Author: Eiríkur Örn Norðdahl

Black Ice kom út árið 2008 og fékk blíðar móttökur víðast hvar – sumir sögðu hana aðeins of langa (hún er lengsta plata AC/DC) en flestir voru sammála um að þetta væri besta plata sveitarinnar frá Razors Edge – og í Guardian, minnir mig, fór hann hreinlega aftur til Back in Black. Besta platan í 28 ár. Það er ekkert annað. *** Skemmst er frá því að segja að þetta er húmbúkk og vitleysa. Black Ice er alls ekki góð plata. Það eru á henni 4-5 fín lög, sérstaklega á seinni helmingnum – Big Jack, Stormy May Day, Black Ice, Decibel og það er eitthvað áhugavert við Rock’n’Roll dream – það er næstum powerballaða og slíkt er ekki daglegt brauð hjá AC/DC – en það vantar allan skít í sándið, alla elektríska viðkvæmni, óróann, og lagasmíðarnar eru of fyrirsjáanlegar, meira að segja fyrir bandið sem hefur það helst að markmiði að fokkast aldrei í formúlunni. Og lag einsog Anything Goes – sem fór á tónleikaprógramið og fær óskiljanlegt hól frá tónlistarpressunni – er nafna sínum af Appetite for Destruction til mikillar skammar. *** *** *** Riffin eru almennt fín – það eru sönglaglínurnar hérna sem eru bara ekki að gera sig. *** Wheels er líka skammarlegt drasl. *** Þetta er síðasta platan sem Malcolm heitinn spilar inn á. Hann samdi með bróður sínum lögin á næstu – Rock or Bust – en það var Stevie frændi sem spilaði í hans fjarveru. *** Í einni rýninni sem ég las – hugsanlega í Rolling Stone – var því haldið fram að Phil Rudd ætti svo bágt með að tromma skraut að hann fengi Charlie Watts til að hljóma einsog Dave Grohl. Það fannst mér fyndið. *** Annars staðar stóð að loksins hefðu drengirnir látið kynferðislega vafasama/barnalega texta vera. Það fannst rýninum voða góðar fréttir en ekki mér. Að vísu voru þeir textar ekki alltaf frábærir, en það voru gítarriffin ekkert heldur, en hvorutveggja er samt kjarnaatriði í músík sveitarinnar. *** Það má hins vegar hafa í huga að War Machine er sennilega einhvers konar reðurlíking, þótt hún sé dulbúin. Sem gerir það strax bærilegra. *** *** On the Black Ice tour, he was just amazing, even though he had to relearn some of the songs. That was the dementia kicking in; the evil silent thing. You can’t see it with an X-ray machine or anything like that. It is just nasty. It wasn’t so bad during the making of the album. He was still pretty good. He had some great riffs on that one as well. But as the tour went on, it started to dig in. But I will never forget the last night. Malcolm had a fire in his eyes you could spot a mile away. – Brian Johnson um Malcolm. *** Síðasta lagið. Á síðustu tónleikum Malcolms. Við hyllum þig, kæri! *** *** #ACDC

Hið daglega Veturinn hefur smám saman verið að smokra sér aftur inn í líf okkar. Í Västerås var komið vor. Ekki þar fyrir að snjófölin sem þekur göturnar þætti ekki merkileg á Ísafirði – klukkan er orðin níu að morgni og hún er varla sjáanleg lengur. En það er skítakuldi og hefur verið í nokkra daga. Þetta er allt öðruvísi kuldi líka, svona sléttukuldi – og þurr. Hér er varla nema 20% raki í húsum, hef ég séð á rakamælinum í gítartöskunni minni. Ég geri varla annað en að klóra af mér skorpna húðina. Við erum með gest næstu vikurnar. Besti vinur Arams, Halli Golli Hála Halla Goll (Ingólfur gat Hálfdán sem gat Hálfdán sem gat Hálfdán Ingólf) er kominn í heimsókn frá Íslandi. Þeir tala viðstöðulaust. Mikið af því er á ensku, af því að tíðin er þannig, og vegna þess að Halli Golli átti heima í Bandaríkjunum í eitt og hálft ár – og þangað heimsótti Aram hann rétt áður en kórónaveiran brast á. En stærstur hluti af því sem þeim fer á milli er samt sérnöfn á pokémonum. * * * Hálfdán: „Siri – how do you pronounce “seismic toss”?“ Siri: „Here’s what I found.“ Aram: „Pabbi – hvernig pronánsar maður “seismic toss”?“ Pabbi: „Maður pronánsar það „hvernig ber maður fram““ Aram: „Ha?“ * * * Fréttir frá Svíþjóð Kórónaveiran geisar bara og geisar í Svíþjóð. Annarri bylgju var varla lokið þegar þriðju var lýst yfir. Eða þannig – ég veit ekki hvort það er búið að lýsa neinu yfir formlega, en það er búið að segja að hún sé í startholunum. Og Tegnell hefur sagt að hún verði hugsanlega verri en fyrstu tvær. Ríkisstjórnin var að lýsa yfir vilja til að tvöfalda það fjármagn sem lagt er í kaup á bóluefni – dýrt, segja þau, en ekki jafn dýrt og veiran er fyrir þjóðfélagið. Stundum er ég bara hissa á fréttunum og finnst einsog forsendurnar sem var búið að gefa upp séu bara kjaftæði. Ég hélt til dæmis að það væru bara allir að kaupa jafn mikið af bóluefni og þeir fengju afgreitt – verksmiðjurnar væru allar á fullu. Og svo væru einstaka djúspokar að yfirbjóða til að fá meira fyrr. En Evrópusambandsþjóðirnar væru saman í sínu yfirboði. Kannski eru Svíar þá að hugsa um að fara að yfirbjóða sjálfir. Það var í fréttum líka á dögunum – og gagnrýnt – að Svíar hafa staðið gegn því að patent verði gefin frjáls svo þriðja heims þjóðir eigi hægara með að útvega sér bóluefni. Frá áramótum hafa gilt harðari reglur í Svíþjóð en fyrr. Fyrst mátti ekki afgreiða áfengi eftir klukkan átta á kvöldin og svo urðu allir veitingastaðir að loka hálfníu. Það eru líka takmarkanir á fjölda fólks inni í verslunum. Ég átta mig illa á hlutföllunum í því – sérstaklega í minni búðum, sem mega sumar vera með 15 viðskiptavini og aðrar bara 2, án þess að ég sjái mikinn stærðarmun. En þetta er einhver hlutfallsreikningur – þannig getur ein matvöruverslun leyft 97 kúnna en önnur 94 kúnna. Ekki þar fyrir að ég hef bara einu sinni séð einhvern telja inn í búð – fyrir utan Systembolaget, þar er alltaf einhver að telja (nema þegar það er bókstaflega ekkert að gera). Það er búið að sprauta milljón sprautum í landinu. Miðað við að hver þurfi tvær sprautur og það séu tíu milljón manns í landinu þarf þá að sprauta 19 milljón sinnum í viðbót. Mínus börn og unglingar reyndar, sem er ábyggilega slatti. Meghan og Harry hafa verið mikið í fréttum hér einsog annars staðar. Mér sýnist Svíar heldur skeptískari á parið en Íslendingar. Ekki að þeir taki afstöðu með krúnunni – sem royalistarnir í landinu gera þó áreiðanlega, en ég er meira að hugsa um krítíska vinstrimenn – heldur virðast þeir einfaldlega sínískari gagnvart ameríska sensasjónalismanum en Íslendingar. Mér finnst þetta allt áhugavert einsog manni getur bara gert þegar manni stendur eiginlega alveg á sama. Það er eitthvað í þessari baráttu hinna grátklökku ameríkana og hinna samanbitnu breta sem kjarnar og undirstrikar (stórveldis)eðli beggja. Oprah er auðvitað drottning í Bandaríkjunum, Meghan afkvæmi hennar samkvæmt einhverri frægðarlógík, og Archie er þá erfinginn sem mun með tíð og tíma sameina konungsveldin tvö. En ég ætlaði ekki að segja fréttir frá Bretlandi. Afsakið. Næstkomandi laugardag velja Svíar framlag sitt í Eurovision eftir ótal undanúrslitakvöld. Það er reyndar mjög fyndið að í hverjum þætti voru sjö lög – af þeim komust tvö beint áfram og tvö fóru á „andra chans“. Sem þýðir að minna en helmingur var dæmdur úr leik í hverri umferð. Það voru fjögur þannig kvöld þar sem hópurinn var skorinn niður úr 28 í 16 lög. Þá var komið að „andra chansen“ – sem var síðasta laugardag – og það er einvígiskvöld þar sem þessi átta lög sem komust á séns eru pöruð saman og látin mætast. Fjögur eru úr leik og fjögur fara áfram. Eftir fimm kvöld er þá búið að fækka lögunum úr 28 í 12 – en á laugardag er bara einn sigurvegari. Þetta er mikil pródúksjón og margt skemmtilegra í dagskránni en lögin sjálf – mér skilst líka að forkeppnin hérna sé umtalsvert vinsælli en keppnin úti. Ég get ekki sagt að ég sé yfir mig heillaður af neinu framlagi. Aram hélt grjótharður með þungarokkssveitinni Lilla syster sem var send heim úr andra chansen – hann trylltist fyrir framan sjónvarpið. Og raunar skiljanlega því sá sem vann einvígið var alveg framúrskarandi glataður – þótt textinn væri svolítið skemmtilega lélegur („Viva la forever / you and me together / when the sun goes down we keep on bailá bailá“). Það er helst að Dotter heilli mig. Sá sem er sigurstranglegastur er samt maður sem heitir því óheppilega nafni „Tusse“ – ég reikna með að það verði 20 sekúndna töf á Gísla Marteini ef hann þarf að kynna hann í aðalkeppninni. *** Blúsplata vikunnar Blúsplata vikunnar er safnplatan Black Betty með Leadbelly. Huddie Ledbetter – þekktur sem Leadbelly – fæddist 1888 og er sennilega sá fyrsti af köntríblúsurunum til þess að slá í gegn þegar sú stefna var að öðlast uppreisn æru á árunum í kringum seinna stríð. Hann hafði leikið með Blind Lemon á þriðja áratugnum en ekki náð áheyrn svo heitið gæti – sérstaklega ekki í samanburði við Blind Lemon – en svo döluðu vinsældir þessarar tónlistar og það hallaði heldur undan fæti hjá okkar manni, sem leiddist á glapstigu og drap á endanum mann. Þjóðlagasafnarinn John Lomax fann hann í fangelsi þegar hann var að safna vinnusöngvum í byrjun fjórða áratugarins – fangelsin voru víst langbesti staðurinn til að taka upp vinnusöngva blökkumanna vegna þess að yfirmenn á plantekrum voru ekki par hrifnir af því að það væri verið að trufla mennina við vinnu. Hann vakti strax nokkra athygli og þegar hann var laus úr grjótinu fór hann að spila fyrir fína fólkið í New York á vegum Lomax. Svo kom upp eitthvað ósætti milli þeirra vegna peningamála – Leadbelly kærði Lomax og vann – og þá var konan hans umboðsmaðurinn hans í einhvern tíma. Það er á þeim tíma, 1937, sem það birtist fræg grein í Life Magazine – sem vakti þannig athygli á honum að varla varð aftursnúið. „Bad Nigger Makes Good Minstrel“ var fyrirsögnin – þar birtist mynd af konunni hans og svo nærmynd af höndum Leadbelly að spila á tólf strengja gítar, með myndatextanum: „These hands have killed a man“. Leadbelly átti nokkur lög sem gerðu það gott meðan hann var á lífi en var kannski oft meira „fyrirbærið“ – blökkumaðurinn og morðinginn sem syngur einsog engill – hann kom oft fram í fangabúning og gerði talsvert úr bakgrunni sínum. Hann átti ekki miklum vinsældum að fagna meðal almennra blökkumanna í Harlem en hins vegar talsverðum í kreðsum tónlistaráhugamanna – hvítra og svartra – og eftir að sonur Johns Lomax, Alan Lomax, tók við umboðsmennskunni lék hann mikið með Josh White, Sonny og Terry, Woody Guthrie og Pete Seeger og fleirum í þeirri kreðsu folk-tónlistarmanna og róttæklinga. Skömmu eftir að hann lést árið 1949 tóku The Weavers upp lag hans Goodnight, Irene og áttu ofsa-smell sem vakti almennari athygli á honum og verkum hans. Á næstu áratugum voru svo ótal laga hans leikin af hvítum, vinsælum tónlistarmönnum – t.d. varð breska skiffle-tónlistin bókstaflega til upp úr útgáfu Lonnie Donegans af Rock Island Line. Black Betty varð þekkt með Ram Jam. Cotton Fields þekkja allir Íslendingar í útgáfu Árna Johnsen – Kartöflugarðarnir heima – og mín kynslóð táraðist yfir Where Did You Sleep Last Night sem Nirvana spiluðu á MTV-Unplugged tónleikum sínum (og raunar tárast dóttir mín yfir því líka – það er í miklu uppáhaldi). Mikið af lögum hans voru reyndar þjóðlög sem enginn veit hver samdi – og meðal þeirra laga sem hann átti þátt í að koma á kortið voru Pick a Bale of Cotton, House of the Rising Sun, Bottle Up and Go og Take This Hammer. Plata vikunnar inniheldur öll þessi lög og fleiri til á tveimur 180 gramma vinylskífum. Ég keypti hana á dögunum og hún kom í póstinum í gær frá Stokkhólmi. Ég átti fyrir eina gamla Leadbelly plötu – Leadbelly Sings Ballads of Beautiful Women and Bad Men / With the Satin Strings – þar sem er að finna eitt eða tvö lög sem eru líka hér, en er talsvert lúnari plata sem ég fann á einhverjum skranmarkaði. Það er unun að hlusta á þessa – þótt plötuspilarinn minn hérna sé reyndar óttalegt drasl (sérstaklega er hann lélegur ef tónlistin er mjög dýnamísk – kannski er eitthvað að honum, en ég veit ekki hvað það er, og ég keypti hann bara til að hafa eitthvað – ég er með mjög hógværar græjur heima reyndar, en þær eru ekki svona, ég geri engar sturlaðar hi-fi kröfur). Lagið sem ég vel til sýnis af þessari plötu er samt ekki eitt af þeim frægari heldur lag sem ég hafði ekki heyrt áður og heillaði mig mjög þegar ég heyrði það nú.

Það var ekkert blúsblogg í síðustu færslu – fyrst og fremst vegna þess að „tíminn hljóp frá mér“ einsog skáldin orða það. Í dag syng ég blúsinn sjálfur (eða eiginlega tók ég þetta upp í gær). Lagið er eftir Blind Gary Davis og heitir Death Don’t Have No Mercy. Umfjöllunarefnið er ekki endilega víðs fjarri færslunni sem lagið hefði átt að fylgja. Dauðinn eirir engum í þessu landi . Fleiri lög er að finna á blúsrásinni minni.

Þessi vika hefur verið svo löng að ég man varla hvar hún byrjaði. En jújú, sennilega byrjaði hún á danssýningunni í Listaskóla Rögnvaldar Ólafssonar (LRÓ). Aram og vinir hans áttu stóran þátt í að semja sýninguna og plottið var fremur kynjað hjá þeim. Hópur drengja kemur að litlu systrum sínum í tölvunni hans Arams, heima hjá okkur, svo finna þeir gamla tösku sem „pabbi hans Arams“ á og ferðast í gegnum hana inn í aðra vídd – tölvuleikjavíddina. Þar væflast þeir um en finna loks „skrítinn karl“ (sem Matta í Edinborgarhúsinu lék, ein fullorðinna á sviði) sem reddaði þeim til baka með einhverjum skrítnum aðferðum. Hvort hann sendi þá ekki eftir einhverjum töfragrip og þeir töfruðust til baka. Inn á milli voru svo dansatriðin – aðallega í tölvuleikjavíddinni. Þetta var allt saman mjög skemmtilegt þótt við kynjameðvitaða fólkið hefðum látið hlutverk „pirrandi litlu systra“ gera okkur gramt í geði. Aram og félagar fengu líka mikið hól. Í tölvuleikjavíddinni var Aram klæddur einsog Link í Zelda. View this post on Instagram Aram Link eftir danssýningu. A post shared by Eiríkur Örn (@eirikurorn) on May 21, 2019 at 11:04am PDT //www.instagram.com/embed.js

Aino átti að vera í sýningunni líka en hún veiktist og gat ekki farið. Hún tók það merkilega lítið nærri sér miðað við hvað hún var búin að vera spennt fyrir þessu. Sennilega er hún bara svona stóísk. Ekki veit ég hvaðan hún fær það en það kemur sér ábyggilega vel í lífinu. Þær höfðu frjálst búningaval – af því þær voru ekki í tölvuleikjavíddinni heldur okkar megin – og Aino ætlaði að fara í körfuboltagallanum. Var meira að segja komin í hann áður en hún fékk skyndilega verk í eyrað og lagðist flöt með hita. *** Næst voru tónleikar í þeim sama LRÓ. Daginn eftir sennilega. Aino var búin að jafna sig og lék Maja átti lítið lamb og Óðinn til gleðinnar á píanó. Þetta er fyrsta árið hennar á píanó og það hefur svolítið rokkað hvað henni finnst þetta skemmtilegt en hún endar árið áhugasöm. *** Ég las Dyr opnast eftir Hermann Stefánsson og Stormfugla eftir Einar Kárason. Ég hafði reyndar lesið þá fyrrnefndu í handriti og fékk hana alveg fríkeypis. Ég man ekki eftir nema einni einustu athugasemd og það gladdi mig að Hermann hafði ekki farið eftir henni heldur fundið aðra lausn sem var ennþá skemmtilegri. Ég ætla ekkert að segja ykkur hvað það var enda trúnaðarmál. En bókin er mikið fyrirtak – líka hin hneykslanlega saga um Vitaverðina sem woke-liðið ranghvolfdi augunum yfir. Stormfuglar er líka merkileg bók. Það hefur verið furðu lítið um alvöru fagurbókmenntir um sjómenn og þeirra ævintýri – sérstaklega ævintýri þeirra á hafi úti. Ég ræddi þetta við Smára vin minn í hádeginu og við breinstormuðum eitthvað um ástæðurnar fyrir þessu. Smári hélt að kannski væri þetta bara of nálægt okkur ennþá – of mikið af sjómönnum frá hetjuárum íslenskrar sjómennsku. Þegar þeir fara að deyja verður kannski hægt að segja sögurnar ótruflaður. Svo eru auðvitað (nánast) engar konur um borð og þá er a.m.k. heterónormatífa rómantík úr sögunni. En það er líka bara að áhöfn skips er eitt lið í átökum við hafið og þá vantar eitthvað í spennuna – vantar „fólkið á næsta bæ“ eða einhvern kontrast. Í Moby Dick er þetta leyst með því að hafa skipstjórann snargalinn, en meira að segja þar er söguþráðurinn nokkurn veginn bein lína. Það er eitt markmið og það þarf að nást og það gerist ekkert mikið annað en bara það. Stormfuglar er ólíkt styttri – og kannski líkari Gamla manninum og hafinu en Moby Dick en þær eiga það allar sameiginlegt að vera svona einn þráður. Það er einsog hafið bjóði ekki upp á flókna söguþráði með neinum vendingum. Þar er bara farið fram og til baka – einsog í síðustu Mad Max mynd, þeirri frábæru ræmu. Í Stormfuglum er markmiðið bara að lifa af. Eða deyja ekki, þrátt fyrir að vera alltaf á barmi þess. *** Á laugardaginn lék hin víðfræga sveit Hatari á Ísafirði ásamt palestínska tónlistarmanninum Bashar Murad. Þeir buðu mér að hita upp fyrir tónleikana með upplestri og Högni Egilsson lék á flygil meðan gestir tíndust út – svo var DJ en ég missti af honum. Þeir voru mjög þreyttir að sjá þegar við Aram fórum og hittum þá í hljóðprufunni en ekkert nema orka og einbeiting á sviðinu. Þetta vel smurð vél, vél smurð vel. Við Hálfdán Bjarki fórum með Aram, Hálfdán Ingólf og Christakis, son Dóra Eró og Sigurlaugar. Þeir fóru vægast sagt sáttir heim. Annars var mjög breitt krád í salnum – fólk á öllum aldri og héðan og þaðan. Þetta voru, það best ég veit, einu tónleikarnir á túrnum þar sem ekki var aldurstakmark. Það var engin óhemja af börnum, enda tónleikarnir seint, en samt slatti. Úti í smók rakst ég á náunga – Patreksfirðing – sem kynnti sig með því að segjast vera 58% síonisti og 42% hitt. Tók það svo til baka og sagðist vera 56% síonisti og 44% hitt. Svo talaði hann um ofsóknir gegn gyðingum og sagði svo sem ekkert svívirðilegt – það var meira að niðurstaðan væri skrítin. Að vera síonisti. Ég las Ljóð um forgangsröðun úr Óratorreki. Það er tíu mínútur í flutningi og tekur svolítið á – það er ljótt í því og það er endurtekningasamt (einsog öll ljóðin i bókinni). Einar trommugimp (sem er núna þriðji eftirlætis trommari Arams á eftir Nicko McBrain og Alex Van Halen) trommaði mig inn á sviðið, svo las ég og hann kom aftur inn í endann. Ég fékk svo það hlutverk að kveikja á tónlistinni þegar ég gekk út af sviðinu. Þessu var almennt vel tekið – mikið klappað og mikið hrópað og mikið talað við mig á eftir. En það voru ekki alveg allir jafn rosalega ánægðir með mig. Alveg ofan í mér á sviðinu var að minnsta kosti einn aðili – kona, sem ég sá aldrei en skilst að sé Ísfirðingur, nokkuð við skál. Og allan tímann sem ég las heyrði ég hana segja stundarhátt hluti einsog „Nei, heyrðu nú vinurinn, ert þú ekki eitthvað að villast?“ og „Hálfdán Bjarki, viltu stoppa manninn!“ Og svo framvegis. Þetta var hilaríus en af því að annars var þögn í salnum átti ég allt eins von á að öllum hefði bara þótt þetta glatað. Enginn er spámaður í eigin föðurlandi og svona – ég les sjaldan upp hérna og aldrei fyrir tónleikakrád. Þegar við komum heim var Aram mjög forvitinn um þessa konu. Ég er ekkert viss um að hann hafi vitað neitt hvað honum átti sjálfum að þykja um upplesturinn – þetta er mjög langt og ruglandi fyrir börn, en honum fannst mjög spennandi að Hatari skyldi biðja mig að gera þetta. Hann vildi vita hvort ég væri ekki reiður eða sár. Ég reyndi að útskýra fyrir honum að sennilega hefði ég farið í kerfi ef þetta hefði gerst fyrir 10-15 árum en núorðið væri mér alltaf meira og meira sama um svona. Sá sem höfðar til allra höfðar ekki mjög mikið til neins og ég reyni ekki að miða á fjöldann. Svo er líka fullt fólk bara oft einsog algerir bavíanar. Og ég fór síðan á útskriftarball í menntaskólanum að hitta Nödju (sem er frönskukennarinn) og fékk að segja söguna af fullu röflandi kellingunni nokkrum sinnum og það var bara gaman. *** Kvikmyndaklúbbur fullorðna fólksins horfði á spænsku bíómyndina Toc toc. Nadja valdi – en hún var ekki síst valin fyrir að a) vera á spænsku b) á netflix og c) ekki mjög löng. Myndin fjallar um hóp fólks sem hittist á skrifstofu frægs sálfræðings. Þau eiga fyrir mistök öll bókaðan tíma samtímis og í ofanálag er sálfræðingurinn, sem ekkert þeirra hefur enn hitt, seinn fyrir. Öll þjást þau af áráttu- og þráhyggjuröskun (sem er skammstöfuð TOC á spænsku). Einn þarf að reikna út allt sem fyrir nef hans rekur, önnur endurtekur allt sem hún segir, þriðji er með tourettes (sem furðulegt nokk hinir virðast bara aldrei hafa heyrt um), fjórði er með hreinlætisæði o.s.frv. o.s.frv. Myndin er byggð á leikriti og ber þess merki – sennilega verið vinsæll farsi einhvers staðar. Ég gat ekki séð að myndin fjallaði um neitt sérstakt eða hefði neinn annan tilgang en að reyna að stytta manni stundir – sem tókst ekki nema rétt svo bærilega. *** Við Aram og Aino kláruðum Flóttann mikla eftir Indriða Úlfsson. Aram valdi og Aino velur næstu bók. Flóttinn mikli fjallar um ungan dreng, Loga, sem er munaðarleysingi og elst upp hjá stjúpa sínum, illmenninu Þorláki frá Gili (sem Aram hefur stundum kallað Þorstein frá Hamri – hann las ljóð eftir Þorstein á framsagnarprófi í morgun) eða Svarta-Láka, sem lemur stjúpson sinn og kemur almennt mjög illa fram við hann. Svarti-Láki á vin sem heitir Bjössi Blátönn og saman skipuleggja þeir innbrot í skartgripaverslun. Þegar Logi heyrir óvart ráðabrugg þeirra ákveða þeir að gera hann samsekan með því að taka hann með. Í miðju innbroti flýr Logi svo undan þeim og gengur út í sveit. Þeir elta og hann húkkar sér far og kemur sér fyrir á bóndabæ, þeir finna hann og hann flýr aftur, fer á annan bóndabæ, hittir laxveiðandi leynilögreglumann sem heitir Hansi, þeir finna hann aftur, Hansi bjargar málunum og stingur Bjössa og Láka í steininn og Logi er tekinn í fóstur á seinni bóndabænum. Sagan er mjög spennandi í upphafi en missir svolítið dampinn. Bókin er gamaldags – hún kom út 1974 og ber þess ekki mikil merki að hafa komið út á þeim annars upplýstu tímum. Það er mikil sveitarómantík í henni – óhamingjan er í sollinum (þeir stjúpfeðgar búa á Vesturgötu, sem virðist hálfgert slömm) en hamingjan meðal bænda. Karlar eru ýmist góðmenni eða illmenni en konur eru allar góðmenni – ekki síst látin móðir Loga sem virðist hafa verið einhvers konar dýrðlingur og hafa viljað bjarga Svarta-Láka frá sjálfum sér. Áður en hún svo dó. Ég man eftir að hafa sjálfur lesið bækur Indriða Úlfssonar þegar ég var lítill. Hélt mikið upp á Kalla kalda. Man ekkert eftir henni samt. Ég get ekki sagt að upp hafi sprottið miklar og nostalgískar tilfinningar við lestur Flóttans mikla heldur – þótt ég hafi áreiðanlega lesið hana (hún er í láni frá mömmu og pabba og það er óhugsandi að í því húsi séu barnabækur sem ég hef ekki lesið). Aram fannst Flóttinn mikli skemmtileg og Aino líka – þótt hún hafi ekki náð öllum söguþræðinum. Mér finnst alltaf gaman að fá svona innlit í annan tíma – ekki bara sjálfan sögutímann heldur líka hugarfar höfundar. 1974 er bæði svo nýlega og fyrir svo langa löngu – það er kyrfilega í nútímanum í mörgum skilningi en samt ekki. Og ég held að það veki líka athygli þeirra – síðustu bækur sem við höfum lesið, Elías og Sitji guðs englar trílógían eru allt svona innlits bækur (þótt hinar hafi verið nútímalegar í öðrum skilningi – Auður betri höfundur en Indriði svo mjög miklu munar og Guðrún Helgadóttir … er bara ekki í sömu deild og aðrir barnabókahöfundar, og trílógían ómetanlegt listaverk). *** Gítarleikari vikunnar er Slash.

Ég hef verið að taka upp hljóðbók síðustu vikur. Illsku – loksins. Það kom til tals að gera það á sínum tíma, eða fljótlega eftir að hún kom út, en þá féllust mér hendur að dvelja lengur í þessum heimi. Hún er alveg ægilega löng líka. Mér sýnist hljóðbókin ætla að verða 25 tímar. Upptökur fara fram í Studio Västerås hjá afskaplega fínu fólki. Þetta er stórt og fallegt tónlistarstúdíó sem eigendurnir tóku yfir þegar Sænska Ríkisútvarpið flutti sig um set fyrir einhverjum árum. Ég sit í trommuklefanum og les. Hljóðmaðurinn Stephan situr svo í mixerherberginu og dundar sér á meðan – hann editerar ekki neitt af því hann skilur ekki tungumálið, sú vinna fer öll fram á Íslandi, hlustar bara með öðru eyranu og svo fáum við okkur kaffi í pásunni. Ég les í kannski þrjár klukkustundir á dag. Þetta er svolítið spes. Ég er nýbúinn að vera að lesa yfir sænska þýðingu á Brúnni yfir Tangagötuna og er að fara að lesa yfir athugasemdir við nýja skáldsögu sem kemur í haust. Þannig að það hefur fátt verið á dagskránni annað hérna en að lesa eigin bækur. Ég er nú óvenju skemmtilegur, einsog mér verður tíðrætt um, en maður getur nú samt fengið leið á þessu – þetta er svolítið solipsískt, að vera svona fastur í sjálfum sér. Stephan og Vladi spurðu mig líka í gríni hvort ég myndi ekki vilja gera breytingar á bókinni. Og það er nú ekki svo – mig klæjar ekki að breyta neinu. Einhvern veginn á ég meira að segja erfitt með tilhugsunina um smávægilegar breytingar þegar ég hef lokið við bók – þegar ég hef gengið frá henni. Ég hef auðvitað gert leiðréttingar á málfari og þannig – frá einni prentun til annarrar og ef það hafa komið upp villur við þýðingar og í sjálfu sér er eitthvað smotterí þannig núna líka. Það er alveg óhemja af smá-skyssum sem er hægt að finna í einni bók. En það kemur alls konar upp þegar maður fer yfir bók sem kom út fyrir rúmum átta árum (og ég byrjaði að skrifa fyrir tæpum þrettán). Til dæmis er í tvígang talað um „kynskiptiaðgerð“ – sem er ekkert gert lengur (heldur kynleiðréttingu) og í einu tilfelli er nefnd manneskja sem hefur síðan skipt um nafn og komið út sem trans. Afstaða mín til þess er bara sú að þetta séu ekki endurskriftir heldur upplestur á bók sem kom út tiltekið ár þegar veruleikinn var sá sem hann var þá og þar með geri ég engar slíkar breytingar. En ef það stendur óksöp þar sem á að standa ósköp segi ég ekki óksöp. Þegar Óskabörnin settu leikritið á svið þurfti að uppdatera verkið – ekki síst til þess að koma Sigmundi Davíð að. Enda hefði verið undarlegt að leikverkið kommenteraði ekki á hann. Það var 2016 og ég man að við hugsuðum öll þá hvað væri skrítið að hann hefði nánast ekki verið til – ekki sem þessi fígúra – 2012. Og núna 2021 er fáránlegt að hugsa til þess að Trump hafi ekki einu sinni náð að vera með í leikritinu. Ég man ekki hvort hann kom eitthvað við sögu á endanum – verkið var margsinnis uppfært á sýningartímanum – en ég held hreinlega ekki. Ef ég ætlaði að endurskrifa Illsku – færa hana tíu ár fram í tímann – væri Trump fyrsta viðbótin. Agnes hefur auðvitað áhyggjur af því alla bókina að ritgerðin hennar – um popúlisma í samtímanum – sé að verða úreld vegna þess að allir hafi misst áhugann á útlendingahatri í kjölfar hrunsins. Svo er auðvitað kórónaveiran og orðræðan í kringum hana önnur eins gullkista af þjóðrembingi – hvort sem það eru hetjurnar sem slá sér á brjóst fyrir einstakan árangur og samstöðu þjóðarinnar eða illmennin sem atast að Pólverjum úti á götu. En þetta segir líka sitthvað um mismuninn á bókmenntaverki og leikverki. Leikverkið á sér stað aftur og aftur – en bókmenntaverkið á sér bara stað einu sinni og er eftir það dokúment. Leikverkið hættir að vera til – gufar upp. Og samtímabókmennt – alveg sama hvað hún er körrent – verður að eins konar sagnfræði. Þannig er Illska ekki lengur samtímabókmennt af því samtími hennar er liðinn – eða að minnsta kosti smám saman að líða – en það segir vel að merkja ekkert um hversu vel hún á við. Hún getur þess vegna átt betur við. Eða verr. *** Plata vikunnar í blúshluta bloggsins er Ice Pickin’ með Albert Collins. Þetta er ein af fyrstu plötunum í blússafninu mínu – ég man ekkert hvenær ég keypti hana eða hvar en sennilega keypti ég hana fljótlega eftir að ég keypti mér aftur plötuspilara fyrir svona fimm árum. Ég heyrði fyrst í Albert Collins á einhverjum svona „gítartónleikum“ sem voru sýndir á Stöð í byrjun tíunda áratugarins. Ég var eitthvað að reyna að gúggla þessu en finn það ekki. Það eina sem ég man var að Joe Walsh var líka og þetta er ekki Jazzvisions þáttur sem var á dagskrá 1988 – heldur eitthvað stærra dæmi, seinna, sennilega nær dauða Collins (1993). En það gengur sem sagt ekkert að gúggla því. Kannski ég gæti fundið VHS spóluna á heimili foreldra minna ef ég legðist í rannsóknir en þetta skiptir sennilega ekki öllu máli. Ice Pickin’ kom út árið 1978 – árið sem ég fæddist – og er svokölluð gegnumbrotsplata fyrir tónlistarmann sem hafði lengi verið á sjónarsviðinu, orðinn 46 ára gamall, en fyrsta breiðskífan hans kom út 1965. Hann hafði ekki fullt lifibrauð af tónlist – þrátt fyrir aðdáun blúsnörda á borð við Canned Heat – og vann mest sem iðnaðarmaður þar til Ice Pickin’ kom út. Platan var tilnefnd til Grammy verðlauna – í flokki sem þá hét „ethnic or traditional“ – en tapaði fyrir Muddy Waters, sem var með live plötu (sem er alltílagi en ekkert meistaraverk á borð við Ice Pickin’ – þetta var þriðja árið í röð sem Muddy vann, en fyrsta árið fékk hann fyrir Hard Again, sem er ein af hans bestu). Albert Collins er með mjög sérstaka rödd á gítarnum – og raunar í munninum líka. Hann lætur telecaster gítarinn nísta hærra en aðrir megna – og því er þessi ísnálslíking ekki alveg úr lausu lofti gripin og fylgdi honum lengi. Lagið sem ég heyrði hann spila á þessum tónleikum sem ég nefndi er af síðustu breiðskífunni hans og heitir einmitt Iceman. En lagið sem við ætlum að heyra hér í dag heitir Master Charge og fjallar um mann sem hefur gert þau hrapalegu mistök að leyfa konunni sinni að fara út að versla með nýja kreditkortið sitt. Textinn er einsog hann er – en tilfinningin er sönn, lagið stendur fyrir sínu, þetta band sem er með honum er æði og kúlið svoleiðis drýpur af mínum manni.

Ég áttaði mig á því seint í gærkvöldi að sennilega minnti Millilending Jónasar Reynis mig á Mike Leigh bíómyndina Naked (hún er öll á YouTube) . *** *** Nema minna brútal. Ekki endilega með meiri von – kannski jafnvel vonlausari. Persónurnar í Millilendingu eru svo uppburðarlitlar í níhilisma sínum að þær nenna varla að æmta. Og gera sosum engum mein heldur. *** Ég ætla ekki að kvarta neitt undan Norður og niður, sem ég sá ekki – nema lagið með Ladda – en það er ekki ástæðan fyrir því að ég ætla ekki að kvarta, ég á kannski eftir að horfa á þetta og mun samt ekki kvarta, af því að sellóleikarinn í bandinu hjúkraði mér einu sinni þegar ég hrundi blindfullur niður steintröppur, og stundum verður maður bara að haga sér einsog maður og sýna dálítið þakklæti í verki.

Í gærkvöldi horfði ég á In Einem Jahr mit 13 Monden eftir Rainer Werner Fassbinder. Kvikmyndagagnrýnandi New York Times sagði að fyrir óinnvígða Fassbinderáhorfendur væri þetta sennilega einsog að horfa á „martröð um martröð“ – og það má til sanns vegar færa, að minnsta kosti um hluta af myndinni, sem er bæði fýsískt og andlega brútal. Myndin fjallar um Elviru / Erwin. Ég veit ekki hvernig væri best að kynja Elviru / Erwin – öll fornöfn eru hugsanlega röng, en hér nota ég hán í krafti þess að það geti líka verið meira hlutlaust fornafn en þriðjakyns. Í opnunarsenunni er hán í karlmannsfötum að reyna að kaupa kynlífi af vændiskarli. Þau fara í hörkusleik en þegar vændiskarlinn uppgötvar að hán er ekki með typpi verður hann reiður og hann og vinir hans í hórbransanum berja Elviru/Erwin, sem hrökklast heim til sín þar sem háni mætir kærastinn. Sá hefur verið fjarverandi síðustu sex vikurnar og verður reiður að sjá hán í karlmannsfötum, þau rífast og hann kallar hána aumingja og viðurstyggð og feita og ljóta, pakkar svo saman og fer. Elvira/Erwin eltir hann út í örvæntingu, endar uppi á húddi bílsins, kastast af og er svo hughreyst af vændiskonunni Rote Zore. Þau fara að spjalla saman og kemur upp úr kafinu að hán hefur áður starfað sem slátrari. Það finnst Zore vera dauðabransi, en Elvira/Erwin mótmælir, og býðst til að fara með hana í sláturhús. Sláturhússenan er fáránlega brútal – kýrnar fara lifandi í vél, eru hengdar dauðar upp og skornar á háls svo blóðið fossar út úr þeim, og svo eru þær húðflettar og verkaðar. Það er ekkert gert til að hlífa áhorfandanum – og allan tímann flytur Elvira/Erwin ljóð eftir Goethe yfir konsert eftir Händel. Næst fara þær að mig minnir í klaustur þar sem Elvira/Erwin var sem ungur drengur og ræða við nunnuna. Nema að senan þar sem barnsmóðir Elviru/Erwins kemur hafi verið næst. Þá kastar hún blaði með viðtali við hán í hán – þar sem hán hefur sagt alls konar hluti um einhvern valdamikinn mann, sem hán lofar að fara að tala við og lempa svo dóttir þeirra þurfi ekki að óttast („hefur hún ekki mátt þjást nóg!“ æpir móðirin). Á endanum kemst hán til þessa valdamikla manns, sem reynist vera samstarfsfélagi háns úr slátrarabransanum. Dag einn, í gamladaga, hafði hán játað ást sína á honum og hann svarað: Ef þú bara værir stelpa. Þá tók hán sig til og fór til Casablanca og lét breyta sér. Ég ætti kannski ekki að segja allan söguþráðinn? Þetta endar í öllu falli ekki vel og það er erfitt að henda reiður á öllu, ekki endilega vegna þess að söguþráðurinn sé svo flókinn heldur vegna þess að senurnar eru oft svo skrítnar og ógurlega hlaðnar – maður veit aldrei með hverju maður á að vera að fylgjast. Kvikmyndagagnrýnandi New York Times, sem ég vitnaði í áðan, skrifaði dóm 1979 sem var áhugaverður að mér þótti – ekki bara vegna þess að hann sé að mörgu leyti skynugur og ástríðufullur, heldur líka vegna þess hve sjónarhornið er gamalt. Þannig eyðir hann púðri í að tala um að Elvira/Erwin sé vaxið einsog „quarterback“ og því geti engir hormónar breytt, sem er í senn auðvitað transfóbískt en líka bara líffræðilegur misskilningur. Þótt Hollywood stjörnur árið 1978 hafi verið næstum jafn grannar og fitt og þær eru í dag (en samt ekki alveg – einsog sjá má á muninum á leikurunum í Rocky Horror 1975 og 2016, meira að segja hinn fimmtugi Páll Óskar er ábyggilega í betra formi en hinn 29 ára Tim Curry) þá voru  konur samt alveg jafn alls konar í laginu þá og nú, og þótt karlar séu heilt yfir sennilega kubbslegri, þá hef ég líka þekkt fullt af kubbslegum konum í gegnum tíðina. Hitt sem sló mig er að gagnrýnandinn kallar Elviru/Erwin alveg umbúðalaust  skrímsli . Það sló mig vegna þess að ég hafði velt því fyrir mér sérstaklega á meðan ég horfði á myndina hvort hán væri presenterað sem slíkt og komist að öndverðri niðurstöðu. Hán er vissulega kaos og jafnvel úrhrak – en úrhrak er maður fyrir sakir þess að aðrir sjá mann sem skrímsli, ekki vegna þess að maður sé skrímsli í eðli sínu eða ákvörðunum. Hán er fórnarlamb nær óskiljanlegrar hvatvísi, sennilega ástsjúkt og bælt og guð veit ekki hvað – en hán er samt ekki skrímsli og (að mínu afar faglega mati) ekki heldur geðsjúklingur af neinu tagi, heldur bara þjáð. Þá verður skrímslaeinkunnin enn óskiljanlegri þegar tekið er tillit til þess að kvikmyndin er viðbragð við sjálfsmorði eins af elskhugum Fassbinders, Armins Meiers, sem mun hafa drepið sig eftir að honum var ekki boðið í 33 ára afmæli meistarans. Myndin er meistaraverk og sympatísk – en ég veit ekki hvort það er hægt að tala um að hún fjalli beinlínis um trans eða kyn, nema sem aukabúgrein sorgarinnar og líkamans. Elvira/Erwin er fyrst og fremst samkynhneigður karlmaður – hán kaupir sér kynlíf klætt einsog karl vegna þess að þá skammast hán sín síður, háni finnst það eðlilegra – sem tók mjög afdrifaríka og örvæntingarfulla ákvörðun. „One way ticket“ sagði alltaf læknirinn heimildamyndinni Made in Bangkok, sem ég horfði á um daginn – það er að vísu ekki alveg satt, en það er sama. Kynskipti – og þetta hljóta að teljast kynskipti frekar en nokkur „leiðrétting“ – eru ekki fullkomlega óafturkræf en maður snýr aldrei aftur í sama líkama og maður yfirgaf. Þá er erfiðara að búa til limi en píkur, skilst mér. Hún spyr samt auðvitað að kyni. Ég t.d. veit ekkert hvað ég á að segja um kyn háns. Það kemur heldur hvergi beinlínis fram að hán  vilji ekki vera kona – ekki frá hán að minnsta kosti, þótt aðrar sögupersónur ræði það. Rote Zore neitar t.d. þeirri kenningu vinar síns að Elvira/Erwin hafi alltaf verið kona innra með sér. Verður maður kona bara fyrir að vera með píku? Verður maður trans bara fyrir það að skipta um líkamskyn? Ég bara veit það ekki. En það þarf svo sem ekki að vera hægt að svara öllum spurningum heldur. En myndin fjallar fyrst og fremst um örvæntingu og sorg og einmanaleik – og, einsog margir hafa sosum bent á, fjallar hún líka um sálarlífið í eftirstríðs Þýskalandi (einsog næstum allt sem gerðist þar í fimmtíu ár). Um eftirköst helfararinnar í lífi gerendanna, að vera úrhrak meðal þjóða, um klofna þjóð, um frið og stríð og kaos og kreppta hnefa, grátur og gnístran tanna.