einhverjum farfísum. Röddin er gömul og brostin og reynd – en sannarlega segi ég yður, það er varla neinn sem syngur svona fallega, af jafn yfirveguðum og svölum harmi. Bettye byrjaði að gera tónlist 16 ára en sló ekki í gegn almennilega fyrren 2005 – sem er aftur þetta með aldurinn. Á meðan það hefur enginn áhuga á fertugri rokkstjörnu eru blúsarar oft ekki raunverulega áhugaverðir fyrren eftir sextugt.  Það er ekki heiglum hent að leika eftir Strange Fruit – og enginn mun nokkurn tíma gera það einsog Billie Holiday. En þetta er samt fáránlega gott – og ég tek hattinn ofan fyrir pródúsentinum sem fer öfuga leið við svo til alla nútildags og drekkir ekki þessari fögru rödd í bleytu (reverb og echo) heldur leyfir henni að njóta sín á þurru landi: ____________________________________________________________________ 3. Jimmy „Duck“ Holmes – Cypress Grove Jimmy „Duck“ Holmes er fæddur 1947 og sagður vera síðasti Bentonia-blúsarinn. Mér skilst að það séu fremur hæpnar forsendur fyrir því að kalla Bentonia-blúsinn sína eigin stefnu. Rætur hans og sánd teygja sig í öllu falli langt út fyrir Bentonia og lengst af var annars konar blús vinsælli í þeim bæ. Í grunninn er tónlistin skyld delta eða köntríblús en leikin í myrkri opinni moll-stillingu á gítar – yfirleitt D-moll eða E-moll – og þekktasti tónlistarmaðurinn sem lék bentoniablús var Skip James sem lærði hana af Henry Stuckey. Duck er sagður hafa lært hana líka af Stuckey – en hann hefur samt bara verið rétt 19 ára þegar Stuckey deyr. Sennilega er ekki hægt að vera Bentonia blúsmaður nema maður komi frá Bentonia – þar búa um 400 manns – og helst að hafa lært á gítar hjá Henry Stuckey.  Hvað um það. Platan Cypress Grove kom út seint 2019 (nógu seint til að vera með á þessum fyrsta árslista blúsbloggsins) og inniheldur meðal annars slangur af lögum eftir téðan Skip James. Dan Auerbach úr Black Keys pródúserar og leikur undir hér og þar – Marcus King birtist líka í nokkrum lögum, meðal annars á slide-gítar sem myndi fá Derek Trucks til að svitna. Það er mikið attitúd í þessu og ekki búið að hreinsa gamla manninn of mikið til – einsog verður oft raunin þegar yngra fólk fer að „leggja sitt af mörkum“.  ____________________________________________________________________ 4. Rory Block – Prove It On Me Rory Block er fædd 1949. Fjórtán ára gömul kynntist hún gítarleikaranum Stefan Grossman, sem þá var átján ára. Þau voru bæði miklir deltablúsaðdáendur og voru fljótlega flúin að heiman til að finna síðustu „alvöru“ deltablúsleikarana og læra við fótskör þeirra – sem þau gerðu. Fyrsta plata þeirra, 1967, er kennsluplata – þar gengur Rory undir listamannsnafninu Sunshine Kate. Síðan þá hefur mikið vatn runnið til sjávar og þau eru löngu hætt saman – Stefan Grossman varð einn helsti blúsgítarkennari í heimi og sennilega er enginn, nema kannski Rory Block, sem hefur á valdi sínu jafn marga ólíka deltablússtíla. Rory hefur hins vegar ekkert fengið við kennslu (svo ég viti) og hefur aðallega verið að spila lög eftir aðra – með sínu nefi.  Síðustu árin hefur hún gefið út hverja plötuna á fætur annarri þar sem hún tekur fyrir einhvern sérstakan listamann og leikur lög hans með sínu nefi. Á Prove It On Me leikur hún bara lög eftir konur úr blússögunni – eða í öllu falli lög sem konur hafa gert fræg – Elvie Thomas, Memphis Minnie, Ma Rainey, Madlyn Davis og fleiri. Hér er meira köntrí-töts en í mörgu af því sem hún gerir – hún er gjarnan frekar ofsafenginn deltablúsari og misþyrmir gítarnum oft með miklum bravúr, lætur strengina poppa og gítarinn hrýna, en þetta er ljúfara dæmi.  ____________________________________________________________________ 5. Cristina Vane – Old Played New Cristina Vane er ung – ég finn samt ekkert fæðingarár fyrir hana. Líklega á þrítugsaldri. Platan Old Played New er sjálfsútgefin og hefur alls ekki farið hátt. Ég rakst á titilinn á árslista Ted Gioia (þar sem var merkilega lítið um blús) og féll strax fyrir henni. Þetta er sex laga plata með lögum eftir Skip James, Son House, Charley Patton, Rev. Robert Wilkins, Blind Willie Johnson og Cristinu sjálfa. Tónlistin er no bullshit delta blús – bara söngvari og resonator-gítar – sándið er hrátt en spilamennskan fremur fáguð. Fyrsta lagið – Jesus Make Up My Dying Bed – er sama lag og Dylan kallar In My Time of Dying á fyrstu plötu sinni. Annars er þarna Banty Rooster, Cypress Grove Blues, Preachin’ Blues, That’s No Way To Get Along og You Think You Know, sem er frumsamda lagið.  Þann 18. desember síðastliðinn gaf Cristina svo út aðra plötu – The Magnolia Sessions – sem ég hef ekki náð að hlusta á svo heitið geti. Annars virðist hún vera í harki og hefur gefið út þrjár breiðskífur og þrjár stuttskífur síðustu árin – og á helling af alls konar efni á YouTube, mikið kover af klassískum blúsum.  Cristinu tekst að fara einhvern fínan milliveg – hún dregur fram sætuna í lögunum án þess að fara í Larkin-Poe sætt, og dregur fram hörkuna án þess að detta í tilgerð. Hún er frábær gítarleikari og útsetningarnar fara annan milliveg milli þess að vera lærðar og stílíseraðar og þess að vera frjálsar og kaotískar.  ____________________________________________________________________ 6. Watermelon Slim – Traveling Man Watermelon Slim er fæddur 1949. Hann syngur, leikur á munnhörpu og gítar – hóf víst tónlistarferil sinn á sjúkraspítala í Víetnam þar sem hann fann gamlan víetnamskan gítar til að leika á og byrjaði að gefa út plötur nokkrum árum síðar. Það gekk brösuglega og einsog margir á listanum náði hann ekki miklum vinsældum fyrren hann var farinn að reskjast svolítið. Það eru sextán ár frá því hann lagði dagvinnunni sem vörubílstjóri og tók að helga sig tónlistinni einni saman og hann náði talsverðum vinsældum með plötunni Church of the Blues sem kom út í fyrra.  Traveling Man er live plata með alls konar lögum héðan og þaðan. Uppáhalds mitt er þetta, sem er raunar af Church of the Blues (en eftir Cat Iron frá 1958), sem var einmitt í stúdíóútgáfu á Church of the Blues. Þetta er mikið koveraður klassíker en ég held hreinlega að enginn leiki það betur en Watermelon Slim. Þessi útgáfa er ekki alveg eins á Traveling Man en nógu nálægt.  ____________________________________________________________________ 7. Elvin Bishop & Charlie Musselwhite – 100 Years of the Blues Bishop er fæddur 42 og Musselwhite 44. Sá fyrrnefndi var lykilmaður í The Paul Butterfield Blues Band en sá síðari er einn af fyrstu hvítu blúsmönnunum til að vinna sér inn nokkuð nafn – og frægastur fyrir plötuna Stand Back! Here Comes Charlie Musselwhite’s Southside Band með ódauðlegri blúsútgáfu af Christo Redemptor eftir Duke Pearson.  100 Years of the Blues er bara þeir tveir og píanóleikari a.m.k. megnið af tímanum – þeir leika gömul lög eftir sjálfa sig og aðra. Svo sem ekki nein formbylting en það er sennilega ekki það sem neinn er að leita að hér. Þetta hangir – og flýgur – á óumdeilanlegum talent og sjarma.  ____________________________________________________________________ 8. New Moon Jelly Roll Freedom Rockers – Volume 1  Hér kemur Charlie Musselwhite aftur við sögu en auk hans eru í sveitinni Luther Dickinson, Cody Dickinson, Jimbo Mathus, Alvin Youngblood Hart og Jim Dickinson (sem er píanóleikari og pabbi hinna tveggja Dickinsona – sem sjálfir eru frægir úr North Mississippi Allstars). Platan var tekin upp árið 2007 en týndist – þetta var algert aukaprójekt, tekið upp á 2-3 dögum á einhverju hlöðulofti og það spáði enginn sérstaklega í það fyrren upptökurnar dúkkuðu óvænt upp og reyndust vera svona líka æðislegar. Platan hefur fengið frábæra dóma hvarvetna – einsog Musselwhite og Bishop platan fyrir ofan hana á listanum er eiginlega alveg fáránlegt að þessar týpur geti bara sest niður í góðu tómi og dritað þessu niður nánast fyrirhafnarlaust. (En fyrirhöfnin er þá auðvitað áratugir af einhverju striti – það bara fer ekkert fyrir því). Jim Dickinson lést fyrir rúmum áratug og missti alveg af þessari velgengni – en hafði svo sem notið velgengni áður.   ____________________________________________________________________ 9. Robert Cray – Have Mercy! og That’s What I Heard Ég debateraði svolítið við sjálfan mg hvort ég ætti að leyfa Have Mercy! að vera með. Þetta er live-plata tekin upp árið 1978 en ekki gefin út fyrren í ár. Robert Cray er þess utan með aðra breiðskífu í ár, That’s What I Heard, sem er líka ansi þokkaleg. Ég ákvað loks að leyfa þeim báðum að deila einu sæti. Það er líka sérstaklega gaman að hlusta á þær saman – annars vegar upphafið að ferlinum og hins vegar, ja hann er nú sennilega langt frá endalokunum, unglamb á þessum lista (fæddur 1953), en náði hápunkti ferils síns fyrir ríflega 30 árum síðan. Það vill til reyndar að það tímabil – níundi áratugurinn – er vont tímabil í blússögunni, aðallega vegna þess að pródúksjónfagurfræðin sem þá var allsráðandi, hreint sánd og mikið af choruseffektum og öðrum álíka viðbjóði, hentar blúsnum illa. En Have Mercy! er tekin upp áður en það kom allt til sögunnar – eða allavega áður en það var farið að vera skylda – og That’s What I Heard ber í sjálfu sér merki ofpródúksjónar en er engu að síður ekki nærri því jafn „sveipuð munúð“ og eitís dótið.  Og Robert er rosalegur þegar það er ekkert rugl að þvælast fyrir honum. Ég bíð svo bara eftir rótaplötu frá honum á næstu árum.  ____________________________________________________________________ 10. Marcus King – El Dorado Jæja. Loksins unglamb. Vínberið í pylsuendanum. Sennilega nokkuð yngri meira að segja en Cristina Vane – fæddur 1996. Og ábyggilega eini tónlistarmaðurinn hérna sem nokkuð lét finna fyrir sér á hefðbundnum listum. Aftur er það Auerbach sem pródúserar – og Marcus var gestur á plötu Duck sem var nefnd hér að ofan. Einsog við má búast er talsvert af fuzz-tónum hérna, eins strengs riffum, en mætti kannski stundum vera hrárra fyrir minn smekk – minna överdöbb, minna reverb. Það er líka hellingur af John Mayer fíling hérna – og Dereck Trucks – og spurning hvort hann eigi ekki bara eftir að finna sig dálítið. King er með flotta rödd og sans fyrir lagasmíðum, þótt þær vanti stundum eitt skref í frumleika – blúslög þola betur að frumleikinn liggi í útsetningum og þunga sándsins en King á það til að leiðast út í poppaðri smíðar og þær bera bara ekki jafn mikið. En hann er ofsalega sterkur gítarleikari og það er hellings pótensjall í þessu.

Stundum velti ég því fyrir mér hvort ég ætti ekki að reyna að hafa færri orð um hlutina. Orð eru dýr og það allt saman og svo eru þau líka tímafrek. En þegar ég er byrjaður að tjá mig er oft stutt í að röflmótorinn fari á fullt. Það væri enn tímafrekara að byrja að editera þetta allt saman í leit að einhverjum aðalatriðum. Oft er ég líka svo nýbúinn að lesa/horfa að ég veit ekki almennilega hver kjarni þess sem mér finnst er – þetta er meira ferðalagið en áfangastaðurinn. *** Við börnin kláruðum Kysstu stjörnurnar eftir danska höfundinn Bjarne Reuter. Ég veit ekki hvort það er tilviljun en mér finnst svo mikið af dönskum barnabókmenntum enda í einhverri svolítið heimóttarlegri fantasíu um miðausturlönd. Í búðinni hans Mústafa er eitt dæmi, Hodja og töfrateppið annað og í Kysstu stjörnurnar eru börnin í grunnskólanum að setja upp ævintýri úr Þúsundogeinni nótt – svartmáluð í framan, að sjálfsögðu. Bókin er frá 1984 – ég kom fram í blackface sjálfur ekki mikið seinna þegar árgangurinn gerði sérsýningu um Tansaníu á árshátíðinni. Ég myndi ekki segja að þetta geri bækurnar slæmar – þetta eru allt góðar bækur, það er að vísu langt síðan að ég las Hodja en ég hélt mikið upp á hana sem barn. Heimur barna er líka heimur furðu og fordóma – börn eru kannski ekki með fyrirframgefnar hugmyndir um það sem er framandi, því svo margt er þeim framandi, en þau eru rosalega fljótt að draga alls kyns ályktanir og fella hrikalega sleggjudóma. Þess vegna hafa fullorðnir svona miklar áhyggjur af því hvað þau lesa og horfa á. Sýnin á konur er líka mjög „dönsk“ í Kysstu stjörnurnar – svo ég viðri svolitla fordóma um danska menningu. Þær eru annað hvort skyldar manni eða rómantísk viðföng – og alveg sama hvort þær eru grunnskólastelpur, guðdómlega stelpan á kassanum í búðinni, eða skuggalega bardaman sem segist vera kærastan manns og gefur manni svona kveikjara með mynd af konu á sundbol sem afklæðist þegar maður snýr honum á hvolf. Allt er þetta í sjálfu sér líka mjög í takt við sögutíma bókarinnar. Buster – aðalsöguhetja bókarinnar – er mjög skemmtilegur annars. Uppátækjasamur og með ríkt ímyndunarafl og skemmtilegustu senurnar eru þegar hann er bara að delera eitthvað. *** Dark Places er skáldsaga eftir Gillian Flynn, sem er frægust fyrir Gone Girl. Ég held ég hafi lesið Gone Girl en ég er ekki alveg viss og þegar ég lagði Dark Places frá mér – og meðan ég var að lesa hana – fannst mér hún ofsalega spennandi og skemmtileg. Ég gæti samt best trúað að ef þið spyrðuð mig eftir nokkra mánuði hvort ég hefði lesið hana væri ég ekki alveg viss. Hún fjallar um white trash konu sem varð fyrir því sem barn að fjölskyldan hennar var öll myrt. Hún hefur alltaf haldið að bróðir hennar hafi gert það og hann er í fangelsi fyrir það – en svo kemur í ljós að því trúir eiginlega enginn lengur og hún fer eitthvað að grafast fyrir um þetta allt saman. Þú trúir því aldrei hvað gerist næst. *** Persuasion eftir Jane Austen. Fyrir nokkrum árum las ég Sense and sensibility og lýsti því þannig að það væri einsog að detta í slúðurtunnu – og bætti við að þetta hefði verið mikill yndislestur . Ég get því miður ekki sagt það sama um Persuasion. Ég hafði stundum húmor fyrir henni en yfirleitt ekki og ég var næstum búinn að leggja hana frá mér ókláraða – ef þetta væri ekki Jane Austen og þar með einhvers konar skyldulestur þá hefði ég hugsanlega hent henni fram af svölunum í verstu gremjuköstunum. Þetta fólk gerir ekkert nema hafa áhyggjur af því hver getur gifst hverjum og hver sé dyggðugur. Það er líka einsog það sé enginn til í heiminum nema þetta aðalsfólk, enginn annar harmur en að giftast kannski ekki nógu vel. Bíómyndin Clueless var byggð á Emmu og þótti mörgum vel til fundið að færa hana í bandarískan menntaskóla hinna ofurríku því dramað væri eiginlega ekki fullorðinsdrama í dag. Mér liggur við að segja að þetta fólk hafi ekki nægan tilfinningaþroska til að vera í menntaskóla. Ég man eftir svona stemningu þegar ég var tíu ára og allir voru að hvísla hver í annan hverjir væri skotnir og svo framvegis. Þegar veröldin snerist í nokkur misseri ekki um annað en að finna sanna ást. Auðvitað er bókin vel skrifuð og það besta við hana eru setningarnar og sum samtölin – hún er góð bút fyrir bút en sem heild er þetta bara eitthvað efri-millistéttarvæl. *** Kvikmyndaklúbbur barnanna horfði á Paranorman. Hún fjallar um strák sem heitir Norman og sér drauga og öllum finnst hann skrítinn. Yfir bænum hans hefur hvílt bölvun í mörg hundruð ár eða allt frá því bæjarbúar brenndu þar norn. Nornin hvílir á meðan einhver les fyrir hana kvöldsögu einu sinni á ári en annars vaknar hún og reynir að hefna sín. Auðvitað deyr kvöldsögulesarinn og eftirlætur Norman að taka þetta að sér en það klúðrast út af nokkrum eineltisseggjum. Á endanum kemur svo í ljós að nornin var bara góð lítil stelpa sem sá drauga einsog Norman og var brennd af því fólk skilur aldrei það sem rýfur ramma hugmynda þeirra um veruleikann. Fín. Ekkert meira eða minna. Stop-motionið er oft skemmtilegt og fallegt – aðeins öðruvísi lúkk á henni en mörgum af þessum barnamyndum. *** Kvikmyndaklúbbur fullorðna fólksins horfði á Persona eftir Ingmar Bergman. Að hluta til fannst mér hún frábær og að hluta til fannst mér hún vera samansuða af ódýru existensíalísku bulli og kynferðisfantasíum. Hún fjallar um leikkonu sem verður fyrir áfalli og hættir að tala. Hún fær hjúkrunarkonu til að hugsa um sig. Sú er að jafnaði feimin og inn í sig en opnar sig við leikkonuna og talar viðstöðulítið um lífið og tilveruna. Fyrir rest er farið að gefa sterklega í skyn – mjög sterklega, án þess að það sé fullyrt – að konurnar séu ein og sú sama og kannski sé hjúkrunarkonan bara innri mónólógur hinnar eða hún klofin persónuleiki. Myndmálið, kvikmyndatakan, klippingarnar, leikurinn, lýsingin, senógrafían – allt er þetta í einu orði sagt geggjað. Ógeðslega flott. Handritið er aldrei leiðinlegt, aldrei óáhugavert, en ég er heldur ekki viss um að það sé neitt æðislega mikið vit í því. Heimspekin virkaði stundum dálítið svona Coelho-ísk á mig – existensíalismi sem maður gæti sett á ísskápasegla. Mér fannst samband kvennanna best þegar það fer að minna á svona kulturman-samband sem maður getur ímyndað sér að Bergman hafi sjálfur átt í við alls konar konur – og ég þykist hafa lesið eitthvað um, án þess að ég muni það svo glöggt. Þannig verður hjúkrunarkonan æðislega sár leikkonunni þegar hún uppgötvar að leikkonan hefur skrifað lækninum sínum um hana og orgíu sem hún hafði farið í á strönd með ókunnugum mönnum og vinkonu sinni – meðan unnustinn beið grunlaus heima – sem og fóstureyðinguna sem hún fór í í kjölfarið. Þegar hjúkrunarkonan les leikkonunni pistilinn segir hún að hún hafi alltaf haldið að listin væri sprottin af einhverju fallegu og að listamenn væru göfugar verur, gæddar meiri meðlíðan en annað fólk, en að leikkonan hafi nú sýnt henni að svo sé ekki – listamenn séu grimmir og ljótir og beri enga virðingu fyrir mörkum annarra. Þetta má auðvitað heimfæra á höfundinn sem notar ástkonu sína (eða ástmann) sem efnivið í listaverk. Listamaðurinn hefur ekki bara meðlíðan honum ber líka skylda til að miðla mennskunni sem hann upplifir. Og í því felst brot hans – hann er ekki heill gagnvart heiminum nema hann svíki heiminn. Hvað sem göllunum líður eru bíómyndir af þessu tagi vogaðar og sem slíkar miklu skemmtilegri og áhugaverðari en næstum allt annað sem maður sér. *** Gítarleikari vikunnar spilar á banjó. Hann spilar reyndar líka á gítar en hér spilar hann á banjó.

Í allan vetur hef ég verið að segja að allt sé um það bil við hið sama. Svíum gengur alveg jafn vel að eiga við farsóttina nú og þeim gekk í ágúst í fyrra, þegar við komum. Það er mikið álag á heilbrigðiskerfinu en bólusetningarnar eru eitthvað að hjálpa til. Annars ber nú kannski mest á svívirðilega mikilli þreytu gagnvart viðfangsefninu – svona prívat og persónulega. Ekki flensunni sem slíkri heldur umræðunni um hana. Sem er ekki alltaf sérstaklega málefnaleg (a.m.k. ekki þegar ýtt er á viðkvæma punkta, einsog er samt mikilvægt). Í menningarfréttum er það annars helst að menningarritstjóri Västerbotten-Kuriren, Sara Meidell, hefur hafið á loft stríðsöxina gegn „kúk“ í barnabókum. Það er langtum skemmtilegra umfjöllunarefni. Nýlega hafa komið út bækur með titla á borð við „Allir kúka“, „Ofur-Kalli og kúkasprengingin“, „Kúkaveislan“, „Þegar Doris ætlaði að kúka“ og „Hæ, lortur“. Sara segir að þetta sé niðurlægjandi fyrir börnin, sem séu flóknari manneskjur en þetta, og ekki ætlað til annars en að vinna sér inn ódýrar vinsældir. Þá bætir hún við að kannski sé kúkurinn sem slíkur ekki stærsta vandamálið heldur að hann skuli koma í staðinn fyrir bókmenntalegt gildi – þannig séu til góðar bækur um kúk. Þar nefnir hún meðal annars bókina Moldvarpan sem vildi vita hver skeit á höfuðið á henni – sem er í sjálfu sér áhugavert dæmi. Upprunalegi titillinn er: “Um litlu moldvörpuna sem vildi vita hver hefði gert það á hausinn á henni.” Sú bók heitir á sænsku „Det var det fräckaste“ – eða „Heyrðu nú mig góði“ eða eitthvað svoleiðis. Við áttum hana á báðum málunum og það vakti athygli mína á sínum tíma, fyrir hartnær tíu árum, að titlarnir væru svona ólíkir svo ég skoðaði þýska orginalinn og bar saman við sænsku og íslensku útgáfuna. Niðurstaðan var sú að í íslensku þýðingunni hefði verið valin „grófari“ leiðin alltaf þegar tvær voru í boði – við gætum líka kallað hana „litríkari“ leiðina, það er Þórarinn Eldjárn sem þýðir með sínu margrómaða nefi – en í sænskunni hefði frekar verið dregið úr. Ef ég man rétt var nú íslenska líkari þýskunni en sú sænska. Ég tók þessu þannig að Svíar væru viðkvæmir fyrir kúkatalinu og sennilega var það rétt. Hins vegar varð þessi bók mjög vinsæl í Svíþjóð einsog annars staðar og kannski brustu flóðgáttirnar einfaldlega – og Svíar komust á hið alræmda „þermistig“ sem er lýst svo í kennsluglósum sem ég fann á quizlet: Annað stigið af þroskastigunum fimm eftir Freud. 2-4 ára. Örvunarsvæðið færist niður í þarmana. Ánægja barnsins felst nú í því að halda inni hægðum eða losa sig við þær, jafnvel rannsaka. Viðbrögð foreldra skipta miklu máli. Í samhengi bókmenntana eru menningarritstjórarnir sennilega foreldrarnir en höfundarnir og foreldrarnir börnin (börnin sem lesa bækurnar eru hugsanlega einhver Hinn, eitthvert guðlegt afl, hvers vegir eru órannsakanlegir). Ég er ekki freudisti og hef litla sálfræði lært síðan í menntaskóla en ég gæti samt best trúað að viðbrögð Söru séu röng og til þess ætluð að innræta skrifandi höfundum og lesandi foreldrum skömm og hindra þau frá því að komast upp á næsta stig, hið svonefnda völsastig, þegar „orkan færist yfir á kynfærin sjálf“. *** Ég þarf núna að drífa mig í stúdíó að taka upp hljóðbók og aftur mætir blúshluti þessa bloggs afgangi (ég minni samt á lagið sem ég söng hér á dögunum ). Ég skal taka mig á og skrifa fljótlega um einhverja heila plötu. En í millitíðinni er hér Screamin’ Jay Hawkins með Constipation Blues – hægðatregðublús. Hafi nokkur efast um þau listrænu heilindi sem fólki er unnt að sýna á þermistiginu þá ættu þær efasemdir að vera foknar út í veður og vind, strax að lokinni hlustun.

Nýja hindrun dagsins – sem er að verða fastur liður – er að ríkið ætlar að hætta að hleypa okkur óbólusettu ferðamönnunum í farsóttarhúsin. Rökin eru væntanlega þau að óbólusettir túristar geti sjálfum sér um kennt að vera að dandalast þetta um heiminn á meðan pestin geisar. Og eigi þar með að borga sína gistingu sjálfir. Þeim er stillt upp gegn heiðvirðum veikum Íslendingum og látið einsog einn hópurinn þjáist á kostnað hins – sem er auðvitað klassískur popúlismi. Það er engin ástæða til þess að þjónusta ekki báða hópana (önnur en sparnaður sem sagt). Ef það var einhvern tíma réttlátt að bjóða upp á þessa gistingu þá er það það enn. Mér skilst það sé laus gisting á höfuðborgarsvæðinu. Það gagnast mér lítið, sem kem í land á Austurlandi. Ég hefði heldur kosið að gista á gistiheimili eða hóteli og er löngu búinn að skrifa öllum gististöðunum á svæðinu í leit að húsnæði til að sitja af mér mínar þrjár nætur. Það er, einsog áður hefur komið fram hér á síðunni, ekkert laust – ef frá er talin ein nótt sem kostaði 30 þúsund (og hefði ekki gert mér gagn af því maður má augljóslega ekki fara á milli gististaða). En það er augljóslega ákveðnum vandkvæðum bundið að neyða mig til að kaupa gistingu sem ég er búinn að reyna að kaupa en reyndist ekki í boði. Annars var hvíldardagur hér í Rejmyre. Á morgun keyrum við til Gautaborgar þar sem ég fer í PCR-test og ég er farinn að taka öllu sem líkami minn gerir sem ótvíræðu teikni um að ég sé með covid. Ef ég slepp í gegnum það test kemst ég samt um borð í bátinn og þá til Íslands. En við vitum ekki með Nödju fyrren í Danmörku. Ef ég slepp ekki skiptir þessi sóttkví á Íslandi sennilega engu máli en ég verð þá ekki kominn heim heldur fyrren í september. Ég fór út að hlaupa og tók upp Blús mánaðarins. En ég gerði engan jóga, einsog þó stóð til. Börnin eru að spila Matador. Farangurinn er kominn út í bíl. Mér skilst að þau sem tóku við íbúðinni á Karlsgötu séu flutt inn og allt sé í lagi þar. Allt fer þetta svo einhvern veginn.