Lestrygónar: Að éta á sig gat

Hvað hefur breyst frá því síðast? Þarna í vinstra horninu niðri má allavega lesa miðann sem Denis Breen fékk og gerði hann vitlausan: „U.P.: Up“. Þá er þarna líka Elijah is coming dreifiritið – flýtur í Liffey vinstra megin undir hestvagninum. Ýmislegt er eðlilega skýrara en kannski hefur fátt nýtt bæst við.

Við skildum við Ódysseif Hómers þar sem áhöfn hans hafði sleppt mótvindum Eólusar lausum og þeir blásið öllum skipunum aftur til baka – þegar þeir voru svo gott sem komnir heim til Íþöku. Halda þeir áfram förinni (róandi, því vindarnir vilja ekki þýðast þá lengur) og koma til Telepýlsborgar í Lestrygónalandi. Þar sendir Ódysseifur menn í land til að forvitnast um hvað þar búi „mennskra manna“. Njósnarar Ódysseifs finna þar fyrst „hina sköruglegu“ dóttur Antífatesar, sem beinir þeim að fara heim til foreldra sinna, þar sem þeir finna eiginkonu Antífatesar. Hún „var mikil að vexti, sem fjallshnúkur væri, og stóð þeim mikill geigur af henni.“ Eiginkonan (sem einsog dóttirin er auðvitað nafnlaus) kallar á Antifates sjálfan sem gerir sér lítið fyrir og grípur einn njósnarann og „býr sér til matar“ (það er orðalag Sveinbjörns; ég sé fyrir mér að hann hafi verið snöggsteiktur á báðum hliðum með smjöri og estragoni, aðallega af því það hljómar einsog lestrygóni). Hinir stökkva á flótta. Nú birtast gígantar úr öllum áttum og byrja að grýta björgum og éta menn – „stungu þeir skipverja í gegn, eins og fiska, og höfðu á burt með sér, var það ófagur veizlukostur“. Ódysseifur sker á landfestar og siglir í burtu – en öll önnur skip hans, ellefu talsins, farast.

Hin hversdagslega hliðstæða Ódysseifs í Ulysses, Leopold Bloom, lét í síðasta kafla, Eólusi, feykja sér um ritstjórnarskrifstofur The Evening Telegraph og nágrennis, sem lýkur þegar „alvöru karlarnir“, að Stephen meðtöldum, fara á krána til þess að væta kverkarnar.

Það er komið hádegi. Bloom hefur ekki gefið auglýsinguna upp á bátinn og þarf að fara á bókasafnið til þess að finna eldri útgáfu hennar í blaðinu The Kilkenny People. Hann er líka svangur en virðist ekki alveg meðvitaður um það sjálfur í fyrstu. Kaflinn hefst fyrir utan nammibúð – „Sykurkámug stúlkan eys ausufylli eftir ausufylli af rjómakaramellum fyrir félaga úr kristbræðrareglunni“ og á leið sinni um borgina leitar hugurinn stöðugt til matar og hungurs sem birtist í öllu myndmáli – lögreglan gengur „gæsagang“ með andlit „heit af áti“ og John Howard Parnell er lýst þannig að hann hljóti að hafa „étið úldið egg“ og svo framvegis og svo framvegis. Þegar hann kemur að ánni Liffey sér hann bruggpramma fara hjá og fer að hugsa um geyma af porteröli, sem honum þykja dásamlegir í fyrstu, en er svo fljótlega farinn að hugsa að rotturnar komist áreiðanlega þá. „Drekka svo stíft að þær tútna út einsog vatnsdauðir hundar.“ Og svo drekkum við ölið sem rotturnar hafa drepist í. Þannig er allt þetta át sem hann hugsar um bæði dásamlegt og nærandi og viðbjóðslegt. Kannski einsog mannát gígantana hefur verið eðlilegur hádegisverður fyrir þeim en viðbjóðslegur hryllingur fyrir Ódysseifi.

Við Liffey fylgist Bloom líka með mávunum. Hann kaupir kökubita, mylur hana niður og kastar ofan í ána og horfir ´a mávana steypa sér gráðugir á eftir þeim. Hann hugsar líka til sonar Reubens J. – þess sem sagt var frá í Hades og reyndi að drekkja sér – að hann hafi „svelgt góða magafylli af þessu skolpi“. Ég held það sé alveg óhætt að fullyrða að meiripartur þessara matarvísana sé fremur ólystugur – en tilvist þeirra undirstrikar engu að síður sívaxandi svengd Blooms.

Á göngunni sinni hugsar hann um eitt og annað. Til dæmis hvort Molly sé gáfuð eða ekki og hvort Boylan sé með kynsjúkdóm. Hann rifjar líka upp einu sinni þegar þau voru að ganga saman þrjú og Boylan og Molly létu hendur snertast á gangi einsog hikandi elskendur. Svo hugsar hann hvort hann geti farið heim klukkan 18 – sem hann telur óhætt (fundur Blazes og Molly er kl. 16). Hann sér líka margar auglýsingar sem hann hugsar um og þá ber helst að nefna fimm menn sem ganga hver um sig með einn stóran bókstaf sem myndar H E L Y S, en það er ritfangaverslun þar sem Bloom vann einu sinni. Nema mennirnir eru í vitlausri röð af því Y-ið hefur dregist aftur úr, er að maula brauð. Verður þetta til þess að hann rifjar upp hugmynd sem hann hafði að betri auglýsingu en þessari þar sem snotrar stúlkur væru í gagnsæjum sýningarvagni að skrifa sendibréf. Hann rifjar líka almennt upp þessa tíma þegar hann vann hjá Hely’s og Millý var lítil (og Rudy þar með hvorki fæddur né látinn) og kemst að þeirri niðurstöðu að þá hafi hann og þau verið hamingjusamari. Hugsanir hans verða fljótt blautlegar og hann rifjar upp hvernig Mollý losar af sér lífstykkið – áður en hann er truflaður.

Það eru ekki margar persónur sem birtast í þessum kafla og ekki mikill eiginlegur söguþráður. En nú rekst Bloom á fyrrverandi kærustu, frú Josie Breen, og þau taka hvort annað tali. Josie segir frá því að maðurinn sinn sé á barmi þess að missa vitið. Hann hafi fengið ómerkt póstkort með stöfunum „U.P.“ (eða hugsanlega stóð „U.P.: UP“) og tekið því sem einhvers konar hræðilegri móðgun. Hann sé nú á fundi með lögfræðingnum Menton – þeim sem birtist í Hadesarkaflanum og þolir ekki Bloom, finnst hann óverðugur Mollyar og er sennilega gyðingahatari – til þess að sjá hvort hann geti ekki kært þessar ofsóknir.

Breen og Bloom tala líka um Minu Purefoy, sem er á fæðingardeildinni og gengur heldur illa að klára þar sín mál – Bloom kallar hana reyndar óvart Beaufoy og nefnir hana bara til þess að skipta um umræðuefni (sem var UP-póstkortið). Beaufoy er vel að merkja nafnið á manninum sem skrifaði söguna sem Bloom skeinir sér á í Kalypsó. (Í næsta kafla, þar sem Stephen Dedalus er í fókus og Hamlet er umræðuefnið, segir Stephen vel að merkja: „Snillingi verða ekki á mistök. Yfirsjónir hans eru að yfirlögðu ráði og eru dyrnar að uppgötvunum.“ Þetta má líka spegla í því að á fáeinum stöðum í Ulysses eru „mistök“ – t.d. stafsetningarvillur – sem Joyce neitaði að láta leiðrétta og má því geta sér til að hafi einhvers konar merkingu, þótt hún sé ekki alltaf ljós).

Einsog ég kom inn á í Lótusætuyfirferðinni þá er þetta „up“-stef einhver standpínuvísun en líka tengt vergirni kvenna (þeir ná honum upp – eða ekki – og þær halda pilsunum uppi – eða ekki). Af bræði Denis Breen að merkja er einhver annað hvort að gefa í skyn að hann nái honum ekki upp eða að frú Breen sé að sleppa einhverjum upp um pilsið á sér.

Ég held okkur sé alveg óhætt að spegla Breen-hjónin í bæði Antifatesarhjónum Hómers og í Leopold og Molly sjálfum (og þar með föður Hamlets og Geirþrúði, auðvitað; Ódysseifi og Penelópu; og Joyce og Noru). Leopold er ófær um að elska sína konu sem hleypir (hugsanlega) öðrum upp um sig. Og þá mætti túlka afstöðu Joyce hérna sem póliamóríska – í öllu falli er viðbragð Denis Breen augljóslega hið ósívilíseraða mannætuviðbragð, en (dálítið nevrótísk) yfirvegun Blooms það viðbragð sem siðmenningin er reist á. Sjálfsstjórnin. Ef við svo speglum það í Ódysseifi þá hjó hann alla vonbiðla Penelópu í miklu blóðbaði; faðir Hamlets lét hins vegar vonbiðilinn myrða sig; og ólátabelgurinn Joyce hvatti Noru sína til að halda framhjá sér svo hann gæti betur skilið afbrýðissemi. Sem hún lét víst ekki eftir honum.

Bloom gengur líka framhjá skrifstofum Irish Times. Þar auglýsti hann eftir vélritunarstúlku fyrir bókmenntalega sinnaðan mann – sem var yfirvarp til að finna sér pennavin. Hann fékk 44 svör og valdi Mörthu Clifford, og skrifa þau hvort öðru fremur hófstillt en vandlega blautleg bréf (einsog kom fram í Lótusætunum). Hann íhugar að líta inn og athuga hvort það hafi borist fleiri svör en gerir það ekki.

Bloom rekst á þrjár frægar manneskjur á gangi. Rétt eftir að hann hugsar til hans sér hann John Howard Parnell, sem er bróðir frelsishetjunnar Charles Parnell (nefndur í Hades). Og rétt eftir að hann hugsar um hann líka sér hann skáldið A.E. (nefndur í Eólus) og kollega hans Lizzy Twigg. Tilviljun á tilviljun ofan. Skáldin eru á reiðhjólum og að koma af einhverjum grænmetisveitingastað („Coming from the vegetarian“ þýðir SAM reyndar sem „Þau eru að koma úr náttúrulækningum“).

„Ekkert nema grasmeti og góðaldin“, skrifar Joyce. „Ekki neyta nautasteikur. Ef þú gerir það munu augu bolans leggja þig í einelti um alla tíð.“ Hann vill auðvitað alls ekki segja manni hvað textinn sé – hverjum hann tilheyri, hvort hann sé rödd sögupersóna, bókarinnar sjálfrar eða hvað. En hér erum við líklega komin einu lagi neðar – og þetta sem sagt Joyce að skrifa texta (plús-X) sem lýsir hugsunum Blooms sem ímyndar sér hugsanir A.E. og Lizzie Twigg. Sem honum finnst svolítið (óþægilega) heilög. „Þetta bókmenntafólk er allt svo loftkennt. Draumlynt, óljóst, þrungið táknsæi. Eintómir fagurkerar. Það kæmi mér ekki á óvart þó það væri einmitt þessháttar fæði sem framleiðir heilabylgjur fyrir skáldlegar hugsanir.“

Siðleysið birtist svo aftur þegar Bloom kemur ´a áfangastað, veitingastað Burtons, og ofbýður smjattið.

Karlmenn, karlmenn, karlmenn.

Þeir tróna á háum stólum við barinn með hattana afturá hnakka, hrópa frá borðunum eftir meira ókeypis brauði, svolgra, háma í sig stóra gutlandi diska af subbulegum mat, augun standa á stilkum, þurrkandi á sér vott yfirskeggið. Fölur og skænislegur ungur maður þurrkaði glasið hnífinn gaffalinn og skeiðina með munnþurrkunni. Ný samstæða af sýklum. Maður með sósublettaðan smekk um hálsinn mokaði skvampandi súpu niðrí kokið á sér. Maður skyrpti aftur á diskinn sinn: hálftuggið brjósk: gómar: engar tennur til að tyggjatyggjatyggja það. Feit rifjasneið úr grillinu. Gleypir hana ótuggna til að ljúka sér af. Döpur drykkjumannsaugu. Hefur bitið stærra stykki en hann fær tuggið. Er ég svona?

Svona heldur þetta áfram í rúma síðu áður en Bloom lætur einsog hann hafi verið að leita að einhverjum þarna inni, sem sé ekki þar – „Augu hans sögðu: Ekki hér. Sé hann ekki“ – og gengur út. Hann fer yfir götuna á siðsamari krá Davys Byrne og fær sér vegetaríska samloku eftir hugleiðingu sem hefst svona:

Dósakjöt. Hvað er dugleg húsfreyja án dósakjöts frá Plumtree? Stygg og stúrin af því. Þvílík dómadags auglýsing! Og hafa sett hana undir dánarfregnirnar. Útí hött. Dósakjöt Dignams. Gott handa mannætum með sítrónu og hrísgrjónum. Hvítur kristniboði of saltur. Einsog súrsað svínakjöt. Býst við að höfðinginn éti tignustu líkamspartana. Hljóta að vera seigir vegna brúkunar.

Og endar svona:

Fastan á Jom Kippúr, innvortis vorhreingerning. Stríð og friður velta á meltingu einhvers einstaklings. Trúarbrögðin. Jólakalkúnar og gæsir. Slátrun sakleysingja. Et, drekk og ver glaður. Slysavarðstofurnar fullar á eftir. Höfuð vafin sárabindum. Ostur meltir allt nema sjálfan sig. Sníklaostur.

–Eruð þið með ostasamloku?

Við munum að þessi Plumtree auglýsing undir dánartilkynningu Paddy Dignams er líka vísun í yfirvofandi ástarfund Mollyar með Boylan, einsog kom fram í Lótusætunum og hjá Joyce er ekki húsfreyjan stygg og stúrin heldur heimilið „incomplete“ – dósakjöt Boylans uppfyllir einfaldlega þörf á heimilinu, hversu óþægileg sem hún má vera fyrir suma heimilismenn (stygg og stúrin lýsir engan veginn Molly Bloom, einsog við eigum eftir að kynnast betur síðar).

Samlokan sem Bloom pantar sér er með gorgonzola og sinnepi og er enn þann dag í dag það sem Ulyssesferðalangar fá sér á Davy Byrne, sem er enn í rekstri og hafði þá verið í rúm hundrað ár. Og búrgúndarvín með. Ef bókin gerðist í dag hefði Bloom áreiðanlega fengið sér veganost. Ef ekki bara avokadó-toast.

Hér er vert að hafa í huga að nú hefur Bloom misboðið bæði hamslaust kjötátið á Burton og loftkennt grænmetisát fagurkeranna. Maðurinn sem hóf innkomu sína í bókina á að lýsa dálæti sínu á innmat, steikti sér nýra í morgunmat, en fékk sér sjálfur kjötlaust í hádeginu. Bloom er ekki með neinum í liði, hann er sinn eigin maður. Og kannski birtist þarna einhver kjarni sem er dæmigerður fyrir það það hvernig Joyce nálgast heiminn – bókmenntin sem tilraun til þess að fá panoptíska sýn á heiminn. Að umfaðma allt. Þetta má allavega spegla í mörgu fleiru, ekki síst því hvernig sjálfstæðisbarátta Íra birtist bæði sem sjálfsagt og fallegt ídeal, sem söguleg nauðsyn þjakaðrar þjóðar og sem ógurleg og eyðileggjandi þjóðremba. Og svo er Bloom auðvitað graðasti getuleysingi í gervallri klámbókmenntasögunni, ekkert nema kurteisi, mýkt, nærgætni og viðstöðulaust glápandi pervert.

En hér má líka hafa í hug að eitt af því fyrsta sem gerist í kaflanum er að Bloom tekur við kristilegu dreifiriti þar sem koma Elía er boðuð. Hann les textann og heldur fyrst að hann sé að lesa sitt eigið nafn. „Bloo“ hugsar hann en áttar sig svo á að þarna stendur ekki Bloom heldur „Blood of the lamb“. Ekki blómi Leopolds – grasmeti – heldur blóð lambsins. Og blómi Leopolds er auðvitað líka kyngetan – og blóð lambsins fórnin (svo tignar Bloom ástina að hann fórnar henni heiðri sínum, svo hún megi hljóta eilífan unað).

Þetta „Elía kemur“ birtist síðan af og til aftur í bókinni – en dreifiritinu kastar Bloom í Liffey um svipað leyti og kökubitunum. Það svo að segja flýtur í gegnum bókina.

Dreifiritið er kristið en Bloom er gyðingur (að ætt fremur en uppeldi). Margir kristnir túlka það sem svo að Elía hafi þegar snúið aftur, hann hafi verið Jóhannes skírari (þótt Jóhannes hafi neitað því sjálfur). En gyðingar bíða hans enn. Þá er markvert að koma hans er boðuð í síðustu bók gamla testamentisins sem heitir Malakí – en „Buck“ Mulligan, vinur Stephens Dedalusar, heitir réttu nafni Malachi Mulligan. Ekki það ég viti hvernig eigi að leggja út af því og kannski gerði Joyce það ekki heldur.

Sjá, ég sendi Elía spámann til ykkar áður en hinn mikli og ógurlegi dagur Drottins kemur. 

Malakí 3: 23.

Og hver er það sem er að koma þennan ógurlega dag? Blazes fokkings Boylan. Það segir líka að Elía muni sætta feður við syni og syni við feður – og Ulysses er auðvitað mjög mikið um feður og syni, Stephen sem á reiða liðleskju fyrir föður, Bloom sem á dáinn son og dáinn föður, og þá tvo sem rekja sig að endingu saman. Í Ulysses er þó ekki víst að það hafi mikið með Blazes að gera – að minnsta kosti hef ég ekki komið auga á tenginguna.

Á Davy Byrne spallar Bloom við Nosey Flynn (sem statisti í „Counterparts“ úr Dubliners), meðal annars um Molly og söngferðalagið. Nosey – sem er frekar glötuð týpa – er augljóslega að fiska eftir einhverju slúðri um Boylan. Svo borðar Bloom og verandi í senn fullkominn sveimhugi og fullkominn núvitundarmaður fylgir því löng hugleiðing um mat – hvað sé eitrað og hvað ekki, að kínverjar éti 30 ára gömul egg, hvernig ostrur orki á kynhvötina o.s.frv. – sem leiðir hann að endurminningu um stefnumót þeirra Mollyar á Howth Head (Howth er skandinavíska – Howth Head væri rétt þýtt sem Höfðahöfði) – sem virðist hafa verið í meira lagi heitt.

Hamslaus lá ég yfir henni, kyssti hana: augun, varirnar, þaninn og titrandi hálsinn, stælt brjóstin í fínofinni kasmírpeysu, útstæðar brjóstvörturnar stinnar. Heitur lét ég tunguna leika um hana. Hún kyssti mig. Ég var kysstur. Hún gaf sig alla og ýfði á mér hárið. Kysst, kyssti hún mig.

Kurteislegri mynd af þessu stefnum´óti á Höfðahöfða má sjá á púslin uppi í hægra horninu.

Bloom hugsar líka um stytturnar á National Library Museum – safnahúsinu sem hann ætlar að heimsækja í næsta kafla.

[S]tanda í hringlaga salnum, naktar gyðjur. Örva meltinguna. Þær kæra sig kollóttar hvaða karl horfir á þær. Allt sést. […] Ódauðlega fagrar. Og við troðum mat í eitt gat og kemur út að aftan: matur, iðramjólk, blóð, tað, mold, matur: verður að fóðra hann einsog þegar kynt er undir vél. Þær hafa ekkert. Hef aldrei athugað það. Ætla að athuga það. Vörðurinn sér það ekki. Beygja mig, láta eitthvað detta. Athuga hvort hún.

Akkúrat á þessari stundu þar sem hann er að íhuga að líta undir stytturnar á safninu verður honum mál að míga og fer á klósettið. Nosey Flynn og Davy Byrne nota tækifærið til að baktala vin sinn, sem þeir segja meðal annars að sé frímúrari og frímúrarnir hugsi um sína. „Þeir hlaupa undir bagga þegar hallar á hestinum.“ Það er stef í bókinni að fólk virðist almennt halda að gyðingurinn Bloom eigi meira fé en raunin er – á meðan okkur sem þekkjum hann betur er ljóst að þótt hann sé nægjusamur er líf hans talsvert basl. Segja þeir líka að hann skrifi ekki undir samninga af því hann sé gyðingur. En þeir tala ekki bara illa um hann – þeir segja líka að hann sé háttprúður og hæglátur og bæta svo við að „sjálfur Guð almáttugur gæti ekki hellt hann fullan“ (sem er ekki endilega hrós). Mest bulla þeir bara og þekkja hann greinilega lítið þótt þeim þyki létt að fullyrða alls konar um hann.

Nú koma Paddy Leonard og Bantam Lyons inn og fara að tala um veðhlaupin – Gullbikarinn – einsog við munum úr Lótusætunum lánaði Bloom Lyons blaðið og Lyons misskildi athugasemd hans um að hann ætlaði hvort eð er bara að henda blaðinu („throw it away“) þannig að Bloom væri að gefa sér tips um að hrossið Throwaway myndi vinna veðhlaupin. Þessu ráði deilir Lyons með hinum sem taka það mistrúanlegt.

Þegar Bloom kemur af klósettinu yfirgefur hann krána. Það fyrsta sem hann sér úti á götu er „gráðugur terríer“ sem ælir „viðbjóðslegri kjúkutuggu á götugrjótið og sleikti hana af ferskum ákafa. Ofsaðning.“

Í lok kaflans sér hann síðan ungan sjónlausan mann. Hann fylgist með honum og veltir því fyrir sér hvernig hann fari að því að spjara sig og eðli skilningarvitanna almennt. Skömmu síðar hjálpar Bloom honum yfir götu – það er ekki alveg víst að sá blindi vilji neina hjálp, en hann er henni ekki mjög mótfallinn og þakkar fyrir sig. (Joyce var vel að merkja sjálfur mjög sjóndapur vegna veikinda og stundum nær blindur). Þá sér hann Sir Frederick Falkiner fara inn í Frímúrarahöllina. „Eftir góðan málsverð í Earlsfort Terrace. […] Þeir vilja fá rétta árganga af víni með ártalið skráð á rykfallna flöskuna.“

Að allra síðustu, rétt við bókasafnið, gengur Bloom svo næstum í flasið á kunnuglegum manni.

Stráhattur í sólskini. Brúnir skór. Uppbrot á buxum. Það er. Það er.

Blazes Boylan. Blazes sér ekki Bloom og Bloom lætur ekki vita af sér. Þreifar í ofboði í vasa sér eftir sápunni sem hann keypti fyrir Molly – einsog einhvers konar akkeri – og lætur sig svo hverfa inn fyrir hlið safnsins.

* * *

Ef vitnað er til Ódysseifskviðu á íslensku er það úr prósaþýðingu Sveinbjörns Egilssonar. 

Ef vitnað er til Ódysseifs á íslensku er það úr þýðingu Sigurðar A. Magnússonar.

* * * 

Yfirferðin 2025:

Ulysses: Lestrardagbók, 1. hluti (Telemakkos, Nestor og Próteus á hundavaði – verður gert betur síðar).

Ulysses: Kalypsó

Lótusæturnar

Hades: Undirheimarnir

Eólus: M´ótvindar frelsis

* * * 

Eldri bloggfærslur um Ulysses:

Gerty MacDowell, Silvía Nótt og list paródíunnar

Hið samhengislega líf

Torlestur

Völundarhús Rorschachs

Að feðra föður sinn

Svartsýni og blinda

Hey, hey; maí, maí

Það er fyrsti maí. Apríl búinn. Svo ég tíðfæri frægt ljóð eftir Andra Snæ. Svona fer tíminn með bókmenntirnar. Það ætti kannski einhver að skrifa bók um það.

Ég stend mig stundum að því að íhuga hvort ég meini vel. Ég veit ekki hvers vegna það blasir ekki við. Kannski vegna þess að ég tel að maður sé alltaf að einhverju leyti líka fórnarlamb fleiri hvata. Eða fýsna. Ég finn alveg að það er eitthvað innra með mér sem glennir upp augun af spenningi þegar allt fer til andskotans. Sem hrópar jei! þegar Trump er kosinn forseti. Af hreinum og klárum leiða, býst ég við. Megirðu lifa áhugaverða tíma – var ekki kjaftæði að það sé kínversk bölvun? Las ég það ekki einhvers staðar? En það er allavega áhugaverð spurning hvort maður vilji eða vilji ekki lifa áhugaverða tíma. Og hvort áhugaverðir tímar séu nokkurn tíma trámalausir. Ég er að horfa á Say Nothing og stend mig að því að halda stundum með IRA. Eða allavega Dolours. Og þegar einhver er á flótta undan löggunni vona ég að viðkomandi komist undan. Samt veit ég að þau hafa kannski verið að sprengja fullt af saklausu fólki í loft upp. Myndi nokkur hugsa svona, sem meinti vel? Kannski er það þess vegna sem ég efast.

En sennilega vill maður nú samt bara lifa svona mátulega áhugaverða tíma. Það er gaman í rússíbönum alveg þar til vagnarnir fara að þeytast af teinunum á fullri ferð.

Svo er spurning hvað það er sem gildir. Að meina vel við enda dags. Þegar er allt kemur til alls. Eða hvort maður þurfi að meina vel í hverju skrefi, hverja sekúndu, hverri hugsun. Og hvort maður eigi að refsa sér – með skömm, ef ekki öðru – fyrir allar ljótar hugsanir. Sekúndubrotin sem maður brýtur af sér.

En kannski er það líka vegna þess að ég kæri mig illa um að láta segja mér hvað mér eigi að finnast um hitt og þetta. Eða að ég megi ekki efast um hitt og þetta. Megi ekki einlæglega krefjast þess að ég sé sannfærður með rökum frekar en siðferðislegu skylduboði. Ég held ég hafi nú samt mannúð og jöfnuð og virðingu að leiðarljósi og niðurstöðurnar séu eftir því.

Ætli það sé til fólk sem hugsar aldrei ljótt? Það er víst stutt frá hugsun að gjörðum líka svo maður ætti i sj´álfu sér að gæta sín að því hvað maður hugsar. Jafnvel þótt það sé smátt.

Annars hugsaði ég ekkert lj´ótt í dag. Ég veit ekki hvers vegna ég er að spá í þessu. Ég fór í ræktina og vinnuna og kröfugöngu og horfði á son minn spila með lúðrasveitinni og konuna mína syngja í kvennakórnum og hlustaði á ræður og skemmtiatriði og borðaði kökur í Guðmundarbúð og spjallaði við kanadískan rithöfund um sköpunargáfuna og gerði tómatsúpu í kvöldmat og æfði mig á kontrabassann og á eftir ætla ég í ókeypis bíó í boði verkalýðsfélagsins. Þetta var góður dagur, fullur af fallegum hugsunum.

Bamm

Ráðherra vill að leigubílstjórar tali íslensku. Er fyrirsögn í einhverju blaðanna sem ég sá áðan. Mér finnst svo sem ástæða til þess að fólk sem stundar þjónustustörf á Íslandi geri það á íslensku, einsog það ræður við. Mér finnst ekkert óeðlilegt að gerð sé krafa um það. En er ekki dálítið skrítið að setja lög um það?

Síðast þegar ég var í Reykjavík þurfti ég sjálfur að stimpla götuheitið inn í google maps leigubílstjórans af því hann skildi ekki hvað ég var að segja – altso götuheitið. Og rataði auðvitað ekkert sjálfur. Mér varð hugsað til skáldsögunnar The Book of Dave eftir Will Self sem fjallar um leigubílstjóra í London fyrir tilkomu gps-tækja (a.m.k. í hverjum vasa). Og prófsins sem allir leigubílstjórar þurftu að taka. The Knowledge, var það kallað, Þekkingin – og var nánast guðleg að stærð. Að rata um London. Hugsa sér. En þeir þurftu auðvitað ekki að gera það á íslensku.

Vill ráðherra að rithöfundar tali íslensku? Ég hjó eftir því að dagskrá Bókmenntahátíðar var sem fyrr öll á ensku. Meira að segja pöbbkvissið. Þó gat ég ekki séð að þar væru neinir íslenskir rithöfundar að tala hver við annan á ensku einsog hefur gerst og er mjög lúðalegt. Í ár voru einfaldlega engir viðburðir nema með erlendum gestum. Upplestrar fóru reyndar fram á móðurmáli höfunda. Þetta er held ég af því að Bókmenntahátíð í Reykjavík er í raun eins konar sölumessa. Stór hluti gesta eru erlendir útgefendur. Erlendu höfundarnir presentera sig fyrir íslenskum lesendum – sumir með bók á málinu, aðrir ekki – og íslensku höfundarnir presentera sig fyrir erlendum útgefendum. Það skýtur þannig skökku við að á meðan mér finnst lúðalegt að hátíðin fari fram á ensku þá saknaði ég þess líka að vera ekki boðinn – ég vildi líka fá að kynna mig fyrir erlendum útgefendum. Meðal annars vegna þess að mér gengur bölvanlega að koma Náttúrulögmálunum út á öðrum málum. Ég átti erindi í ár. Hefði getað selt mig! Að vísu myndi bókmenntahátíð kannski ekki hjálpa þar mikið til af því staðreyndin er einfaldlega sú að útgefendur eru mjög hikandi gagnvart löngum bókum. Og hún verður ekkert styttri við að ég fái að tala um hana á ensku í Iðnó. Og ég er líka hræðilegur networker – er feiminn og kem illa fyrir og segi bara vitlausa hluti eða ekkert (ég skrifa af því ég kann ekki að tala). En af því það var ekki í boði að koma og kynna sig þá finnst mér endilega einsog það hefði auðvitað gert herslumuninn.

Er dagskrá Iceland Noir öll á ensku líka? Það er eina hátíðin (í heiminum) sem ég hef beðið um að fá að taka þátt í – og eina sem hefur synjað mér. Að minnsta kosti persónulega. Bókmenntahátíð á Flateyri, sem skartaði þónokkrum erlendum höfundum, var á íslensku alls staðar þar sem það gekk – sem var langoftast. Um aðrar alþjóðlegar bókmenntahátíðir á þessu landi er víst ekki að ræða. Svo ég viti.

Stundum hugsa ég að það væri ágætt að hafa einhvern vettvang þar sem íslenskir rithöfundar gætu mæst án þess að vera í jólabókaflóðsgírnum eða réttindasölugírnum. Kannski er það bókaballið? Ég hef bara einu sinni farið á það – 2011 var mér boðið að lesa ljóð á hátíðinni. Man eftir útlenskum höfundi sem öllum fannst voða fyndið að væri að klípa í allar konurnar á dansgólfinu. Þetta var fyrir metoo og ég man ekki hver höfundurinn var og sá þetta ekki – stóð úti og reykti bróðurpartinn af kvöldinu og fylgdist með konunum koma út, krossa sig og segja „hann er rosalegur þessi maður!“ Og svo var hlegið. Fílingurinn var svolítið einsog á góðu sveitaballi.

Mér var reyndar – svo því sé haldið til haga – boðið að spila í bókabandinu. Sem hefði verið geðveikt. En ég hefði þurft að koma í bæinn á þriðjudag eftir páska til að æfa og það bara gekk ekki.

Kannski finnst mér bara svolítið billegt að ætlast til þess að leigubílstjórar tali íslensku og hía á forsetann fyrir að segja „pope Francis“ ef maður getur svona auðveldlega gert hana að aukaatriði sjálfur. Og kannski myndi það gera heilmikið fyrir tungumálið ef við myndum temja okkur að nota túlka meira – einsog er gert mjög víða. Okkur vantar fagstétt af túlkum – og hún verður ekki til nema einhver skapi störfin.

p.s. Það kemur áreiðanlega ekkert um Lestrygónakaflann í Ulysses fyrren í næstu viku.

Varðturninn

Woke er ekki hugmyndafræði heldur heiti á tilhneigingu. Hnjóðsyrði, fyrst og fremst, til þess að hafa um hina skinhelgu. Þá sem eru stöðugt að leita að misfellum í hegðun náungans. Þá sem eru með prótókol og siðferðislega fágun á heilanum. Hnjóðsyrðið þjónar þeim tilgangi að tjá gremju yfir því að við sem þjóðfélag séum of æst í að dæma rangstæðu hvert á annað. Réttlætanlega gremju, finnst mér, því þótt ég myndi áreiðanlega sjálfur mælast frekar hátt á wokeskalanum í hvaða skoðanakönnun sem er, þá finnst mér þetta oft verða óþolandi lögguleikur.

Mörgum finnst að þeir geti ekki „verið þeir sjálfir“ innanum hina skinhelgu – ekki vegna þess að þeir þurfi stöðugt að vera að segja einhverja rasistabrandara heldur vegna þess að maður verður (eðlilega) svo sjálfsmeðvitaður þegar manni finnst að fólkið í kringum mann sé í lögguleik, verður hræddur um að stíga á línur sem einhver annar hefur teiknað, sem maður veit ekki nákvæmlega hvar liggja fyrren það er búið að flauta (og einsog gildir um rangstæðuregluna færist línan líka stöðugt til í leiknum eftir því hvar hinir leikmennirnir eru staddir). Maður veit að það hefur enga þýðingu að „hafa meint vel“ og það skiptir engu máli hver bakgrunnur manns er – hversu læs maður er á þessa prótokolla, hversu vanur maður er. Það er brot í sjálfu sér að kunna þá ekki.

Skinhelgin er síðan líka óþægileg vegna þess að við vitum öll að hin skinhelgu eru ekki syndlaus sjálf (engin er syndlaus; en þau eru heldur ekki syndlausari en aðrir). Hin skinhelgustu reynast meira að segja stundum vera svona upptekin af eigin skinhelgi einmitt vegna þess að þau eru að breiða yfir eitthvað ljótt í eigin fari. Þau eru að tryggja stöðu sína í hjörðinni – markera sér stað með „góða fólkinu“ vegna þess að þau óttast að verða útlæg ger. Og stundum eru þau að vinna yfirbót – svona einsog manni gæti dottið í hug að ganga í klaustur af því maður gerði eitthvað ljótt, og endað svo í heiftúðugu og fanatísku stríði við syndina í fari annarra. Með reyr og belti.

Þetta er að mörgu leyti skiljanleg og jafnvel nauðsynleg hegðun í hjörð. Að hjörðin setji sér reglur um rétta framkomu og einstaklingarnir framfylgi þeim með skömm og jafnvel útskúfun. En dómharka og fyrirgefningarleysi á samt ekki að vera dyggð og skömm er ekki gagnlegt stjórntæki til lengdar. Ekki heldur þegar hún birtist okkur í nafni kærleikans.

Að því sögðu finnst mér rétt að taka fram að mannréttindabarátta sem er ekki líka transréttindabarátta er ekki neitt sem maður ætti að taka mark á. Og mannréttindabarátta sem gerir í því að skilja transréttindi – eða önnur réttindi minnihlutahópa – útundan er belgingsleg minnimáttarkennd sem á heima á bekkjum sálfræðinga en ekki pistladálkum dagblaðanna.

Því má svo líka alveg halda því til haga að mannréttindabarátta getur verið frekari á athygli en hin efnahagslega barátta og það getur alveg verið ástæða til þess að markera henni tiltekið pláss innan t.d. verkalýðshreyfingarinnar, svo hún taki ekki yfir þá mikilvægu baráttu heldur styðji hana frekar. Við sjáum að fjölmiðlar veita mannréttindabaráttu meiri athygli en stéttabaráttu – það er meira krassandi að skrifa um einhvern sem var laminn fyrir það hver hann er en allt það fólk sem þarf að lifa af smánarlaunum eða bótum. Bæði er allrar athygli vert, bæði eru systemísk vandamál sem þarf að leysa – en annað er frétt vegna þess að það brýtur á velsæmishugmyndum okkar flestra og hitt er veruleiki sem við virðumst hafa sætt okkur við. Það er hægt að halda hundrað ráðstefnur um launamun kynjanna – sem er mannréttindamál – en það eru engar ráðstefnur haldnar um launamun stéttanna. Fyrirtæki, smá og stór, eyða peningum í að vera (og sýnast) græn og feminísk og hossa sér fyrir að veita fólki af ólíkum bakgrunni tækifæri – en það þætti hálfgert brjálæði að reyna að jafna laun skúringakonunnar og forstjórans (og reyndar ímynda ég mér að mörg þeirra fyrirtækja sem hafa jafnlaunavottað sig hafi meðal annars gert það með því að „útvista“ skúringunum – skítadjobbin, sem eru oft kvennastörf, tilheyra öðrum fyrirtækjum).

Við þær aðstæður skil ég að hin frjálslynda skinhelgi fari í taugarnar á þeim sem standa í því stappi að reyna að hífa upp laun skúringakvenna. Afsakið, skúringastarfsfólks.

Eólus: Mótvindar frelsis

Hér er ýmislegt að gerast. Það glittir í kýklóp. Sítrónusápan hvílir í lundi. Fólkið við vitann er Molly og Leopold á sínu fyrsta stefnumóti löngu áður. Samuel Beckett stendur uppi á húsi. Þar beint fyrir ofan eru skrifstofur Freeman’s Journal og Evening Telegraph. Molly hvílir í rúmi sínu og Bloom tekur til morgunmatinn. Séra Conmee er á stjái. Bókin The Sweets of Sin stendur opin. Í vinstra horninu niðri eru Flann O’Brien og fleiri rithöfundar á frægri ferð um söguslóðir Ulysses sem endaði á einhverjum afar viskílegnum villigötum. Þá er þetta Bloom þarna undir blóminu stóra með bréfið frá Mörthu í höndunum.

Ég segi ekki að það erfiðasta við Aeolus sé að stafsetja heitið á kaflanum rétt en það er allavega á topp fimm listanum. Ef marka má árangur minn (ég kíki alltaf og leiðrétti en virðist ekki geta gert þetta rétt í fyrsta skipti). Enda hefur Sveinbjörn ákveðið að kalla manninn bara Eólus. Hippótesson. Ástvin hinna ódauðlegu guða.

Í kviðu Hómers segir frá því er Ódysseifur hittir vindguðinn Eólus. Eólus gefur Ódysseifi poka fullan af mótvindi sem þá hindrar hann ekki á heimleiðinni – og sendir góðan vestanvind á eftir honum. Þetta er vel að merkja fljótlega eftir að Trójustríðinu l´ýkur, rétt eftir að Ódysseifur sleppur frá kýklópnum Pólyfemusi. Með hjálp hagstæðra vinda sækist ferðin vel og þegar Íþaka er í sjónmáli ákveður Ódysseifur – illu heilli fyrir sig en góðu heilli fyrir sadíska lesendur ævintýra – að fá sér bara ogguponsu lúr. Á meðan lúrnum stendur kíkja skipverjar í pokann, af því þeir telja að þar megi finna fjársjóð, með þeim afleiðingum að mótvindarnir sleppa út og skipið feykist alla leið aftur til baka. Eólus finnst þetta ekki fyndið – „goðagremi veldur því, að þú ert hingað kominn“ – og neitar að hjálpa Ódysseifi frekar. Enn eru sjö ár í að Ódysseifur komist heim.

Sögusvið Eólusarkafla Joyce eru skrifstofur The Freeman’s Journal og The Evening Telegraph – morgunblaðið og síðdegisblaðið deila kontór. Vindur er aðalhreyfiafl og höfuðmyndlíking kaflans. Vindurinn feykir fólki inn og út úr herbergjum. Það er stanslaus umgangur og erfitt að fylgjast með hverjir eru inni á sviðinu. Fólkið sem þeytist fram og til baka blæs líka út úr sér heilum ósköpum af heitu lofti og gaspri og það eru gjarnan fleiri en ein samræða að eiga sér stað samtímis.

Bloom er hins vegar blásið áfram af launaþörfinni – auglýsingasalan er greinilega illa launað skítadjobb og hann ræður litlu og enginn ber minnstu virðingu fyrir honum. En það eru þannig störf sem feykja manni af mestum krafti, störfin sem maður hefur ekki efni á að missa.

Ulysses er í eina af sínum fjölmörgu röndum saga um framfarir og nútíma. Og það hvernig nútíminn tekur við af fortíðinni, breytir venjum og hefðum og hugsunarhætti. Og hún boðar framtíðina sem mun gera það sama við nútímann og hann gerði við fortíðina. Valta yfir hann. Það eru fáir höfundar á þessum tíma – 1914-1922 – sem skrifa af sama áhuga fyrir tækninýjungum og Joyce. Einsog við sáum í síðasta kafla er aðalsöguhetjan, Leopold Bloom, t.d. áhugamaður um vélvæðingu dauðans – og sennilega einlægur í þeim áhuga þótt Joyce sé kannski pínu að gera gys líka. Hér örlar hins vegar fyrir því að Bloom dáist ekki bara að tækninni heldur fyrirlíti eða óttist hana líka. Í prentsmiðjunni kemur til dæmis þessi kafli:

Machines. Smash a man to atoms if they got him caught. Rule the world today.

Örskömmu síðar bætir hann við þessari lýsingu á vélunum:

The machines clanked in threefour time. Thump, thump, thump. Now if he got paralysed there and no one knew how to stop them they’d clank on and on the same, print it over and over and up and back.

Tveimur blaðsíðum síðar koma prentvélarnar enn eina ferðina inn og þá er einsog Bloom sé farinn að skilja þær.

Sllt. Almost human the way it sllt call to attention. Doing its level best to speak. That door too sllt creaking, asking to be shut. Everything speaks in its own way. Sllt.

Ég held að þetta „sllt“ hljóð hljóti að vera skurðarvél. Hvað um það. Í fjórða kafla bókarinnar, þegar við hittum Bloom, á hann í samskiptum fyrst við köttinn sinn sem mjálmar og svo við Molly, sem muldrar orðaleysur – og alltaf skilur Bloom það sem við hann er sagt þótt orðin sé ekki að finna í orðabókum. Hér er undirstrikuð mennska Blooms og þörf hans fyrir tengsl, fyrir að skilja heiminn – en líka lýst ákveðinni kenningu um lestur: Kannski er ekki hægt að lesa (Ulysses/neitt) nema maður treysti eigin innsæi til að túlka upplýsingarnar sem maður fær.

Yfirgengilegur textaveruleiki aldamótanna 1900 tröllríður auðvitað bókinni. Það var ekki að dagblöð og auglýsingar væru nýmæli, þótt ekki væru þau mjög gömul heldur, heldur að það stóð stöðugt fleirum til boða að skrifa, lesa og auglýsa. Út um allt er texti. Á öllum veggjum eru tilkynningar og auglýsingar og skilti og Bloom les það allt. Bloom er svo auðvitað sjálfur auglýsingasali (milligöngumaður milli auglýsenda og Freeman’s Journal, sem gefur út The Evening Telegraph – hleypur á milli og semur um birtingu og vinnur fyrir prósentur). Og sem slíkur hefur hann einlægan áhuga á texta og framsetningu. Hann gengur auk þess um með upprúllað dagblað undir hendinni alla bókina – og það er yfirleitt kallað „newspaper baton“ og á einum stað „freeman baton“ og það er áreiðanlega ekki óviljandi – baton er bæði tónsproti, sá sem í hann heldur s´týrir verkinu, og barefli eða kylfa. Textinn leiðbeinir, stýrir og meiðir jafnvel.

Stephen – sem snýr aftur í Eólus – er menntamaður og skáld og sem slíkur upptekinn af annars konar textagreiningu. Hann íhugar Aristóteles og Boehme og Shakespeare – og raunar er hann í hinum frægu upphafsorðum Próteusar um „the ineluctable modality of the visible“ – („óumflýjanlegan hátt þess sem er sýnilegt“) – að reyna að komast handan hins sjáanlega út í einhvers konar „hreina hugsun“ – hugsun um hugsun, hugsun um heimspeki og listir. Eða í það minnsta að sjá sýnileikann í hinu sýnilega – sjá sig sjá. Það er öfugt við Bloom sem baðar sig í hinu sjáanlega – starir jafn hispurslaust á auglýsingar sem kvenmannsleggi – og er alltaf með hugann við það sem er fyrir framan nefið á honum.

Erindi Stephens í Eólus er að koma til skila aðsendri grein frá yfirmanni sínum, hr. Deasy, um gin- og klaufaveiki. Ekki sínum eigin skrifum, sem þó er gengið eftir. Hins vegar reif skáldið smá rifrildi af pappírnum sem greinin er skrifuð á – í Próteusarkaflanum – og orti á það ljóð sem hann rifjar upp hér þegar ritstjórinn spyr hvers vegna bréfið sé rifið.

On swift sail flaming
From storm and south
He comes, pale vampire,
Mouth to my mouth.

Bókin sjálf vekur líka sífellt meiri athygli á sjálfri sér eftir því sem líður á hana. Fyrst með því að beita óvenjulegum frásagnaraðferðum sem leyfa Joyce að dvelja við og stökkva inn í jafnvel smávægilegustu hugsanir sögupersóna sinna – sem verða þar með texti – og svo síðar með augljósari aðferðum. Þetta verður fyrst dagljóst jafnvel fimm ára börnum í Eólus þar sem frásögninni er skipt upp í fréttir með fyrirsögnum á borð við „Lost Causes Noble Marquess Mentioned“ og „Only Once More That Soap“ sem standa reyndar í misaugljósu samhengi við textann. Textann gæti maður alveg lesið án þeirra einsog hvern annan kafla í þessari bók – og raunar bætti Joyce fyrirsögnunum bara við í próförk til þess að undirstrika textúalítetið og búa mann undir næstu stökk í þá átt. Og auðvitað vegna þess að það er viðeigandi fyrir sögusviðið. Dagblaðaheiminn. Heim framtíðarinnar: auglýsinga og prentlista. Blaðaskrif og auglýsingar eru stöðugt rædd, hávaðinn í prentsmiðjunni og gasprið í blaðamönnunum eru alltumlykjandi. Og á einum stað dáist Bloom líka að því hvernig setjararnir geta raðað upp stöfunum aftur á bak – mangiD kcirtaP – ef bókin hefði verið prentuð í dag hefði Joyce sennilega látið spegla stafina líka.

Félagar Blooms úr jarðarförinni eru farnir á pöbbinn en Bloom hefur ekki efni á að slæpast, hann þarf að sinna vinnunni. Hann er með hugmynd að auglýsingu fyrir te- og vínsalann Alexander Keyes sem felur í sér að endurnýta gamla auglýsingu úr öðru blaði, tvo lykla í kross innan í hring. Sams konar merki mun hafa verið notað af þeim sem studdu írska heimastjórn. Og Bloom segir við yfirmann sinn, Nannetti, að þetta sé daður við slíka pólitík – sem er þeim greinilega öllum að skapi. En heimastjórn þýðir áreiðanlega eitthvað fleira fyrir kokkálnum og ástarbréfaskrifaranum en bara sjálfstjórn þjóðarinnar. Og tveir lyklar í bók um tvo lyklalausa menn – Stephen og Bloom fara báðir að heiman lyklalausir – er nú kannski ekki flóknasta táknið í ljóðráðningabókinni. Nannetti samþykkir auglýsinguna ef Keyes fæst til að kaupa þriggja mánaða endurnýjun. Bloom rýkur af stað til að athuga með það.

Augnabliki síðar tekur Bloom upp vasaklútinn og finnur lykt af sítrónusápunni sem hann keypti fyrir Molly – rifjar upp spurningu Mörthu um hvaða ilmvatn kona hans notar – íhugar í örskotsstund að gera sér upp afsökun fyrir að líta við heima, þar sem Molly bíður Boylans, en hættir jafn harðan við.

Hjá Hómer ferðast Ódysseifur og félagar um langa leið – fram og til baka. Það fer hins vegar enginn mjög langt í Joyce því enda þótt litlu megi muna að Bloom fari til Ballsbridge (sem er dálítið ferðalag) til þess að semja við Alexander Keyes hjá House of Keyes þá ákveður hann á síðustu stundu að hringja og kemst að því að því að Keyes er staddur handan við hornið á uppboðshúsi. Hann rýkur þangað en við erum skilin eftir á skrifstofunni á meðan. Hinir horfa á eftir honum út um gluggann þar sem strákastóð gerir gys að honum og hermir eftir göngulaginu.

– Lítið bara á strákskrípið þarna sem æpir og skrækir fyrir aftan hann, sagði Lenehan, og þér fáið hláturskrampa. Æ hamingjan sanna, hermir meiraðsegja eftir ilsignu göngulaginu og öllu heila klabbinu. Sá kann loddarabrögðin.

Á skrifstofunum er einsog áður segir stöðugur umgangur. Simon Dedalus er þarna en fer fljótlega á barinn. Lenehan – fremur vonlaus týpa sem er í aðalhlutverki í Two Gallants úr Dubliners – reynir að segja orðagrín en gengur illa að koma því til skila og svo reynist það ekkert mjög fyndið. Hynes er að skila af sér greininni um jarðarför Paddys Dignam. Ritstjórinn, Myles Crawford (sem á eftir að þurfa að staðfesta auglýsingasölu Blooms) er þarna, sem og lögfræðingurinn J. J. O’Molloy. Og fleiri og fleiri. Það er rifist um Írland og Róm („Salerna- og holræsasmiðir verða aldrei andlegir feður okkar“) og Grikkland og Egyptaland og Ísrael – og allt má lesa sem komment um Írland og Bretland – og mikið gaman hent að ræðunni hans Dans Dawson sem var nefnd í Hadesarkaflanum. Ætli þetta sé ekki það óþolandi stílbragð sem Þórbergur kallaði „uppskafningu“? Eða var það eitthvað sértækara – í öllu falli mætti það alveg heita uppskafning mín vegna:

Eða virðið aftur fyrir ykkur bugður niðandi lækjarsprænu þarsem hún hjalar álengdar, þótt hún deili við grýtta þvergirðinga, á leið sinni til hinna úfnu vatna í bláu ríki Pósídons, hlykkjast milli mosavaxinna bakka, kæld af mildum andvara, og er lýst upp af dýrlegu sólskini eða líður undir skugga sem varpað er yfir djúphugulan barm hennar hvelfdu laufskrúði skógarrisanna.

Fleiri textar eru ræddir – meðal annars blaðagreinar eftir mann sem heitir Ignatius Gallaher (úr Little Cloud í Dubliners) sem menn eru afar ánægðir með og A.E. (þeósófistann sem hét réttu nafni George William Russell), sem hefur nefnt Stephen í einhverju viðtali, J. J. O’Molloy vitnar í Seymour Bushe („einhver hnökralausasta málsgrein sem ég held ég hafi nokkurn tímann hlustað á“) og Stephen kemst við og roðnar („þareð blóð hans heillaðist af þokka máls og látbragðs“) og MacHugh vitnar í John F. Taylor, texta sem fær Stephen til að velta því fyrir sér í augnablik hvort hann ætti að gerast blaðamaður – en hafnar því svo. Man þá að hann á pening (hann fékk útborgað hjá hr. Deasy í Nestorkaflanum) og spyr hvort það sé ekki ástæða til þess að færa fundarhöldin út á næsta pöbb. Þeirri uppástungu er tekið með afbrigðum vel.

Stephen segir síðan undarlega dæmisögu um tvær írskar vestumeyjar sem klifra upp í Nelsonsúluna og éta þar plómur og skyrpa steinunum yfir grindverkið. Aðspurður segist hann kalla dæmisöguna „Palestína séð frá Pisgah eða Dæmisagan um plómurnar“. Söguna má sennilega túlka í ljósi textabrotsins eftir Taylor þar sem Írum var líkt við Ísraelsmenn sem neituðu að gangast undir stjórn Egypta. Nelson, sem stendur á súlunni, er breski flotaforinginn Horatio Nelson. Þessi mikilfenglega og risastóra súla var mjög umdeild meðal Íra og var á endanum sprengd af IRA árið 1966 – og ákveðið að gera enga tilraun til þess að laga hana eða endurreisa.

– En dömur mínar og herrar, hefði Móse hinn ungi lagt eyrun við og fallist á þessa lífssýn, hefði hann beygt höfuð sitt og beygt vilja sinn og beygt anda sinn fyrir þessari drambsömu áminningu, þá hefði hann aldrei leitt útvalda þjóð sína burt úr húsi ánauðarinnar né fylgt skýstólpanum á daginn. Hann hefði aldrei talað við hinn Eilífa meðal eldinga á Sínaífjalli né nokkurntíma komið niður með birtu innblásturs geislandi af ásjónu sinni og töflur lögmálsins í fangi sér, meitlaðar á tungu útlagans.

Því má svo halda til haga að þótt Joyce sé í þessum kafla frekar hallur undir sjálfstæðisbaráttu Íra þá gerir hann mjög hressilega upp sakirnar við þjóðrembuna sem henni fylgir síðar í bókinni.

Á leiðinni út rekast félagarnir á Bloom sem er að koma aftur af fundi sínum með Keyes. Bloom segir Crawford að Keyes sé til í tveggja mánaða endurnýjun á auglýsingunni og hvort það sé nóg – en Crawford segir honum að Keyes megi sleikja á sér rassinn. Bloom fattar að Crawford er að fara á barinn og það verði kannski ekki auðvelt að hindra þá för til þess að klára auglýsingasöluna.

Allir á leið í sollinn. Leiða hver annan. Lenehan með siglingakaskeitið þarna fyrir handan að sníkja. Alltaf sama smjaðrið. Ætli Dedalusdrengurinn eigi upptökin að þessu. […] Hirðulaus piltungur.

Bloom býðst til að halda áfram að vinna í auglýsingunni en Crawford endurtekur bara skilaboðin um rassinn á sér.

Ætli blaðamannatýpurnar á leiðinni á barinn séu þá ekki skipverjarnir að opna pokann og Bloom Ódysseifur sem tekst ekki að komast á áfangastað, sem að þessu sinni var að selja þessa auglýsingu. Og hvað var auglýsingin? Tveir lyklar í kross innan í hring: merki fyrir sjálfstætt Írland. Og drykkjuskapurinn í kjaftöskunum var mótvindurinn í pokanum – ég held það sé alveg ljóst að þótt Joyce hafi sjálfur verið frekar góðglaður maður leit hann á áfengisbölið sem mikinn dragbít á Írum. En lyklarnir eru líka lyklarnir sem Dedalus og Bloom vantar – þeir eru báðir bókstaflega lyklalausir og metafórískt heimilislausir menn, annar landlaus gyðingur sem er hafnað af þjóð sinni Írum (og sennilega gyðingum líka), hinn skáld á leiðinni að yfirgefa þjóð sína, halda út í heim – og heimastjórn einsog áður segir eitthvað fleira fyrir kokkálnum Bloom en bara sjálfstjórn þjóðarinnar. Eða fyrir Stephen, sem býr með hinum yfirgangssama Mulligan og er með hinn yfirlátssama Haines sem gest. Dedalus og Bloom eru heimastjórnarlausir menn í fleiri skilningi en einum (eða tveimur).

* * *

Ef vitnað er til Ódysseifskviðu á íslensku er það úr prósaþýðingu Sveinbjörns Egilssonar. 

Ef vitnað er til Ódysseifs á íslensku er það úr þýðingu Sigurðar A. Magnússonar.

* * *

Yfirferðin 2025:

Ulysses: Lestrardagbók, 1. hluti (Telemakkos, Nestor og Próteus á hundavaði – verður gert betur síðar).

Ulysses: Kalypsó

Lótusæturnar

Hades: Undirheimarnir

Eldri bloggfærslur um Ulysses:

Gerty MacDowell, Silvía Nótt og list paródíunnar

Hið samhengislega líf

Torlestur

Völundarhús Rorschachs

Að feðra föður sinn

Svartsýni og blinda

Þreytan er raunveruleg

Þreytan er raunveruleg og þreytan er djúp. Síðasta vika var rosaleg.

Aino kom heim á miðvikudag. Hún hafði verið á sundm´óti í Ungverjalandi og orðið 12 ára í ferðinni. Á pálmasunnudag. Fyrsta mál á dagskrá var að fagna því með pompi og prakt. Út að borða og svo morgunmatur og gjafir að morgni skírdags.

Sama dag lék Aram á tónleikum við setningu Skíðavikunnar. Fyrst sem trommari Lúðrasveitar tónlistarskólans og síðan sem trommari og söngvari í bílskúrsbandinu Ulla (ekki nefnd eftir sænskum konum, heldur sögninni – sem mér skilst að sé bara til á íslensku). Þau eru botnlausir snillingar, með skemmtilegra fólkið og hafa leikið nokkrum sinnum áður koverlög en voru nú í fyrsta sinn með eitt frumsamið á prógraminu. Og stóðu sig ótrúlega vel – þótt það hafi verið afar kalt í veðri (sem kallaði á stillingarvesen) og hljóðkerfið hafi verið með ákveðin leiðindi. Og sérstaklega var frumsamda lagið gott.

Á skírdag var generalprufa hjá Gosa. Vinkona Arams kom líka í heimsókn að sunnan og við fengum af því tilefni unglingastóð í kvöldmat. Já og samdægurs birtust vinir mínir Jóel og Michael (sem ég var reyndar að kynnast þar) óvænt í kaffi.

Á föstudaginn langa byrjaði Aldrei fór ég suður. Þar naut ég þeirra forréttinda að fá að spila á bassa með Gosa og gosalýðnum – sem var óvenju stór í þetta skiptið, auk okkar Andra og Baldurs voru Ásta Kristín á víólu og röddum, Sara Hrund á lykla og röddum, Valgeir Venna á slagverk og Marta í röddum. Við lékum sjö lög, mest af væntanlegri plötu, Á floti, sem kemur á vínyl og stafrænu í maí (það verða rosalegir útgáfutónleikar, sennilega í júní). Og stóðum okkur bara mjög vel, þótt ég segi sjálfur frá. Ég var frekar rólegur á sviðinu eftir að hafa fengið hálfgert spennufall á sándtestinu um daginn – í tveggja hljóma byrjunarlaginu varð hugurinn á mér svo heiður að ég mundi aldrei hvaða hljómur átti að koma næsta (sem var þá alltaf bara hljómurinn sem ég var ekki að spila, hinn hljómurinn í laginu). Og eftir sándtestið fór ég heim, lagðist í rúmið dauðuppgefinn – klukkan 15 um daginn – og steinsvaf í 90 mínútur. En var þá bara búinn með stressið um kvöldið, sem var ágætt.

Um kvöldið buðu himinhvolfin upp á stærstu og fallegustu norðurljós sem ég hef séð síðan 1994.

Á laugardeginum byrjaði ég á því að drífa mig upp í netagerð að þeyta skífum fyrir Skúla frænda minn mennska sem var þar með plötumarkað. Svo f´ór ég að róta trommusetti með Aram – sem var aftur að spila með lúðrasveitinni en nú á Dokkunni. Þaðan lá leiðin upp í Oddfellowhús þar sem við Ingi Björn söxuðum grænmeti af miklum móð, til þess að preppa fyrir hádegisverð á poppstefnu AFÉS daginn eftir. Svo beint á lúðrasveitartónleika og að róta settinu aftur til baka með trommuprinsinum.

Um kvöldið las ég ljóð með hljómsveitinni Reykjavík! Við erum vinir frá því á menntaskólaárunum og gerðum þetta oft í gamladaga, bæði þannig að þeir komu á ljóðahátíð með mér og drógu mig á svið á tónleikum hjá sér. Ég skrifaði líka „liner notes“ fyrir allar plöturnar þeirra. Ég átti meira að segja að gera þetta á Aldrei 2005 eða 2006 en gleymdi mér eitthvað og var bara á Langa Manga (hellaður) þegar ég var kallaður á svið – og varð auðvitað ekkert úr neinu. Það var því sérstaklega ánægjulegt að fá loksins að bæta upp fyrir það lúðalega klúður. Og alveg burtséð frá minni eigin þátttöku í gigginu var brjálæðislega gaman að sjá hljómsveitina aftur – sem ég hef líklega síðast séð spila á Norræna bókasafninu í Helsinki 2007 (Aino finnst mjög fyndið að Reykjavík! hafi spilað á bókasafni, og það er rétt, það er mjög fyndin tilhugsun).

Eftir ofsalegt lokaatriði kvöldsins – FM Belfast – fór ég heim að klára krossgátuna mína á meðan Nadja fór út á lífið. Ég er í seinni tíð undir áhrifum einhverrar bölvunar sem veldur því að ég sofna aldrei fyrren hún kemur heim – bara einhver algerlega óþörf óró (Nadja er ekki týpan sem fer sér að voða). Og af því ég er miðaldra karl vakna ég samt klukkan sjö. Ég sem sagt svaf alveg fáránlega lítið.

Það var samt meira að gera á sunnudaginn. Það byrjaði á því að við Ingi og Geiri kláruðum að gera matinn. Svo var poppstefna þar sem við Kristján Freyr – hinn ótrúlega ötuli rokkstjóri – reyndum að hafa smá fororð og stýra samræðum við tónlistarmennina. Ég gekk út frá pistli sem ég flutti fyrir mörgum árum en tókst ekki að finna – reyndi bara að muna pælingarnar. Eftir matinn fórum við Smári Karls svo með hersinguna í sögugöngu um Ísafjörð – ég sagði frá árinu 1925 (sem er árið sem Náttúrulögmálin gerast) en Smári tók að sér að fjalla um „gasasvæðið“, sem er staðurinn á milli Krúsarinnar og Sjallans þar sem Jet Black Joe voru gasaðir á sínum tíma.

Eftir göngu var farið í siglingu. Í svona klukkustund húktum við úti á þilfari úti á miðju djúpi og horfðum á hnúfubaka skemmta okkur. Og fallegustu raddir landsins sungu saman lagið um hann Jörund hundadagakonung. Í blíðskaparveðri. Um þetta væri áreiðanlega hægt að kveða mörg falleg ljóð og sannarlega var ég hrærður en þetta er þess konar fegurð sem þarf aðra fagurfræði til að miðla en þá sem ég kann – ég verð bara vandræðalegur þegar ég byrja að tvinna saman nógu mikið af lýsingarorðum til að ná utan um þetta. En þetta verður í minnum haft og maður verður áreiðanlega alltaf svolítið mjúkur inni í sér af tilefninu.

Næst var áð við Vébjarnarnúp til að dást að fjallinu. Svo var sangría á Verbúðinni í Bolungarvík og Pálmi Gests hélt tölu um bæinn og sýndi svo fólki húsið sitt. Fordrykkur var drukkinn á Skarfaskeri – í blíðskaparveðri, það var alltaf blíðskaparveður, lognið sinnti sínu lögheimili alla helgina. Og kvöldmatur og partí í Félagsheimilinu í Hnífsdal. Þar var mikið sungið og dansað og meira að segja samin lög og stofnaðar hljómsveitir og einsog það hafi ekki verið nóg var farið á Pallaball í Edinborgarhúsinu og ég leit meira að segja við í eftirpartí með eftirlætis tónlistargagnrýnandanum mínum.

Einsog gefur að skilja gerði ég ekki margt annan í páskum. En nú, á þeim þriðja, er ég allur að skríða saman. Næstu páska verð ég áreiðanlega orðinn svo gott sem nýr.

Aldrei

Það eru komnir páskar. Skírdagur. Þá er hefð fyrir því að láta mannkynsfrelsarana skrúbba á manni fæturna áður en maður svíkur þá í hendur auðvaldinu.

Ætli Jesús sé ekki annars með betri týpum? Svona ef maður ætlar að fara að leyfa sér að gera upp á milli góða fólksins þá held ég að ég kunni best við hann. Sennilega mest vegna þess að hann útdeildi dómhörku sinni fyrst og fremst til valdsmanna en bað almúgann að vera ekki að gr´ýta steinum innbyrðis – nema að vera handvissir um eigið syndleysi, sagði hann, sem er trikk question því það er enginn syndlaus og sá sem heldur að hann sé það er augljóslega fyrst og fremst sósíópati. En líka af því hann átti sjálfur misgóða daga. Hreytti jafnvel ónotum í fólk. Honum til afsökunar þá átti hann mjög erfiðan föður. En fyrst og fremst þetta með fyrirgefninguna. Við lifum á tímum þar sem valdið á mjög auðvelt með að etja smælingjunum saman og telja þeim trú um að hagsmunir þeirra séu ósamræmanlegir – incels séu frá mars en wokesters frá venus. Allir eru syndlausir og allir grýta steinum og allir eru sannfærðir um að ef þeir hættu að grýta steinum muni siðmenningin „einsog við þekkjum hana“ líða undir lok – síðasta vígið sé grjótkast smælingja. Þar sem ég sit og skrifa þetta á ég meira að segja bágt með að trúa því ekki sjálfur. Bágt með að rifja það upp að málsvörum incel/white trash/íhaldsins á valdastólum er drullusama um skjólstæðinga sína. Að þetta snýst ekki um að stoppa fjölbreytileikann. Snýst ekki um „the woke mind virus“. Snýst ekki einu sinni um frjálslyndið. Þetta snýst um peninga og völd. Óreiðan er bara verkfæri til þess að sölsa undir sig peninga og völd. Ef það borgaði sig að styðja transfólk og málfrelsi og jafnrétti til náms myndu þeir allir snúa við á punktinum. En það borgar sig fyrir þá að kynda bálið og því skíðlogar.

Annars er orðið langt síðan ég las guðspjöllin í gegn. Styttra síðan ég sá Jesus Christ Superstar. Eða las Passíusálmana (og eru þó sjálfsagt að verða 20 ár síðan ég gerði það). Ég held að þar sé ekkert um syndlaust fólk og grjótkast. Jesús veltir þar borðum víxlaranna – en ekki man ég til þess að sá Jesus hafi velt við „stólum dúfnasalanna“. Kannski eru dúfnasalar ekki lengur jafn umdeildir.

Ég ætti að rifja þetta allt upp í tilefni af páskum. Það verður þó kannski ekki mikið af því – ég er að spila með Gosa á Aldrei fór ég suður annað kvöld og svo er bara lífið svo sósíalt á páskum á Ísafirði. Enginn tími fyrir guðdóminn eða fyrirgefninguna. Bara tími fyrir stuð.

Þorvaldur um Fimm ljóð

Þorvaldur S. Helgason skrifar um Fimm ljóð fyrir Bókmenntavef Borgarbókasafnsins:

Fimm ljóð er óvenjuleg bók í höfundarverki Eiríks Arnar Norðdahl, ívið átakaminni og ópólitískari en fyrri ljóðabækur höfundar en þeim mun hófstilltari, fagurfræðilegri og kjarnyrtari. Þeim sem hrifust af Óratorreki og koma með þær væntingar til verksins gæti þótt Fimm ljóð daufleg við fyrstu sýn. En eitt af því sem síðari bókin hefur umfram þá fyrri er að hún ber meira traust til lesenda sinna. Með því að forðast fyrirframgefna merkingu gefur höfundur lesendum rými til að nálgast verkið á eigin forsendum og túlka ljóðin eftir eigin höfði. Fimm ljóð er bók sem stækkar með hverjum lestri og ljóðin fimm sem við fyrstu sýn virðast hversdagsleg eru þegar nánar er að gáð bæði margræð og útpæld.

Meira hér.

Nef Hilmis

Í gær var helst í menningarfréttum – heimsins – að bandarískur sjónvarpsþáttur hafði gert grín að tönnunum í breskri leikkonu. Sú kona er fjarska fögur en með mjög áberandi tennur sem eru almennt ekki taldar til bóta – jafnvel þannig að það er alls ekkert ósennilegt að það hafi verið erfitt að bera þær á vissum skeiðum æskunnar. Eru tennurnar þó vel að merkja mjög sjarmerandi á henni í dag og óaðskiljanlegur hluti af hennar „star quality“. Konan tók þetta grín eðlilega aðeins inn á sig þótt ekki væri að heyra að hún væri neitt eyðilögð – „svolítið glatað“ væri líklega réttust þýðing á viðbrögðunum, og þau áreiðanlega m.a. tilkomin af því konan hefur tekið sér stöðu með þjáðum tannsystkinum sínum um víða veröld sem njóta þess fæst að vera brjálæðislega aðlaðandi Hollywood-stjörnur. Og eru sum unglingar á viðkvæmu skeiði. Hún tjáði sig um þetta á sínum persónulega fjölmiðli – þar snýst allt um hana, einsog hér snýst allt um mig – og fylgdi því svo skömmu síðar eftir með fréttum um að hún hefði fengið afsökunarbeiðni frá fólkinu sem stendur að sjónvarpsþættinum.

Ég er í fréttabindindi sem gengur út á að fara bara inn á f´réttasíður-skástrik-menning. Skástrik-kultur. Skástrik-books. Til þess að fá frið fyrir rorrandi síbyljunni sem segir mér ekkert. En þegar ég fer inn á þessar menningarfréttasíður spyr ég mig stundum hvers vegna ég sé alltíeinu byrjaður að lesa fréttir um instagramyfirlýsingar fræga fólksins. Hvers vegna er þetta frétt á Vísi á Íslandi? Í sænska ríkissjónvarpinu? Dagens Nyheter? Hvers vegna fer þessi frétt hringinn í kringum heiminn og hvers vegna heitir hún „menningarfrétt“? Kannski vegna þess að menning snýst svo mikið núorðið um það sem bandaríkjamenn kalla „representation“? Það er fréttapunkturinn.

Aðrar „menningarfréttir“ í gær voru til dæmis að einhver … fyrirgefið orðbragðið … óstabíl rasistakelling í Reykjavík hefði tapað máli gagnvart Icelandair – sem hafði bannað henni eitthvað, hún hafði komið með of stóra tösku, vildi ekki vera með grímu í covid, ég man þetta ekki og neita að smella aftur á þetta athyglisbilaða rugl – en þetta var sem sagt menningarfrétt af því konan hélt því fram að ferðin sem var ekki farin hefði átt að vera farin til að gera heimildarmynd sem ekkert varð úr. (Það er áreiðanlega einhver góður brandari hérna um kött Schrödingers en ég er bara ekki búinn að drekka nóg kaffi í dag til að finna upp á honum). Og að nefið á Hilmi Snæ hafi gengið aftur. Snúið heim.

Ég er ekki að reyna að vera hneykslaður (kannski bara smá; það er default hjá okkur öllum, við kunnum ekkert nema það); ég er allavega að einbeita mér að því að reyna að skilja. Og átta mig á einhverjum breytingum. Þegar ég … nei, nú segi ég bara „í mínu ungdæmi“, ég er kominn á þann aldur að það er viðeigandi. Í mínu ungdæmi var skemmtanabransinn/slúðrið og menningarsíðurnar á ólíkum stöðum í dagblöðunum. Samliggjandi oft en á ólíkum opnum. Þá var Hilmir þegar orðinn frægur og nefið á Hilmi var slúðurfrétt; Hilmir í Hamlet var menning. (Sama lögmál gilti um tennur og nef og flesta líkamshluta; sennilega hét það „Dægurmál“ eða eitthvað álíka). Og rasistakellingar-fara-í-mál-við-flugfélög var „moli“ einhvers staðar annars staðar í blaðinu. Ef efnið var of intellektúalt fór það í Lesbókina – sem var ekki sama og menningarsíðurnar. Ef það var póststrúktúralísk greining á viðtökum almennings gagnvart endurkomu nefs Hilmis Snæs var það greinaflokkur. Með heimildaskrá. Þótt það væri í raun bara um nefið á frægum manni. Sem væri snúið heim.

17 ára ég las allar dægurmálafréttirnar en fannst þær samt furðu plássfrekar og skildi ekki þá frekar en nú hvers vegna ég var að lesa þetta. Svona einsog maður skilur ekki alltaf hvernig nammiskálin fer að því að tæmast eða hvers vegna manni líði einsog maður hafi ekkert étið nema sykur svo dögum skipti.

Munurinn er ekki endilega fólginn í lág- og hámenningu þótt þetta snúist um fræga fólkið og sé auðvitað alltaf svolítil lágkúra – ekki málefnin sem slík, hvorki nefin né tennurnar, heldur botnlaus áhugi okkar á nefum og tönnum. Þannig var umfjöllun um sjónvarpsþátt oftast menningarumfjöllun en umfjöllun um ástarlíf leikarana í sama sjónvarpsþætti almennt ekki menningarumfjöllun – þótt hún ætti snertiflöt við menningarlífið.

Reyndar hvarflar að mér að tengingin þarna á milli sé trúarleg – ef við trúum á kvikmyndastjörnur einsog við trúum á guði og gyðjur, sem ég held að við gerum, þá eru dægurmálaskáldin Hómerar samtímans. Um þetta mætti áreiðanlega skrifa safaríka grein í Lesbókina ef hún væri ennþá til. Og þegar ég hugsa út í það var hún áreiðanlega skrifuð einhvern tíma.

Þá er ótalin önnur tegund af menningarumfjöllun sem er menningarpólitík. Nú standa til dæmis yfir deilur um framtíð Kvikmyndaskóla Íslands sem eru mjög plássfrekar í menningardálkum fréttasíðna. Þær eru mikilvægar og þær eru mikilvægar fyrir menninguna en þær eru annars eðlis en umfjöllun um menningarafurðir.

Ég veit að einstaka blaðamanni er uppsigað við menningarumfjöllun sem er ekkert nema pöff-pís – kynning/upphafning á verki/listamanni – og vilja finna á hana fréttavinkilinn. Sem er t.d. augljós í nefmálinu – þar er ósátt, deila, hot topic (líkamssmánun) og meira að segja lausn. „Nýr sjónvarpsþáttur í sjónvarpinu“ er ekki jafn augljós frétt og þótt slíkar fréttir séu stundum sagðar þá eru þær líka í grunninn óréttlátar – hvers vegna fá ekki allir sjónvarpsþættir þannig umfjöllun? Það er helst að þeir sjónvarpsþættir sem taki einmitt fyrir eitthvað hot topic – Adolescence er nýjasta dæmið – geti fengið þess lags aukaumfjöllun sem er þó ekki endilega vegna þess að þeir séu góðir heldur vegna þess að efni þeirra á einhverja beinni snertifleti við „ytri heiminn“ eða þær áhyggjur sem drífa áfram fréttalestur („er allt að fara til andskotans?“) Það er hægt að ræða við sérfræðinga um það hvort ástæða sé til þess að hafa áhyggjur af raunverulegum börnum, það er hægt að rifja upp sambærileg mál úr raunveruleikanum o.s.frv. Sem er ekki jafn auðvelt með … segjum bara Hamlet. Þótt hann fjalli reyndar líka um þjáð ungmenni með minnimáttarkennd sem kostar aðra lífið.

Þá er líklega mjög eðlilegt fyrir listamenn sem vilja athygli að leita uppi kastaraljósið – finna hvað það er sem vekur á þeim athygli. Maður verður ekki frægur nema maður kunni það og vilji það (a.m.k. innst inni – slagsmál fræga fólksins við frægðina eru víst ekki einföld).

Einn munur á sænskri og íslenskri menningarumfjöllun er að af og til er reynt að koma af stað uppnámi í s´ænska menningarheiminum – á meðan sá íslenski er meira í því að lægja öldurnar svo allir í skóginum séu vinir og viðheldur þannig ráðandi fagurfræði og valdastrúktúr („öldur í skóginum?“ ég ber fyrir mig að ég sé áhugamaður um góða nykrun). Um daginn stakk t.d. einn af stóru menningarritstjórunum upp á því að allar bókmenntahátíðir væru blásnar af enda væru þær hundleiðinlegar. Það kallaði á fjaðrafok – og gáfulegar varnir. Tvær hlaðvarpskonur tóku upp á því að verðlauna „slátrun ársins“ í bókmenntagagnrýni – það hefur verið mjög hress debatt, m.a. um það til hvers gagnrýni sé. Einhver tók saman „bækur vikunnar“ hjá Dagens Nyheter og komst að þeirri niðurstöðu að auðveldasta leiðin til þess að koma skáldsögunni sinni á þann lista væri að vinna fyrir Dagens Nyheter eða þekkja fólkið sem stendur að listanum. Það þarf að hafa auga með nepótismanum (nú er reyndar nepó-hugtakið orðið alveg máttlaust í sænska menningarheiminum – enginn slagkraftur). Af og til snýst þetta líka um fagurfræðilegan ágreining – t.d. um orðalag í þýðingum eða að það sé of mikið af hinu og þessu í tísku (allir að skrifa um mömmu sína, allir að skrifa óskýrt og dreymandi, allir að skrifa krimma). En þetta er alltaf einhver að leita að fæting. Íslendingar eru átakafælnari – ekki endilega blaðamennirnir en menningarfólkið. Kannski vegna þess að við erum færri og nándin er meiri. Um daginn kastaði Hermann Stefánsson t.d. hanskanum – grýtti honum vígreifur í gólfið – í langri grein sem allir lásu en enginn deildi, allir hvísluðu um en enginn ræddi. Enginn tók upp hanskann, sem liggur þarna enn. Og það virðist enginn vita hvað eigi að gera við hann.

Sjálfsagt er nálægðin ekki eina skýringin. Sænskur menningarheimur er ekki svo miklu stærri en íslenskur og fólkið sem tekst þar á er oft í sams konar nálægð. Þetta er líka spurning um menningarmun. Íslendingar sjá sig oft sem skoðana- og átakaglaða en ég er ekki viss um að það sé raunsætt mat. Við erum mjög fljót að þagna þegar umræðan kemur að einhverju sem er hið minnsta viðkvæmt. Þar sem einhver gæti orðið sár. Og ef einhver snertir við hinu viðkvæma garga annað hvort allir saman í kór (eða tveimur gagnstæðum kórum) í fáein augnablik án þess að maður í raun greini orðaskil – og raunar mikið til þess að afvegaleiða umræðuna, til þess að tala um sárindin sem slík – eða að allir bara þegja og stara út í loftið.

Og kannski er munurinn sá að sænsk menning er ekki alveg mónókúltúr. Maður gerir ekki út af við sig á sama hátt þótt maður lendi upp á kant við einhvern. Það er ekkert voða mikið af fólki sem stýrir t.d. íslenskum bókmenntaheimi – að hverju kastljósið leitar – og það er allt meira og minna úr sömu klíkunni. Ef hún afskrifar mann fyrir vandræði er maður sjálfsagt bara doldið fucked.

Annars vil ég bara óska Hilmi til hamingju með nýja nefið. Flott nef.

Hades: Undirheimarnir

Þarna í vinstra horni uppi er Glasnevin kirkjugarður. Bloom stendur einn.

En er eg hafði beðizt fyrir og heitið á draugasæginn, tók eg kindurnar og skar þær á háls ofan í gröfina svo dökkur dreyrinn rann; flykktust þá að vofur hinna dauðu drauga neðan úr Myrkheimi: ógefnar meyjar og frumvaxta sveinar, raunamædd gamalmenni, og ungar stúlkur, hugsárar af nýfengnum harmi: margir vopnbitnir menn, vegnir með eirslegnum spjótum, og báru blóðstorkin vopn; þeir komu flokkum saman úr sinni átt hverr, og flykktust að gröfinni með geysimiklum gný; greip mig þá bleikur ótti.

Úr 11. þætti Ódysseifskviðu

Í kviðu Hómers fer Ódysseifur til undirheima – eða særir þá eiginlega fram – og fær þar að vita hvernig sé best að komast heim til Íþöku og að ástæðan fyrir óförum hans hingað til sé sú að Póseidon sé að refsa honum fyrir að hafa blindað son hans, kýklópann Pólyfemus.

Þemað í kaflanum hjá Joyce er einsog gefur að skilja dauðinn. Við höfum vitað frá því í fyrsta kafla að Leopold Bloom er á leiðinni í jarðarför Paddys Dignam klukkan 11. Kaflinn hefst á því að Bloom – sem er nýkominn úr tyrkneska baðhúsinu – og vinir hans, Jack Power, Martin Cunningham og Simon Dedalus, stíga upp í hestvagn sem mun flytja þá þvert yfir bæinn upp í Glasnevin kirkjugarð, þar sem Dignam verður jarðsunginn.

Lesendur Joyce þekkja alla þessa menn. Simon er auðvitað pabbi Stephens – sterkgáfaður, íronískur, skemmtilegur en dómharður og hræðileg fyllibytta sem er flestum í lífi sínu til óþurftar. Hann hefur verið nefndur fyrr í bókinni og kemur líka fyrir í Portrait of the Artist as a Young Man. Power og Cunningham koma fyrir í smásögunni Grace úr Dubliners. Þar reyna þeir, ásamt M’Coy úr síðasta kafla, að fá Tom Kernan til þess hætta að drekka. Við vitum af frásögu M’Coy í síðasta kafla að Tom Kernan er á bender – svo þetta plan hefur ekki tekist sem skyldi.

Okkur verður síðan fljótt ljóst á tóni samræðanna í vagninum að þótt mennirnir fjórir séu vinir þá er Bloom utanveltu. Hinir þrír eru meiri vinir – Bloom er bara „með“.

Vagninn ferðast yfir fjórar ár – eða tvær ár og tvö síki – einsog það eru fjórar ár í Hades.

Eitt af því fyrsta sem gerist er að gömul kona gægist út um gluggatjöld á þá sorgarklæddu félagana í vagninum – „Nefið hvítflatt á rúðunni“ – og Bloom hugsar að þær (konur, væntanlega) séu líklega „glad to see us go we give them such trouble coming“.

Á leiðinni sjá þeir Stephen sem er á leiðinni niður á Sandymount strand – þar sem hann dólar í þriðja kafla (á þessum stað í bókinni renna sögur þeirra saman í tíma). Klukkan er rétt tæplega ellefu að morgni. Bloom kemur auga á Stephen og nefnir það við félaga sína og Simon spyr hvort „lubbinn hann Mulligan“ hafi verið með syni hans í för – og rantar síðan yfir því hvað Stephen umgangist mikinn „trantaralýð“ og kallar Mulligan samansaumaðan falskan djöfuls fant. „I’ll tickle his catastrophe, believe you me“ þýðir SAM skemmtilega sem „Sanniði til, ég skal dusta á honum drundinn.“ Þetta eru bæði svívirðingar sem ég ætla að hafa á hraðbergi héðan í frá.

Annað þema í kaflanum er vel að merkja hræsni – Simon er alger lubbi og landeyða sjálfur og á lítið með að dæma aðra.

Stephen er vel að merkja líka svartklæddur – klæddur sorginni – einsog mennirnir á leiðinni í jarðarförina. En Stephen er svartklæddur til lengri tíma – í ár minnir mig – því hann syrgir móður sína. Stephen og Bloom eru sem sagt báðir í sorgarklæðnaði alla bókina og báðir lyklalausir.

Reiðikast Simons verður til þess að Bloom fer að hugsa um sinn eigin son og hvernig það væri að eiga hann 11 ára gamlan í Etonbúningi. „My son. Me in his eyes. Strange feeling it would be.“ Og svo fer hann að hugsa um það hvernig hann kom undir. Þá hafði Molly staðið við gluggann og fylgst með hundum eðla sig og kallað á Leopold. „Give us a touch, Poldy. God I’m dying for it.“ Það er alveg ljóst að Bloom telur þetta ekki hafa verið fyrirmyndargetnað og hann tekur það samt alfarið á sig að sonur þeirra hafi dáið („If it’s healthy it’s from the mother. If not from the man.“)

Þeir spjalla um hverjir komi í jarðarförina. Martin Cunningham spyr hvort þeir hafi lesið ræðu Dan Dawson’s í blaðinu – Bloom segir nei og tekur upp blaðið en er sagt að líta á þetta síðar (ræðan kemur aftur upp í næsta kafla). Hann skannar þess í stað dánartilkynningarnar. Svo lætur hann hugann reika og augnabliki eftir að honum verður hugsað til Mollyar og Blaze Boylan („He’s coming in the afternoon. Her songs.“) sér Cunningham Boylan og reynir að heilsa honum en fær ekkert svar. („Just that moment I was thinking.}

Herra Bloom skoðaði neglurnar á vinstri hendi sér, síðan þeirri hægri. Neglurnar, já. Er eitthvað meira í hann spunnið sem þeir hún sér? Hrifning. Versti maður í Dyflinni.

Bloom dvelur aldrei lengi við þessar hugsanir um Boylan og Molly. Ekki einu sinni þótt félagar hans fari í framhaldinu að spyrja hann út í söngferðalagið.

Um leið og þeir aka framhjá styttunni af þjóðernissinnanum sir John Gray sjá þeir mann sem er lýst svo: „Hávaxinn svartskeggjaður maður hökti kengboginn við staf sinn.“ Okkur skilst fljótt að þetta sé gyðingur og okurlánari að nafni Reuben J. Dodd og hafa félagarnir um hann ljót orð en segja líka að þeir hafi allir einhvern tíma þurft að snúa sér til hans eða „Well, nearly all of us“, segir Martin Cunningham. Bloom er auðvitað gyðingur og þeir telja greinilega að það þýði að hann sé ekki líklegur til að verða fórnarlömb félaga sinna. Þarna undirstrika þeir hressilega að Bloom er ekki einn þeirra. Kaldhæðnin er svo reyndar líka að Reuben J. Dodd var raunverulegur maður og alls ekki gyðingur þótt margir héldu það. Bloom byrjar ákafur að segja slúðursögu um Reuben og son hans – sem hafi verið í kvennavandræðum og hafi átt að flytja til Manar – en hinir eru alltaf að grípa fram í og á endanum tekur Martin Cunningham að sér að klára söguna, sem er þannig að strákurinn reyndi að drekkja sér á leiðinni en bátsmaðurinn bjargaði honum og fékk eina flórínu að launum (sem þykir smánarlegt).

Jack Power notar tækifærið til þess að fordæma sjálfsmorð – engin smán sé meiri. Cunningham maldar í móinn og talar um tímabundna geðbilun og maður verði að líta á þetta af samúð. Bloom ætlar að segja eitthvað en hættir við. Hann hugsar vel til Cunninghams og nefnir að hann eigi í svolítið erfiðu hjónabandi – konan hans er áfengissjúklingur sem hefur í sexgang selt undan þeim húsgögnin til þess að fjármagna drykkju sína, en alltaf kaupir hann ný „Það gæti fengið steinhjarta til að bráðna.“

Í síðasta kafla komumst við að því að pabbi Blooms er dáinn og það var voðalegt og „kannski honum fyrir bestu“. Nú áttum við okkur á því – í hugsunum Blooms – að hann framdi sjálfsmorð – drakk eitur á hótelherbergi. Og skildi eftir bréf til sonar síns.

Vagninn tefst dálítið þegar þeir mæta nautgripahjörð sem er á leið til slátrunar. Bloom spyr hvers vegna borgin sé ekki með sporvagna til þess að flytja svona nautgripi niður að höfn. Cunningham tekur undir. Þá bætir Bloom um betur og stingur upp á útfararsporvögnum til að flytja syrgjendur í kirkjugarðinn (og nefnir að þannig sé í Mílanó). Power lýst ekkert á það en hinir eru heldur jákvæðari og Cunningham segir að þá myndu ekki gerast atvik einsog einu sinni þegar líkvagni hvolfdi og kistan „skopraði“ út á götuna.

Nú byrjar Bloom aftur að hugsa. Ímyndar sér að vagninn með Dignam velti. Spyr sig hvort líkum geti blætt. Íhugar að fara að heimsækja Millý í Mullingar. En afræður svo að láta það vera: „She mightn’t like me to come that way without letting her know. Must be careful about women. Catch them once with their pants down. Never forgive you after. Fifteen.“ Millikaflinn þarna um konur með buxurnar á hælunum á augljóslega líka við um Molly.

Næst koma þeir að stað þar sem framið var morð og ræða það – morðinginn var sekur en sýknaður. Bloom veltir fyrir sér hrifningu fólks á svona löguðu. „Menn eru sólgnir í að lesa um það. Mannshöfuð finnst í garð. Hún var klædd í. Hvernig hún varð við dauða sínum. Síðasti glæpurinn. Vopnið sem beitt var. Morðinginn gengur enn laus. Vísbendingar.“

Eitt sem er vert að nefna: Bloom er alltaf með sápuna sem hann keypti handa Molly í vasanum. Stundum truflar hún hann – hann hefur setið á henni alla ferðina. Nú koma þeir í kirkjugarðinn og hann notar tækifærið til þess að flytja hana í brjóstvasann.

Bloom finnst jarðarförin lítil. Martin Cunningham segir Power frá því að sér hafi dauðbrugðið þegar hann fór að tala um sjálfsmorð fyrir framan Bloom – það kemur í ljós að Power hafði ekki hugmynd um sjálfsmorð föður hans.

Næst fara þeir að ræða líftryggingu Dignams og barnafjöldann sem hann skilur eftir sig. Cunningham ætlar að safna peningum fyrir börnin og Bloom gefur duglega í sjóðinn. John Henry Menton, vinnuveitandi Dignams, hefur skráð sig fyrir pundi.

Séra Coffey les yfir líkinu („I knew his name was like a coffin. Domine-namine.“ Bloom veltir því fyrir sér hvers vegna presturinn sé svona þaninn, einsog hann sé fullur af gasi, og að það hljóti að vera allt fullt af gasi og eiturgufum á svona stað. „Down in the vaults of saint Werburgh’s lovely old organ hundred and fifty they have to bore a hole in the coffins sometimes to let out the bad gas and burn it it. Out it rushes: blue. One whiff of that and you’re a goner.“ Dauðinn: Bráðdrepandi.

Bloom finnst annars lítið til Coffey koma. Finnst þetta allt frekar andlaust og leiðinlegt og virðist ekki alveg skilja hvernig nokkur maður nennir þessu eilífa kirkjuhjakki.

Á einum stað nefnir Simon að „hún“ sé grafin þarna – konan hans, heitin, móðir Stephens – og á öðrum nefnir Bloom að hann eigi reit þarna, þar sem foreldrar hans hvíla, og sonurinn Rudy sem dó ellefu daga gamall.

John Henry Menton spyr hver Bloom sé og Ned Lambert svarar því og þeir virðast sammála um að Molly sé alltof „finelooking woman“ fyrir hann. Menton segist hafa lent upp á kant við Bloom einu sinni í keiluspili. Bætir svo um betur gagnvart Bloom og kallar hann „halanegra“.

Blaðamaðurinn Hynes segir brandara um mann sem kom fullur í kirkjugarðinn að leita að leiði vinar síns og kvartaði svo undan því að jesúlíkneskið við leiðið væri alls ekkert líkt honum.

Bloom hugsar málin einsog honum er vant – hingað og þangað. Hugsar um auglýsinguna fyrir Keyes sem hann þarf að selja. Molly virðist hafa truflað hann þegar hann var að skrifa heimilisfangið á svarbréfið til Mörthu. Hvort það væri hægt að ná sér í „unga ekkju“ á þessum stað. „Ástir innanum legsteina“. „In the midst of death we are in life.“ Svo fer hann að íhuga hvort ekki væri hægt að spara pláss með því að grafa fólk upprétt. Og hvort líkin séu ekki góður áburður – grasagarður borgarinnar er rétt hjá. Einhver hefur sagt honum að valmúi vaxi vel í kínverskum grafreitum og sá valmúi verði besta ópíumið. En það sé auðvitað mikið af möðkum í jörðinni. Hugsar um grafarana í Hamlet (það ku vera stytta af frægum írskum leikara í garðinum, klæddum upp einsog Hamlet).

Og þá er komið að kallinum í Macintosh frakkanum. Regnfrakka hefur SAM það í fyrstu – sem það kannski er – en allavega hefur nafnið þýðingu. Bloom sér hann álengdar og veltir því fyrir sér hver þetta sé. Hann kemur svo aftur og aftur fyrir í bókinni án þess að því sé nokkurn tíma svarað hver hann sé eða neinn eigi (eftir því sem ég man best) nokkur samskipti við hann. Sumir segja að þetta eigi að vera vofan af föður Bloom – einsog vofa föður Hamlets ofsækir hann – aðrir að þetta sé Joyce sjálfur (hann var á kreiki í Dublin þennan dag, 16. júní, 1904, þetta er dagurinn sem hann fór á fyrsta stefnumótið með eiginkonu sinni Noru Barnacle). Því verður aldrei svarað en gátan er þarna. Og Bloom telur „bera hausana“ (karlana) og kemst að því að þeir eru tólf, þrettán með Macintosh-manninum: „Tala dauðans.“

Ofan í gripasporvagna fyrir naut til slátrunar og útfararsporvagna til að flytja líkin í kirkjugarðinn þar sem þau ætti helst að grafa upprétt veltir Bloom því nú fyrir sér hvort ekki sé hægt að straumlínulaga þetta ferli enn frekar:

Aumingja Dignam! Hinsta hvíla hans í jörðinni í þessum kassa. Þegar hugsað er til þeirra allra virðist það vera hreinasta sóun á tré. Allt sundurnagað. Það mætti finna upp fallegar líkbörur með rennibraut og fellihurð svo hægt væri að skurra þeim niður. Já, en þá kynnu menn að heimta hver sína eigin rennihurð. Þeir eru svo smámunasamir.

Í smástund hefur hann svo áhyggjur af því að verið sé að grafa Dignam lifandi. Og stingur upp á lausn á því líka:

Það ættu að vera lög um að hjartað sé gegnumstungið til öryggis eða höfð sé rafmagnsbjalla eða sími í kistunni og einhvers konar loftrenna úr segldúk.

Blaðamaðurinn Hynes kemur og man greinilega ekki hvað Bloom heitir – en spyr bara um fornafnið til að fá bæði. Bloom biður hann að skrifa líka niður nafn M’Coys, einsog hann var beðinn um í síðasta kafla. Hynes spyr hvort hann viti hver þetta sé þarna maðurinn í … „the Macintosh?“ spyr Bloom og Hynes, viðutan, svarar: „M’Intosh. Ég veit ekki hver hann er. Heitir hann það?“ Þegar Bloom svarar er Hynes horfinn á braut.

Það er mokað í gröfina. Syrgjendur halda sinn veg. Félagarnir rölta yfir að gröf „Leiðtogans“ – Charles Stewart Parnell. Sá kemur ítrekað fyrir í Ulysses og raunar hinum ´bókunum líka. Hann var eins konar frelsishetja sem miklar vonir voru bundnar við áður en hann lenti í slaufun fyrir að vera í tygjum við gifta konu (í strangkaþólsku landi). Hann missti æruna en gafst ekki alveg upp en lagði svo hart að sér í næstu kosningabaráttu að hann veiktist – stóð úti í rigningunni of lengi – fékk lungnabólgu og drapst. Hann er einhvern veginn í senn píslarvottur frelsisbyltingarinnar og allar hennar brostnu vonir.

Herra Power segir:

„Sumir segja að hann sé alls ekki í gröfinni. Að kistan hafi verið fyllt grjóti. Að hann birtist aftur einn góðan veðurdag.“

Hynes segir að svo verði ekki. „Friður sé með dufti hans.“

Bloom byrjar aftur að velta vöngum. Hugsar meðal annars um að það þyrfti að taka upp raddir hinna látnu svo maður gleymi þeim ekki.

Eftir mat á sunnudögum. Leggja veslings gamla langafa á fóninn. Kraahraark! Hallóhallóhall, enhvaðþaðergaman kraark virkilegaman hallóhalló égeróg kopþsj. Minnir mann á röddina einsog ljósmyndin minnir mann á andlitið.

Í lok kaflans snýr Bloom sér að Menton til þess að segja honum að hann sé með beyglu í hattinum. „John Henry Menton starði á hann stutta stund án þess að hræra legg eða lið.“ Það er ekki fyrren Martin Cunningham bendir honum á beygluna að hann réttir hana og þakkar (Martin) fyrir.

„Herra Bloom var daufur í dálkinn og dróst nokkur skref afturúr til að heyra ekki um hvað þeir voru að tala.“

Svo ganga þeir að hliðinu og yfirgefa Hades.

Af öllum köflum Ulysses er Hades sá sem á sér flestar beinar samsvaranir í kviðu Hómers. Og þetta er líka fyrsti kaflinn sem Joyce byrjaði að plotta – upprunalega átti þetta að vera smásaga um kokkálaðan gyðing sem fer í jarðarför og þaðan með vinum sínum á krá þar sem gert er lítið úr því að hann sé alvöru Íri (seinni hlutinn kemur síðar). Og hefði þá líklega endað í Dubliners.

Dignam er Elpinor, stríðsmaður Ódysseifs sem datt fullur í sjóinn og drukknaði (það er talað um að hjartað hafi drepið Dignam en af ítrekuðum vísbendingum í gegnum bókina má fullyrða að það sem hafi drepið hjartað hafi verið brennivínsdrykkja).

Cunningham er Sýsifos – sá sem veltir steininum ítrekað upp fjallið til þess að endurtaka leikinn síðar. Konan hans, fyllibyttan, er brekkan og húsgögnin eru steinninn.

Árnar eru fjórar, einsog áður segir.

Reuben, sem gaf bátsmanninum flórínu – bátsmaðurinn er Karon (sem þiggur mynt til að flytja menn yfir Styx – sú mynt er gjarnan lögð á augu hinna látnu).

Séra Coffey er hundurinn Cerberus – honum er lýst sem hundslegum. Og það er bara fyrir hans orð/blessun sem maður fær að fara yfir í ríki hinna dauðu.

John O’Connell – raunverulegur maður – er umsjónarmaður kirkjugarðsins og sjálfur Hades, undirheimakóngur. Hades er giftur frjósemisgyðju og kona O’Connells hefur borið honum átta börn.

Parnell er Agamemnon – hjúskaparbrot kostuðu hann lífið (Agamemnon er reyndar myrtur af eiginkonu sinni og elskhuga hennar).

Menton er Ajax sem neitaði að tala við Ódysseif út af einhverjum gömlum smámunum.

Og svo framvegis.

Við færumst sífellt nær Bloom, sem er einhvern veginn alltaf í senn þjakaður en samt að axla byrðina. Hann er ægilega breyskur og mannlegur og það er alveg lífsins ómögulegt annað en að finna til með honum. Honum finnst að hann hafi stuðlað að dauða sonar síns. Konan hans er að fara að halda framhjá honum. Dóttir hans, sem hann er náinn, er að fjarlægjast og fullorðnast. Vinir hans eru lélegir vinir. Hann er gyðingur og Írar hafa upp til hópa fordóma gagnvart gyðingum. Og hann er gyðingur en samt kaþólikki og á ekkert samneyti við aðra gyðinga (í sláturhúsinu um morguninn ætlar hann eitthvað að fara að tala við slátrarann, sem er gyðingur, en lætur það svo vera á síðustu stundu). Og finnst trúarbrögð öll hálfgert húmbúkk – en samt stundum vinalegt húmbúkk. Borgin í kringum hann er þjökuð af áfengissýki og fátækt en hann hefur ekki einu sinni vit á að drekka það frá sér. Og einsog honum finnst þetta allt erfitt sligar það hann ekki – það sigrar hann ekki – það er einsog hann andvarpi svolítið, sjái ljósu hliðarnar, dökku hliðarnar, skrítnu hliðarnar, og taki svo annað skref, haldi áfram. Honum þykir augljóslega vænna um fólkið í kringum hann en fólkinu þykir um hann og kannski líður honum betur þess vegna – það fyllir hann a.m.k. ekki beiskju. Hann nýtur kærleikans og sennilega er það kærleikinn sem bjargar honum.

Bloom fær hins vegar engar vísbendingar um það í heimi hinna dauðu um það hvernig hann eigi að komast heim, né heldur fær hann neinar upplýsingar um það hvers vegna allt gangi á afturfótunum hjá honum. Það er ekkert samsæri, enginn Póseidon sem hefur lagt á hann bölvun. Ég held ég taki samt undir með bloggaranum „Kelly“ á Blooms&Barnacles sem skilur kaflann svona:

The rituals on offer to soothe the grief of losing a friend are of no use to Bloom because he doesn’t believe in their power – they’re simply a bunch of nominedomines. He doesn’t have intimate connections with his fellow mourners to lean on for support. Even poor Paddy seems like an acquaintance at best. Odysseus traveled to the underworld to learn his fate from the seer Tiresias, but Bloom leaves Glasnevin with no such illumination. He re-emerges, instead, with the knowledge of pain of the living world and his place within it. He is not engulfed in supernatural horror or a fear of hell. He does the most life-affirming thing that he can: he goes on living.

* * *

Ef vitnað er til Ódysseifskviðu á íslensku er það úr prósaþýðingu Sveinbjörns Egilssonar. 

Ef vitnað er til Ódysseifs á íslensku er það úr þýðingu Sigurðar A. Magnússonar.

* * *

Yfirferðin 2025:

Ulysses: Lestrardagbók, 1. hluti (Telemakkos, Nestor og Próteus á hundavaði – verður gert betur síðar).

Ulysses: Kalypsó

Lótusæturnar

Eldri bloggfærslur um Ulysses:

Gerty MacDowell, Silvía Nótt og list paródíunnar

Hið samhengislega líf

Torlestur

Völundarhús Rorschachs

Að feðra föður sinn

Svartsýni og blinda