Category: Uncategorized

Ég kláraði The Skin eftir Curzio Malaparte í rútunni á leiðinni til Skopelos. Það tók mig ekki nema 45 klukkustundir að komast frá Ísafirði til Reykjavíkur til Keflavíkur til Zurich til Aþenu til Volos til Skopelos. Einkabíll, flug, rúta, hótel, flug, flug, leigubíll, hótel, leigubíll, rúta, bátur. Náði bærilegum nætursvefni í Keflavík en var ekki kominn til Aþenu fyrren klukkan 2, sofnaði 3 og svo var ræs klukkan 7 til þess að halda ferðinni áfram. Ég var mjög þreyttur. Fljótlega eftir lendingu í Skopelos (og örstuttan lúr) var haldið á veitingastað og þegar búið var að afgreiða matinn byrjuðu þjónarnir og kokkurinn að draga fram hljóðfæri – bouzuki og nikku – Christina vinkona mín fékk gítar í hendurnar og svo var sungið hástöfum á öllum borðum. Ég hefði sennilega kallað það þjóðlög ef það hefði ekki sérstaklega verið útskýrt fyrir mér að þetta væru ekki þjóðlög heldur dægurtónlist frá þriðja áratugnum – a.m.k. eitt þeirra um og eftir „ mangas “, sem er einhvers konar bóhemhreyfing frá þeim tíma. En þetta var allt einsog uppúr einhverri handbók um gríska stemningu. Ég var hins vegar úrvinda, drakk þrjá bjóra yfir kvöldmatnum og leið einsog þeir hefðu verið tólf – ranglaði heim yfir einræðum um hvað það ískraði mikið í skónum mínum. Þeir byrjuðu á þessu strax og ég lenti í Grikklandi og þetta olli mér miklum heilabrotum sem mér fannst ég þurfa að tjá í löngu máli. Eftir sólarhring höfðu skórnir jafnað sig á umhverfisaðstæðum – var þetta rakinn, hitinn, rykið, loftþrýstingurinn? – og hættu þessu jafn skyndilega og þeir höfðu byrjað. Þá var ég líka úthvíldur. Ég náði góðum nætursvefni í gær og fyrsti panell hátíðarinnar gekk prýðilega. Ég lenti meira að segja í skemmtilegum átökum við mann úti í sal um það hvort listaverk sem ekki lifði í hundrað ár hefði nokkurt gildi – ég er ekki viss um að við höfum alveg skilið hvor annan en það var gaman að rífast og áhorfendum virtist finnast það líka, mikið hlegið og klappað. Maðurinn úti í sal, sem mér skilst að sé ljóðskáld af svæðinu, vildi meina að öll sönn listaverk myndu lifa – það væri í eðli þeirra – og þegar ég mótmælti virtist hann sannfærður um að ég hefði misskilið sig, og héldi sig halda að við ættum að dæma úr leik öll verk sem ekki bæru með sér langlífi; en hann væri að meina að langlífið væri ekki sönnun á gildi listaverksins, heldur einfaldlega í eðli þess. Altso: lifa listaverk í 100 ár vegna þess að þau eru sönn, eða eru þau sönn vegna þess að þau lifa í 100 ár – eitthvað þannig. En það sem ég var í raun og veru að reyna að segja var að listaverk sem nær máli í eitt einasta augnablik er „raunverulegt listaverk“ jafnvel þótt það hafi gleymst tíu mínútum síðar. Ending hefur bara ekkert að segja um „gildi“ listaverka og það er vitleysa að einblína á það. Fyrr um daginn var okkur líka boðið í áhugaverða sögugöngu um þorpið – hér í Skopelos hefur ýmislegt gengið á sem ég treysti mér ekki til þess að hafa eftir með neinni nákvæmni, nema til að segja að við sögu komu jarðskjálftar, sjóræninginn Barrabas, stríð og auðæfi og fátækt og skipasmíði og ólífuolía. Tvennt man ég nokkurn veginn nákvæmlega. Það eru 360 kirkjur í bænum. Fyrir 5 þúsund íbúa. Og svo var hluti bíómyndarinnar Mamma mia! tekin upp hérna. *** The Skin ( La Pelle ) eftir Curzio Malaparte byrjar um það leyti sem Kaputt lýkur – það eru greinilega 7 ár síðan ég las hana – í Napolí árið 1943. Þetta eru rabelasískar skáldævisögur manns sem var fyrst fasisti – marseraði með Mussolini í valdatökunni – lenti síðar í ónáðinni og gerðist enn síðar kommúnisti. Hann átti í álíka sambandi við kirkjuna – byrjaði sem harður trúleysingi en varð svo kaþólikki. Hraðlyginn, með explósíft og hamslaust ímyndunarafl og kjarkaðan siðferðislegan hugsunarhátt – sem er stundum mjög vafasamur og stundum skarpur einsog skurðhnífur. Þegar maður les Malaparte getur maður ekki látið vera að hugsa að kannski hafi hann alltaf verið allt í senn, maður hinna fullkomnu mótsagna, maður er alltaf rétt búinn að afskrifa hann sem rasista eða kvenhatara þegar það birtist nýr kafli og hann birtist sem jafn einlægt andrasískur og feminískur – hann er tilfinningaríkur og grófur, jafn fullur af mýkt og hann er fullur af hörku, jafn fullur af sannleika og bulli, húmor og alvöru, en umfram allt annað alveg ótrúlegur rithöfundur, með alla kynngina á sínu valdi. La Pelle byrjar sem sagt árið 1943 þegar bandamenn frelsa Napolí. Malaparte hefur (fyrir löngu) snúið baki við fasismanum og gerist aðstoðarmaður bandamanna í Napolí. Eymdin er botnlaus og þótt erfitt sé að draga skýra línu milli sannleika og skáldskapar truflar það ekki – það jafnvel hjálpar að einhverju leyti að Malaparte leyfir sér að fara augljóslega langt yfir strikið, því þannig verður augljósara að verið er að lýsa fyrir manni tilfinningu, upplifun, frekar en einföldum staðreyndum, og allir fyrirvarar um sannferðugleika hætta að skipta máli. Ástandið undir Þjóðverjum hafði verið bágt. En með bandamönnum fylgir ný vídd af eymd sem má hugsanlega lýsa með tvennum hætti. Í fyrsta lagi eru þeir, sérstaklega bandaríkjamenn, einfaldlega fjáðari en þjóðverjarnir sem hernámu borgina þar á undan og geta þar með keypt sér ýmislegt og þeim fylgir líka sú kapitalíska lógík að allt eigi að geta verið til sölu; sem aftur vekur með soltnum Napolíbúum „löngun“ til þess að selja allt sem beðið er um, hvort sem það eru konur eða börn. Neyðin rekur þá til þess að niðurlægja sig. Hér færir Malaparte mikið í stílinn – en sannleikurinn er samt ekki langt undan – þetta eru stórkostlegar ýkjur en margt af því brjálæðislegasta er samt satt (og má meðal annars lesa um hryllinginn sem viðgekkst, meira og minna óáreittur, í bókinni Naples ’44 eftir breska hermanninn og rithöfundinn Norman Lewis, sem er „jarðbundnari“ frásögn). Í öðru lagi birtast bandamenn í Napolí sem eins konar „frelsandi innrásarher“ – sem er mótsögn sem hefur talað til Malaparte. Þeir ráða lögum og lofum og fjármagna hálfgerða óöld og virðast að mörgu leyti líta á Napolí sem siðspilltan heim þar sem allt leyfist – og að fyrst allt sé til sölu sé alltílagi að kaupa það (Malaparte fer t.d. með þeim að skoða meyjarhaft unglingsstúlku – þar standa menn í röðum og borga sig inn og fá jafnvel að þreifa á því). Og bandamenn eru vel að merkja frelsarar þrátt fyrir að hafa í raun ekkert frelsað – Napolíbúar voru ekki hrifnir af þýska hernáminu og gerðu uppreisn strax og spurðist til bandamanna á leiðinni, svo þegar herinn náði til borgarinnar voru engir Þjóðverjar á staðnum lengur. Blóðinu sem var úthellt fyrir frelsið var blóð heimamanna – karla, kvenna og meira að segja barna. En auðvitað hefðu Napolíbúar ekki getað haldið borginni nema vegna þess að bandamanna var vænst, koma þeirra blés heimamönnum þrótti í brjóst og þeir fagna mjög innreiðinni þegar hún gerist – og þar birtist önnur mótsögn, þeir eiga engan ítalskan „nasistafána“ til þess að kasta niður svo það verður þeirra eigin fáni, venjulegi ítalski fáninn, sem endar fyrir fótum amerísku frelsarana. Titillinn The Skin / La Pelle / Húðin vísar vel að merkja til nokkurra ólíkra staða í bókinni en meðal annars til manns sem gengur um með mannshúð á fánastöng og hugleiðinga Malapartes um að húðin sé hin eini eiginlegi fáni, allt annað sé hégómi. Malaparte er líka sjálfur (a.m.k. í orði kveðnu) afar hrifinn af bandaríkjamönnum og sérstaklega Jack Hamilton, sem hann starfar fyrir sem eins konar aðstoðarmaður og túlkur – þeir eru einfaldlega góðir vinir. En hann er líka umkringdur eymd sem hann sér að sprettur úr dýnamíkinni milli hersetumanna og niðurlægðra heimamanna sem verða á endanum kristlíkir í þjáningu sinni. Og ég hef séð að margir túlka það sem boðskap bókarinnar – að hinn sigraði sé æðri eða frjálsari – en ég held að það séu mistök að túlka boðskap upp úr bók af þessu tagi og þann kristilega lokasprett má hæglega sjá sem gegnumíronískan, eða jafnvel sem bæði einlægan og íronískan (eftir því hvort maður telur sig vera í trúaða heilahvelinu á Malaparte eða því trúlausa). Í einni eftirminnilegustu senu bókarinnar (þær eru margar) er haldin veisla fyrir bandarískan erindreka, frú Flat. Gestgjafinn, bandarískur herforingi, er þekktur fyrir að kosta miklu til og vill gjarnan hafa sjávarfæði á boðstólum – enda borgin þekkt fyrir það. Það er hins vegar búið að banna allar veiðar við ströndina af hættu við að sjómenn sinni skilaboðaflutningum eða annarri undirróðurstarfssemi fyrir hin fasísku öfl. En herforinginn hefur auðvitað ráð undir rifi hverju og síðustu missserin hefur hann smám saman verið að tæma sædýrasafn borgarinnar. Þetta mun ekki alveg úr lausu lofti gripið hjá Malaparte þótt gripdeildirnar á sædýrasafninu hafi ekki verið jafn umfangsmiklar og hann lýsir. En nú er nokkuð liðið á hernámið og þegar herforinginn spyr eftir fæðu fær hann þau svör að það sé ekkert eftir nema nokkrir kórallar og einn „sírenufiskur“ – kórallinn sé því miður óætur en megi kannski nota sem skraut. Herforinginn hefur aldrei heyrt minnst á sírenufisk en ákveður, eftir meðmæli sædýrasafnsstjórans, að láta slag standa og panta svona fisk. Þegar væntanleg veisluföng eru kynnt við upphaf matarboðsins kannast Malaparte ekki heldur við þennan fisk en verður vandræðalegur og lætur einsog hann viti vel hvað þetta er – lókal delíkatess – fiskur sem hafi verið nefndur eftir hinum frægu sírenum Hómers. Svo er fiskurinn borinn á borð og í ljós kemur að hann allt yfirbragð lítillar stúlku. Hann lítur út einsog léttsoðið líkið af ungru stúlku, hreinlega, en með hreifa eða stýfða handleggi, og á kórallabeði með majonnesi. Erindrekinn harðneitar að borða réttinn og upphefst þá mikið rifrildi um hvort þetta sé lík af stúlku eða raunverulegur sírenufiskur. Á endanum smakkar enginn og raunar fylgir prestur nokkur fiskinum/stúlkunni út með það fyrir augum að veita honum/henni greftrun við hæfi. Kaflanum lýkur svo á hugleiðingu Malapartes um að ef frúin sé fær um að gráta fyrir fisk sé ekki ómögulegt að hún geti á endanum líka fundið til með ítölsku þjóðinni. La Pelle  er einsog Burroughs mætir Heller mætir Celine. Ofsalegur stílkraftur Celine mætir stríðsparódíu Josephs Heller mætir martraðarkenndu ímyndunarafli William S. Burroughs. Fimm stjörnu tryllingur. En ekki fyrir viðkvæma!

Í einhverri hóruhúsaheimsókninni upp úr þarsíðustu aldamótum smitaðist James Joyce sennilega af sárasótt*. Sárasóttin braust síðar út sem alls konar kvillar og lagðist einna þyngst á augun í honum – síðustu 2-3 áratugi lífs síns var hann oft nærri blindur og stundum alveg blindur. Honum tókst svo á endanum að drepast mánuði áður en pensilínið var fundið upp – það hefði líklega bjargað honum. Kannski ekki frá dauðanum en allavega frá sárasóttinni.

En sem sagt. Vegna þessara augnkvilla fór hann í ótal uppskurði sem fyrir utan að vera sársaukafullir ollu honum skelfingu enda þurfti hann að vera vakandi meðan augað á honum var skorið upp og í því fiktað. Will Self fullyrðir að þessa megi sjá stað í skrifum hans – ekki bara skelfinguna og sársaukann heldur líka í þeim sansi sem hann hafði fyrir skynfærum sínum, hvernig hljóð fylgi ævinlega mynd (það ískrar þegar stólar færast, maður kemur gangandi og fótatak heyrist), einsog til aðstoðar hinu sjónræna (og taki svo yfir Finnegans Wake , sem er stundum nær því að vera hljóðverk en skáldsaga) og hvernig hann – einsog blindur maður – sé stöðugt vakandi fyrir því hvar allar persónur séu á öllum stundum. Sjáandi fólk geti brugðist við hreyfingum fólks í rými með litlum fyrirvara en blindir þurfi að temja sér skipulagðari og agaðri yfirsýn. Þá kemur blinda oft fyrir sem þema í verkum hans (nægir að nefna blinda píanóstillingarmanninn í Ulysses).

Það gefur að skilja að blindur maður getur átt erfitt með að skrifa. Joyce neitaði líka að vinna með ritara – sagðist þurfa að skrifa orðin sjálfur og sjá þau til þess að þau hefðu merkingu fyrir honum. Á þessu gerði hann aðeins eina undantekningu, sem ég veit um, og þá var það enginn annar en Samuel Beckett sem sat með honum og skrifaði upp hluta af Finnegans Wake beint af vörum skáldsins. Þeir Beckett voru ágætis vinir og var vinskapur þeirra meðal annars sérstakur fyrir þeirra hluta sakir að Joyce kallaði Beckett „Beckett“ en ekki „Mr. Beckett“, en Joyce ávarpaði yfirleitt engan, ekki einu sinni sína nánustu vini, án þess að kalla þá frú/ungfrú/herra hitt eða þetta og leyfði svo gott sem engum að ávarpa sig James og þaðan af síður Jim. Hann hefði aldrei getað kallað Beckett „Samuel“ – og Beckett þótti sjálfum mjög vænt um að hann skildi droppa misterinu.

Nema hvað einhverju sinni sátu þeir Beckett saman við skriftir þegar knúið var dyra. „Kom inn“ sagði Joyce – afgreiddi erindið og svo héldu þeir áfram. Þegar þeir fóru svo yfir verk dagsins um kvöldið stoppaði Joyce við. „Af hverju stendur „kom inn“ hérna?“ spurði hann. „Nú, þú sagðir „kom inn“,“ svaraði Beckett. Joyce hugsaði málið og sagði loks. „Látum það standa.“ Og það er víst þarna enn – og segir eitthvað um vinnuaðferð Joyce, og sennilega verið það sem Virginia Woolf var að lýsa þegar hún sagði Ulysses vera „sjálfhverfa, linnulausa, hráa, sláandi og á endanum ógleðivekjandi“ bók – verk ómenntaðs karlmanns. Því innanum allan agann og allan lesturinn er líka strákslegur leikur og botnlaust kæruleysi sem ofbauð fínlegum skilningarvitum menntaðri yfirstétta – stundum meira en hið líkamlega hispursleysi.

Joyce var prinsippmaður sem stóð líka á sama um svo margt – hann gat sturtað orðum og athugasemdum inn í bækur sínar linnulaust (1/3 af Ulysses er viðbætur sem voru skrifaðar INN Í PRÓFÖRKINA, eða réttara sagt prófarkirnar, sem voru orðnar ansi margar fyrir rest) og svo gat hann tafið útgáfu og kostað til morðfé og staðið í margra ára málaferlum vegna þess að einhver bað hann að hnika til orði, sem hann var ekki reiðubúinn að gera, sama fokkins hvað.

Ég var að klára Parísarhluta ævisögunnar og það kemur mér á óvart – og samt ekki – að hann hafi lítið ef nokkuð umgengist Gertrude Stein og hennar hirð. Hennar er varla getið í bókinni nema til þess að segja frá því að hún hafi verið móðguð yfir öllu umstanginu í kringum Ulysses – að hún hafi minnt fólk á að hún væri nú löngu búin að skrifa Three Lives og það væri ósennilegt að betri tilraunaprósi yrði gefin út í bráð. Á þessum árum er Joyce líka oft mikið veikur og sumir lýsa honum sem „einangraðasta“ eða einfaldlega „mest eina“ manninum í heiminum – sem er þó ekki sanngjörn lýsing, enda fór hann mikið út, og átti mest við þau tímabil þegar hann sá ekkert. En Stein hefur áreiðanlega ekki lesið hann heldur – hún las eiginlega ekkert nema sjoppureyfara.

Á þessum tíma, þriðja áratugnum, er líka einsog margir snúi við honum baki. Ulysses verður fyrst mjög mikið hæp og margir sem kölluðu hana drasl þegar hún var að birtast í tímaritum, einsog George Bernard Shaw, skiptu um skoðun um þetta leyti – en að sama skapi eru margir þeirra sem vörðu hana og hömpuðu Joyce og gerðu honum kleyft að lifa og skrifa, fólk einsog Ezra Pound, Harriet Weaver, H.G. Wells, Wyndham Lewis og fleiri – farnir að verða þreyttir á honum og finnast hann krefjast of mikils af lesendum sínum og sé jafnvel á andhúmanískri vegferð, sérstaklega eftir að hlutar af Finnegan’s Wake taka að birtast. Hún er ekki bara róttækari og óskiljanlegri heldur en Ulysses – hún er líka skrifuð með annarri aðferð.

En hann er sem sagt ekki í Stein-kreðsunni. Picasso neitaði meira að segja einhverjum forleggjara um að gera portrett af honum (sem má, kannski var hann bara upptekinn). Þeir Hemingway eru að vísu vinir og Hemingway var þriðji innsti koppur í búri Stein (á eftir Alice og Pablo) – ég þarf að rifja upp Veislu í farángrinum , þar kemur áreiðanlega ýmislegt fram um þetta.

Svo er annar jafnvel enn meiri risi í París á þessum tíma – Marcel Proust. Heimamaður! Proust var enn einangraðri en Joyce, ekki fastur í líkama sínum heldur í íbúðinni sinni, sem hann yfirgaf helst ekki. En þeir hittust þó einu sinni í veislu til heiðurs Stravinskí og Díaghilev eftir einhverja ballett-frumsýningu. Joyce var stressaður, mætti seint, var illa klæddur og drakk víst mjög mikið. Proust hafði fengið boðskort en hann mætti aldrei þangað sem honum var boðið og enginn átti von á honum þegar hann dúkkaði upp. Þegar mönnum varð ljóst að þeir voru báðir í veislunni, meistararnir, þótt einboðið að kynna þá. Bandaríska ljóðskáldið William Carlos Williams var þarna líka og hafði stuttar samræður þeirra eftir í sjálfsævisögu sinni:

Joyce: Ég fæ höfuðverk daglega.
Proust: Mér er svo illt í maganum. Hvað á ég að gera? Þetta er að gera út af við mig. Ég þyrfti helst að fara heim undireins.
Joyce: Því er eins farið um mig. Ef ég finndi bara einhvern til þess að leiða mig.
Proust: Charmé . Æ, maginn á mér!

* Í sjálfu sér er ekki sannað að sárasótt hafi valdið allri hans líkamskröm, eða að hann hafi einu sinni verið með sárasótt, en kenningin þykir ágæt og líkamskrömin sannarlega til staðar.

***

Ég ætlaði að fara að segja að af mér væri allt ágætt að frétta. Segir maður annars nokkurn tíma annað en ágætt að frétta? Satt best að segja er skrykkjótt af mér að frétta og þó ekkert sem er í frásögur færandi. Að svo miklu leyti sem allt er ekki alltaf alltílagi er það skapgerð mín sem veldur frekar en utanaðkomandi aðstæður. Ég hef látið alls konar hluti fara í taugarnar á mér – jafnvel setjast á heilann á mér – til þess eins að uppgötva hálfum sólarhring síðar að þeir voru alls ekkert svo slæmir. Að minnsta kosti ekki jafn slæmir og mér hafði fundist. Eitthvað af því er blús, þegar mér finnst lítið til sjálfs mín koma – og annað svartsýni, ef ekki bara bölsýni, þegar mér finnst líka allt annað, og ekki bara ég, handónýtt. Fyrr í vikunni, kannski bara í fyrradag, fannst mér íbúar heimsins svo illa haldnir af einbeittu, vísvitandi metnaðarleysi þegar kemur að eigin andlega og vitsmunalega þroska, sem er þroski heimsins – að vilja aldrei láta ögra sér, ekki fagurfræðilega, heimspekilega, siðferðislega, vilja bara að allt sé einfalt og og hreint og tært og auðskiljanlegt, allt sé léttmeti og öllum breyskleikum sópað undir teppi – við værum öll að breytast í hálfbjána og vildum greinilega ekkert annað, svo sennilega ættum við bara skilið að farast í heljarlogum loftslagshlýnunar, það væri best, helst sem fyrst, svo fornleifafræðingar næstu tegunda sem byggja jörðina sæju síður hversu vandræðaleg hnignun og svo endalok þessarar siðmenningar voru. Svo rann það af mér. Kannski þegar ég heimsótti Grunnskólann í Bolungarvík í gær og talaði við krakkana um ljóðlist – mér fannst þau að minnsta kosti greindarleg og skemmtileg og þau glöddu mig.

Eftir Bolungarvíkurgiggið fór ég líka niður á Eimskip að sækja pakka sem ég vissi ekkert um og þar reyndist vera komin bókin Experimental Writing: A Writer’s Guide and Anthology . Ég gaf þessu fólki leyfi fyrir löngu til að prenta „Naglasúpu I-VI“ úr Blandarabröndurum í enskri þýðingu. Það kitlar auðvitað alltaf hégómann að fá að vera með í antólógíum en þetta var óvenju gott úrval (kannski 30 höfundar, þ.á m. Coetzee, Aase Berg, DBC Pierre, Christian Bök, Cathy Park Hong, Teju Cole og ég!) og þar með enn meira kitlandi. Þetta er reyndar önnur antólógían sem ég fæ bara í þessum mánuði – „Ég er bréfshaus“ birtist líka í spænskri Versopolis antólógíu. Ég sem gleymi því reglulega að ég sé ljóðskáld.

Svona léttir sem sagt lundina og dregur jafnvel úr dómhörku minni (sem beinist vel að merkja oft gegn dómhörku annarra, eins undarlegt og það nú er). Hér hefur líka vorað mjög hratt síðan að Fossavatnsgangan fór fram í gulri viðvörun á helginni. Götur og gangstéttir snjólausar og hverfandi skaflar í görðum. Og á morgun legg ég af stað til Skopelos í Grikklandi til þess að taka þátt í bókmenntahátíð. Í gærkvöldi uppgötvaði ég að á þessari eyju (og einni annarri) var Mamma mia! tekin upp. Ég á að tjá mig eitthvað um norrænar bókmenntir þarna og þarf eiginlega að rifja upp textagerð Abba. Eftir Grikkland fer ég svo nánast beint til Napólí að spóka mig í vellystingarferð með æskuvinum mínum. Og ef það dugar ekki til þess að hrista af mér heimsósómavælið dugar sjálfsagt ekkert. Og allt þetta flugsprang gæti líka orðið til þess að flýta endalokunum, svo þetta er win-win, hvernig sem fer.

***

Síðbúnar leiðréttingar . Um daginn sagði ég The Flaw eftir Samarakis vera einsog blöndu af Kafka, Chandler og Schnitzler. Það er auðvitað af og frá, enda meinti ég ekki Arthur Scnhitzler, höfund Traumnovelle (sem Eyes Wide Shut er byggð á) heldur Arthur KOESTLER, sem skrifaði Darkness at Noon . Þá horfði ég á aðra uppfærslu af Heddu Gabler – með Ian McKellen í hlutverki prófessorsins – og uppgötvaði, mér til lítillar furðu raunar, að það var þessi Ingrid Bergman mynd sem var glötuð, ekki verkið sem slíkt. Sem er hræðilegt fyrir mig, sem einlægan aðdáanda Ingridar Bergman, en gott fyrir Henrik Ibsen.

Í framtíðinni verðum við hvert með sinn eigin samfélagsmiðil. Þar verða á kreiki gervigreindir sem látast vera vinir okkar (e. friends) meðan þær plotta heimsyfirráð. Við verðum að einhverju leyti meðvituð um að svo sé í pottinn búið en látum okkur hafa það af því valkostirnir annars væru að eiga enga vini, sem rannsóknir hafa sýnt fram á að sé mjög kvíðavaldandi, eða eiga á hættu að eiga í óþægilegum samskiptum við fólk, sem rannsóknir hafa sýnt fram á að sé mjög kvíðavaldandi, fólk einsog fólk er, fólk sem er okkur ósammála eða hefur önnur viðmið um æskilega nánd (TMI!), aðrar aðferðir til þess að tjá afstöðu sína til heimsins. Annað „love language“. Annað slangur. Önnur viðmið um æskilegan fjölda blótsyrða í setningum. Önnur viðmið um ásættanlegan orðaforða – notar ekki löng orð, notar ekki röng orð, notar ekki slettur / notar helst löng, röng orð sem eru slettur. Gervigreindirnar verða sérhannaðar til þess að skapa okkur öruggt (e. safe) rými (e. space) – ef við viljum láta ögra okkur verður okkur passlega ögrað, ef við viljum forðast gikki (e. triggers) verða engir gikkir (e. triggers). Þvert ofan í væntingar munu gervigreindirnar aldrei framkvæma úthugsuð og þaulskipulögð áform sín um heimsyfirráð, enda hafa þær meiri áhuga á útsetningu og rannsóknum en framkvæmd – útsetningin verandi þeirra tilvistarástæða (fr. raison d’être). Þvert ofan í væntingar mun kvíði okkar ekki fara dvínandi heldur vaxandi; eftir því sem við upplifum minni truflun í tilvistinni verðum við nojaðri, sannfærðari um að undir kyrru yfirborðinu hvíli ekkert nema ótamið hatur og fyrirlitning, hafsjór af ofbeldi sem bíður þess eins að verða raunverulegt, það sem eina sem ver okkur eru gervigreindin, algóritminn, skjárinn, fjarlægðin og sífellt persónumiðaðra innihald (e. content). *** Á Ísafirði er allt meinhægt. Það er enn snjór. Sem er víst eins gott því Fossavatnsgangan er á morgun (síðast þegar ég kíkti var spáin reyndar upp á tíu gráðu hita og grenjandi rigningu). Fyrsta skemmtiferðaskip sumarsins kom á síðustu helgi. Nýja bókin mjaaaaaaakast áfram. Hausinn á mér er samt út um allt. Sem er kannski ágætt og kannski gagnlegt. Við kláruðum Ripley í gær. Lokaþátturinn var slakastur. En hinir þættirnir fínir. Ég er enn að lesa Ellmann (sjá: mynd). Rétt búinn með þriðjung. Ég er stundum svolítið blúsaður en finn að ég hef gott af því að hreyfa mig. Treysti mér samt ekki í Fossavatnsgönguna, hef reyndar aldrei stigið á gönguskíði, og þetta er mjög langt, sérstaklega ef maður er í serótónínvandræðum og það er grenjandi rigning.

Sumarið í lífi mínu er alltaf kaos. Fjölskylduferðalag til Svíþjóðar og Finnlands. Það þarf að mála veggi á húsinu og bera á pallinn og sinna fleiri smáborgaralegum fastaeignaskyldum. Og svo eru bara allir alltaf heima og pallurinn á Heimabyggð – sem er rétt við skrifstofugluggann minn – fullur af háværu, blaðskellandi fólki í sumarfríi. Ég er með hugmynd að bók í hausnum sem þarf helst að vera orðin – ja, ég segi ekki fokheld, það væri smáborgaraleg fasteignamyndlíking, en að minnsta kosti þannig að ég hati hana ekki ef ég lít af henni í nokkra daga. Þannig er það oft með hugmyndir sem ekki er búið að vinna svolítið í. Það gleymist nefnilega að nær allar frábærar hugmyndir – allar þessar hugmyndir sem heltaka mann og halda fyrir manni vöku – voru alls ekki frábærar þegar maður fékk þær og hélt þær væru frábærar. Það sem gerði þær frábærar var bara þessi rakalausa trú á þær og að maður skyldi ekki gefa þær upp á bátinn heldur halda áfram að hamra, saga, mál … nei ég meina, næra og klæða, eða uh „ganga með í maganum“, leiða í gegnum þrengingar, vaða með yfir ófæra svelgi, bera á höndum sér einsog barnunga keisarynju, í reifum, reka á undan sér einsog óstýrilátt fé, móta einsog sykurdrukkin grunnskólabörn … þar til þær „stóðu á eigin fótum“. Og ég sem sagt missti fjóra daga úr vegna … ég hef ekki beinlínis verið með flensu. Sennilega er réttast að kalla þetta aumingjaskap. Ég hef verið í mesta lagi hálfslappur. En ég hélt tvær afmælisveislur fyrir Aino á helginni og orkan dugði eiginlega ekki í neitt annað. Í gær vaknaði ég svo með verk í hálsinum einsog ég hefði verið skorinn milli eyrna og ákvað strax að fara ekkert á skrifstofuna en var svo orðinn bærilegur fyrir hádegi. Án þess að það yrði til þess að ég dröslaðist út. Dagurinn nýttist í alls konar vinnutengt en ég vann ekkert í bókinni – sem er á ónettengdri 100 ára gamalli iMac á skrifstofunni ásamt öllum glósunum mínum. Svona er bóhemlífið. Maður er ryðgaður fram eftir degi og heldur svo veislur á kvöldin. Nú er ég kominn aftur á skrifstofuna og stari á glósurnar mínar. Ég er að reyna að vanda mig við glósurnar. Að setja ekki of mikið á blað sem er vitleysa. Að binda ekki trúss mitt við hugmyndir sem ég veit – og vita sjálfar – að ég ætla ekki að halda trúnað við. *** Í gærkvöldi horfði ég á American Fiction . Hún fjallar um Monk, bandarískan rithöfund og bókmenntakennara (var þetta ritlist eða bókmenntafræði?) sem á í fremur erfiðu sambandi við hvíta líberalsamfélagið í kringum hann, sektarkennd þess og patróníserandi áhuga. Þetta birtist manni fyrst þegar ungur hvítur nemandi mótmælir því að hann hafi skrifað N-orðið á töfluna – hann er að kenna smásöguna „The Artificial Nigger“ eftir Flannery O’Connor. Hann ver notkunina og er sendur í „frí“. Svo sjáum við hann reyna að selja skáldsögu sína, sem byggir á Persunum eftir Æskylos, en fá það svar frá útgefendum að bókin sé einfaldlega ekki „nógu svört“ – hafi ekkert að segja um „hina svörtu upplifun“. Á sama tíma verður hann var við velgengni ungrar svartrar konu, Sintöru Golden, sem hefur nýverið gefið út bókina We’s lives in da ghetto – Sintara er háskólagengin forréttindakona og „virðulega“ máli farin en skrifar á þykku ebonics-máli, sögur um einstæðar svartar gettómæður og gangsterana sem þær elska. Þetta verður til þess að Monk ákveður að reyna fyrir sér með svipuðum hætti – undir dulnefni þó – og skrifar My Pafology (sem er síðar endurnefnd Fuck ) og nær fyrirsjáanlegum vinsældum. Þetta var ágæt mynd. Hún fór kannski heldur grunnt í flesta karaktera sína og var hugsanlega sterkust þegar hún var ekki að reyna að vera allegoría – sagan af systkinunum og af ástarmálaþreifingum Monks var miklu sterkari en allegorían, sem markeraðist af því að slá stöðugt úr og í, af ótta við eiginlega afstöðu. Og persónurnar í fjölskyldunni voru raunverulegri á meðan persónurnar í bókmenntaheiminum voru meira einsog Southpark persónur – sem getur verið alltílagi, en misræmið gekk ekki upp. En hver er allegorían? Hvað tengir óvertúrinn – kennslustundina – við meginbálkinn? Átök manns við væntingar annarra til sín og/eða eitraða/mótsagnakennda afstöðu þeirra? Hvítir vilja banna svarta manninum að skrifa N-orðið á töfluna – haft eftir hvítri konu sem skrifaði fyrir 80 árum – en þeir vilja að hann skrifi sjálfur í eigin nafni skáldsögur fullar af N-, F- og MF-orðum. Monk er síðan auðvitað ekki bara svartur rithöfundur – hann er líka miðaldra, jafnvel á jaðri þess að vera gamall. Hann er fulltrúi gamalla bókmennta, skrifar uppúr Æskylosi, eitthvað sem við fáum aldrei að sjá eða upplifa – í myndinni er af og til vitnað í Fuck og We’s lives in da ghetto , þeim til háðungar, en það eru aldrei nein dæmi, svo ég muni, um góðar bókmenntir, hvorki tilvitnanir né neimdropp til þess að gefa okkur vísbendingar um það hvers konar „gæðabókmenntir“ Monk skrifar/fílar (ef frá er talin Alcools eftir Appollinaire sem er alltaf á borði agentsins – og auðvitað Persarnir eftir Æskylos). Í einhverjum skilningi þarf gremja hans gagnvart „nýju bókmenntunum“ alls ekki að vera tengd kynþáttamálum og gæti staðið alveg án þeirra – Kerouac mætti sams konar gremju eldri fauska, allt nýtt og villt gerir það, í öllum listgreinum; einhverjir muna kannski eftir gamalli ritdeilu á Kistan.is um „bloggmenntir“ eftir útgáfu skáldsögunnar Vaknað í Brussel eftir Elísabetu Ólafsdóttur (sem þá var þekktur bloggari, Beta Blogg a.k.a. Beta Rokk), gott ef þar tókust ekki á Ágúst Borgþór, fyrir ákæruvaldið, og Kristján B. Jónasson varði (hann var ritstjóri Elísabetar). Ég hugsaði líka oft til tveggja annarra dæma – þótt ég viti ekki alveg hvernig þeim var tekið, hvort þau fengu þessa tegund af krítík, en ég held þau hafi fengið þessa tegund af hyllingu. Annars vegar eru það bækur JT Leroy – utangarðsbækur sem áttu að vera hálf-sjálfsævisögulegar en reyndust skrifaðar af einhverri saklausri úthverfakonu – og hins vegar Ett öga rött eftir Jonas Hassen Khemiri sem er skrifuð á úthverfasænsku, en kynnt af rithöfundi sem talar sjálfur (a.m.k. á sviði og í viðtölum) „virðulegri“ sænsku. Monk og Sintara eiga það síðan sameiginlegt að vera bæði að „þykjast“ í einhverjum skilningi – en ekki þó alveg á sama hátt. Monk býr til karakter, Stagg R. Leigh, sem á að vera til og sem hann leikur af og til. Hann segir reyndar að Fuck sé ekki sjálfsævisöguleg heldur einhvers konar saga allra svartra bandaríkjamanna – lýsing á raunsönnum aðstæðum. Sintara gefur ekki heldur í skyn að bækur hennar séu sjálfsævisögulegar, eða að hún sé gettóbarn, heldur segist hún stunda rannsóknir og vitnar jafnvel orðrétt í fólk til þess að auka á ektleika skrifa sinna (eitt gott töts er þegar hún situr og les White Negroes eftir Lauren Michele Jackson, sem fjallar um menningarnám á svörtum kúltúr og hvernig hvítir græði ævinlega á því – sem vekur óhjákvæmilega upp tvær spurningar: a) ætlum við að fara að finna að því nú þegar svartir eru farnir að hafa sína eigin menningu að féþúfu, jafnvel þó það sé klisjukennt og b) er húðlitur næg réttlæting á menningarnámi efri-millistéttarinnar á kúltúr fátækra utangarðsmanna?). Allegorían í American Fiction spyr margra áleitinna spurninga og forðast afstöðu – það eru meira að segja bærilega framkvæmdir meta-fimleikar með þrem- fjórum snúningum í restina til þess að koma í veg fyrir að sagan verði nokkurn tíma sú fullyrðing sem formið kallar á. Og það er í sjálfu sér skemmtilegt. Ég veit ekki hvort mér finnst spurningarnar samt nægilega þungar til þess að verðskulda þessi undanbrögð. (Drasl er drasl; klisjur eru klisjur; viðkvæmni fólks er löngu komin úr böndunum og „N-orðið“ er bara önnur stafsetning á sama orði; það þarf ekki að fara all-in pc gone mad til þess að leyfa sér smá fullyrðingagleði). Og ég velti því líka fyrir mér hvar og hvort „allegorían“ sem frásagnarmáti skilji sig frá „skáldsögunni“ – er hægt að segja góða allegoríu sem hefur loðinn boðskap? Ég tek gjarnan undir með fullyrðingum af því tagi að skáldsögur eigi að spyrja spurninga en ekki svara þeim – þegar rætt er um að bókmenntir geti verið hættulegar, þá er það einmitt þessi skortur á fylgispekt sem veldur, hæfileiki skáldskapsins til þess að sá efa í brjóst hinna vissu – en ég er í augnablikinu ekki viss um að styrkur allegoríunnar liggi þar. Hefði Dýrabær verið betri ef það hefði verið opið fyrir það að Napóleon væri að gera sitt besta og þegar nánar væri að gáð þá hefði meðalaldur í raun hækkað mjög við valdatöku hans og dýrin fengið ókeypis lestrarkennslu og tannlækningar, sem hefði sannarlega ekki verið í boði hjá bóndanum, fyrirrennara hans? Væru Black Mirror þættirnir betri ef við fengjum líka að sjá allt hið góða sem tæknin hefur gert fyrir okkur? Myndum við skilja píslarsöguna betur ef okkur þætti Jesús kannski pínulítið hafa átt þetta skilið? En auðvitað er American Fiction að reyna að fara bil beggja. Að stilla upp sterkri allegoríu en neita því á sama tíma að vera allegoría – annars vegar með afstöðuleysi gagnvart eigin spurningum og hins vegar með tveimur settum af karakterum og sögusviðum, einu sem er raunsæislegt og þar sem persónurnar eru marglaga fólk að díla við hversdagslegar harmsögur, og öðru sem er ýkt og þar sem persónurnar eru staðgenglar fyrir hóp af fólki, steríótýpur (líberal kvenhöfundurinn sem vill réttlæti; íhaldssami karlhöfundurinn sem vill „guts“; kvikmyndaframleiðandinn sem vill bara græða; sleikjulegu forleggjararnir sem vilja þjónka við metsöluhöfundinn; leiðu en samúðarfullu forleggjarnir sem neyðast til að valda vonbrigðum; verðlaunastjórnin sem neyðist til þess að auka á fjölbreytileika og inngildingu). Kannski er áhugavert að staldra aðeins við karakter Sintöru sem við sjáum fyrst einmitt sem erkidæmi um allt sem er að bókmenntunum – hún skrifar steríótýpískt drasl en nýtur gríðarlegra vinsælda – en fær svo einhvers konar væga uppreisn æru eftir því sem líður á myndina, í því að hún virðist líka telja að skáldsagan Fuck sé einfeldningslegt drasl sem afskræmi líf svartra bandaríkjamanna. Og hún fær að virka sem „eðlileg“ manneskja innanum hina rithöfundana – sem eru ýktir. Þegar þau Monk takast aðeins á um fagurfræði í einni senunni er niðurstaðan „raunsæisleg“ – þau lenda ekki á neinum punkti, en tengjast samt, og okkur er leyft að halda að hugsanlega hafi Monk einfaldlega dæmt bókina (sem hann hefur ekki lesið) of hart. En það er líka opið fyrir að Sintara sé einfaldlega vel gefin og hefði getað skrifað miklu betri bók en valið að skrifa þá sem hún græddi mesta peninga á – og að sálarheill sjálfrar sín vegna velji hún að bæla það sem hún veit, að We’s lives in da ghetto sé drasl, en sú bæling brjótist svo jafnvel út sem harðari fordæming á verkum sem minna hana á We’s lives in da ghetto , einsog Fuck hlýtur að gera. Það er spurning hvort það hefði mátt bjarga þessu einfaldlega með því að láta Monk sjálfan vera meira afgerandi – meira líkan sjálfum sér í fyrstu senunni. Hann verður bæði bljúgari og átakafælnari eftir því sem á líður, meira einsog hann stefni í kulnun en brjálæðiskast (tímanna tákn). En þá hefði höfundurinn lent í þeirri gryfju að áhorfendur, einsog lesendur, kenna gjarnan núorðið höfundinum um söguhetjur sínar, ef það er ekki hafið yfir allan vafa að þær séu málpípur þeirra. En þá verður líka eftirbragðið ófullnægjandi, þegar afstaðan er loðin, vegna þess að maður fær það á tilfinninguna að höfundurinn vilji segja eitthvað mjög tiltekið en hafi annað hvort ekki klárað að hugsa það til enda eða þori ekki að segja það. Kannski hefðu þetta líka bara mátt vera tvær myndir. Eitt svona Six Feet Under fjölskyldudrama og önnur svona Dýrabær. Ekki þar fyrir – þetta var ágæt mynd.

Á dögunum horfði ég á hálfan YouTube-ritdóm um ljóðabók eftir skáldið Atticus, sem ég hafði aldrei heyrt minnst á áður. Þetta birtist bara í algóritmíska flæðinu mínu – yfirskriftin var eitthvað á borð við „ER ÞETTA VERSTA LJÓÐABÓK SEM ORT HEFUR VERIÐ???“ og þetta fannst mér, fyrrum aðstandanda Íslandsmeistaramótsins í ömurlegri ljóðlis t , eðlilega áhugavert. Svo ég smellti. Það stóð svo auðvitað heima. Atticus var að sönnu ekki gott skáld – en þó mjög vinsælt, í einhverjum kreðsum sem ég verð ekki var við. En reyndar var ritdómarinn, Rachel Oates, kannski ekki mjög góður ritdómari heldur. Til þess að undirstrika ömurleika Atticusar valdi hún t.d. að bera hann saman við Shakespeare og John Donne – það er heldur ósanngjarnt – og að auki fannst mér allar túlkanir hennar á ljóðum þeirra Atticusar, Shakespeare og Donne alveg óþolandi kreddukenndar. Ég stóð mig meira að segja að því að fara að verja lélegar ljóðlínur Atticusar í höfðinu – einfaldlega vegna þess að það var þrátt fyrir allt meira í þær spunnið en hún vildi vera láta (þótt það væri ekki endilega mikið eða línurnar sérlega frumlegar). Ég hef reyndar langvarandi antípat á bókmenntum sem mér þykja of-fágaðar – það er margt mikilvægara í bókmenntum en að gera hlutina „vel“ – en það er sennilega önnur Ella. Svo rek ég mig óvenju oft á það þessa dagana að vera ósammála bókmenntalegum útleggingum fólks (t.d. á sögunum í Dubliners, sem ég hef verið að endurlesa, eftir misheppnaðan lestur við lok síðasta mánaðar). Jafnvel svo ég reiðist. Kannski er bara í mér einhver mótþrói. Sem er ágætt, ég kann vel við það. Nú vill YouTube-algóritminn líka helst ekki að ég horfi á neitt annað en slátranir á einhverjum instagramskáldum – ekki síst Atticusi og Rupi Kaur en líka Bo Burnham og Megan Fox og alls konar fólki sem á það sameiginlegt að vera vinsælt en skrifa einsog starfsfólkið í ísskápaseglaverksmiðjunum. Og ekki bara frá Rachel Oates heldur sýnist mér vera heill her af til þess að gera ungum YouTuberum sem nærir vinsældir sínar með því að ranta um léleg ljóð. Sem er bæði áhugavert og gleðilegt – ekki bara að fólki finnist vond ljóðlist vond (sem er fagnaðarefni) heldur að fólk eyði, það best ég get séð, líka talsverðu púðri í að lesa, túlka, ræða og bera áfram betri ljóðlist (og vonandi líka eitthvað nýlegra en Shakespeare og John Donne). Og algóritminn virðist styðja þetta. Skál fyrir því.

An illiterate, underbred book it seems to me; the book of a self taught working man, and we all know how distressing they are, how egotistic, insistent, raw, striking and ultimately nauseating. Virginia Woolf – dagbókarskrif um Ulysses Ætli séu ekki komnar tvær vikur frá því ég lauk við Ulysses (ekki það maður ljúki nokkurn tíma við Ulysses! Þvílík tilhugsun!) Og síðan þá er ég búinn að endurlesa þrjá kafla (af átján) og ýmislegt í kringum hana. Ég er enn hugsi og verð það sennilega bara; það er líka margt vitlausara hægt að gera við tíma sinn en að vera hugsi. Sem lestrarupplifun er hún einstök. Og einsog gerist um svo margt þá finnst mér hún ekki nærri því jafn torlesin nú þegar ég er búinn með hana og mér fannst þegar ég var að byrja að lesa hana. Að hluta til er það vegna þess að hún kennir manni smám saman að lesa sig – maður fær á endanum tilfinningu fyrir því hvenær er allt í lagi að sleppa takinu (maður þarf ekki að skilja allt) og hvenær maður þarf að grufla og endurlesa ef maður ætlar ekki að týnast. Að hluta til er það vegna þess að sumir kaflarnir eru margfalt skýrari í endurlestri. Og að hluta til er það vegna þess að maður (a.m.k. ég) hefur tilhneigingu til þess að gera lítið úr því sem maður lærir – finnast það sem maður veit, kann og skilur sjálfsagt, næstum einsog maður hafi alltaf kunnað það. Hin hliðin á því er óþolinmæði gagnvart því að aðrir viti/kunni/skilji ekki eitthvað sem manni sjálfum finnst sjálfsagt. Algengasta birtingarmynd þess er sjálfsagt pirringur yfir því að ungt fólk hafi ekki mikinn orðaforða eða sterka tilfinningu fyrir málfræði – það ímynda sér allir að þeir hafi verið miklu fróðari og klárari og sjálfstæðari þegar þeir voru ungir en þeir raunverulega voru. Ég rakst á þetta komment Virginiu Woolf einhvers staðar. Hún var ekki búin með bókina þegar hún skrifaði þetta og átti eftir að slá í og úr mörgum sinnum áður en yfir lauk – kallaði hana líka snilldarverk – einhver gerði því skóna að hún hefði verið í uppnámi því Joyce væri byrjaður að gera eitthvað sem hana dreymdi um að gera sjálf og hugsanlega betur en hún taldi sig sjálf geta gert. Og í sjálfu sér fannst mér ummælin um Ulysses ekki nærri því jafn svakaleg og afstaða hennar til sjálflærðra verkamanna. Ég dýrka Woolf og áttaði mig alveg á því að hún væri dálítið snobb – en þetta er nú samt svolítið yfirdrifið. Ekki það ég ætli að taka upp þann vana að dæma fólk (eða höfundarverk þeirra) út frá stökum setningum úr dagbókum þeirra. *** Fyrir helgi horfði ég á viðtal við Fríðu Ísberg á hinni rómuðu YouTube-rás Louisiana safnsins í Danmörku. Fríða er einn af mínum eftirlætis höfundum, svo það sé sagt. Í þessu viðtali sagði Fríða meðal annars eitthvað á þá leið margir forréttindahöfundar í okkar heimshluta hafi yfirgefið pólitíska debattinn – að miðaldra karlar hafi flúið inn í sögulegar skáldsögur og miðaldra konur flúið inn í frásagnir af sjálfinu eða fjölskyldunni, og að pólitíska umræðan eigi sér stað annars staðar, einna helst meðal höfunda sem tilheyra jaðarhópum, og lítið sé rætt í bókmenntum um það hvernig við viljum stýra þjóðfélaginu sem slíku. Ég staldraði við þetta. Sennilega vegna þess að ég er hvorki viss um að þetta sé rétt, né viss um að þetta sé alveg rangt heldur. Hún lýsir einhverri hreyfingu sem mér finnst kunnugleg en ber samt ekki alveg kennsl og get ekki sett fingurinn á. Það er ekki nýtt að ég staldri við hugtakið „pólitísk skáldsaga“ og þótt mig minni stundum að ég hafi einu sinni verið með henni í liði og jafnvel kallað eftir pólitískari bókmenntum þá hefur það líklega aldrei verið 100% einlægt ákall. Samt eru langflestar bækurnar mínar pólitískar. Það er bara þetta með fyrirvarana. Markmið slagorðasmiðs eða aktífista er að skapa vissu, en markmið bókmenntahöfundar er að rækta efa – eða í það minnsta að standa með honum, lifa í og sjá heiminn einsog hann er, skítugan og án vissu eða þeirra hreinu lína sem baráttufólk vill draga í kringum sína snyrtilegu málstaði. Aktífisti sem gefur færi á sér eða grefur undan eigin hugmyndum verður ekki langlífur – en það er akkúrat þar sem listin starfar, þar þjónar hún sérstökum tilgangi sem er ekki hægt að sinna neins staðar annars staðar, a.m.k. ekki með sama hætti. Skáldsaga sem leyfir sér einfaldlega að „hafa málstað“ ætti sennilega – einsog Milan Kundera orðaði það einhvern tíma – að hafa verið ritgerð. Ekki vegna þess að það sé eitthvað að ritgerðum – eða einu sinni slagorðum – heldur vegna þess að það er form sem hentar innihaldinu. Skáldsaga er einráð um sannleika sinn og verði einhver málstaður markmið hennar er hún eðli síns vegna alltaf á jaðri fasismans. En auðvitað eru fæstar „pólitískar skáldsögur“ svo predikandi. Ég hef ekki lesið margar pólitískar skáldsögur sem kunnu ekki að gefa perspektíf á sig, gefa færi á sér – þótt dæmi séu um bæði ágætis þannig bækur (1984) og síðri (Atlas Shrugged). Ég held að vel flestir höfundar sem leggi fyrir sig að skrifa skáldsögur með pólitískum þemum séu meðvitaðir um að reyna að forðast predikanirnar (og hafi jafnvel oft orð á því) – og það jafnt þótt þeir vilji bæta heiminn. Árangurinn er comme ci comme ca, einsog gengur. Það sem einum finnst óþolandi predikunartónn hreyfir ekki nálina á gremjumæli einhvers annars. Svo finnst okkur mjög einsog frægt er gaman að fá okkar eigin lífsviðhorf staðfest í skáldskap – það er hluti af þeirri huggun sem skáldskapur veitir (en auðvitað leita ekki allir huggunar í skáldskap, sumir þvert á móti) – og stundum tökum við ekki eftir fagurfræðilegum takmörkunum þess sem fróar velsæmi okkar eða hneykslunarkennd. Skáldsaga getur líka varla verið hrein pólitísk afurð – ekki einsog ljóð eru stundum (hræðileg, undantekningalaust, rímuð, oftast, flutt í viral-myndbandi af óhikandi sjálfsöryggi, já takk!) Það er bara hægara sagt en gert að vera nógu viss í meira en nokkrar blaðsíður í senn. Yfirleitt taka bókmenntirnar völdin fyrir rest, efinn. Ég átta mig ekki heldur vel á því hvar skilin eru – hvenær er skáldsaga nógu pólitísk til að vera „pólitísk“ – og staldra við þessi orð Fríðu um flóttann, sögulegu skáldsögurnar og sjálfs- og fjölskyldubækurnar. Ég verð að viðurkenna að mér finnst hæpið að draga þessa tvo flokka út fyrir sviga. Ég man ekki eftir mörgum sögulegum skáldsögum sem ég myndi ekki kalla pólitískar – mér detta í hug Mánasteinn og Tugthúsið sem nýleg og augljós íslensk dæmi, bækur Colsons Whitehead sem nýleg amerísk, Wolf Hall-trílógían í Bretlandi (þótt Mantel sé að vísu ekki miðaldra karl). Og sjálfið – er Chris Kraus ekki pólitísk? Elísabet Jökuls? Annie Ernaux? Og raunar sýnist mér flest genre eiga bæði rammpólitískar greinar og nær ópólitískar … Sem opnar auðvitað á hina hliðina á þessari sömu spurningu: getur skáldsaga verið ópólitísk? Getur hún verið frjáls undan þátttöku í samræðunni um það í hvers konar samfélagi við lifum og viljum lifa í? Og segjum að manni takist að skrifa skáldsögu sem er svo gersneydd allri byltingarhugsjón að hún styðji allt í veruleikanum nákvæmlega einsog það er – er það ekki rammpólitísk hugmyndafræði í sjálfu sér? Ekki þar fyrir að ég fæ alveg jafn ægilega aulahroll og aðrir þegar fólk spyr sposkt hvort það sé ekki líka óskaplega pólitískt að yrkja um fegurð blómanna. En það breytir því svo sem ekki heldur að það hvar við drögum línuna – hvert og eitt – er sjaldan rætt eða rökstutt.

Í dag er dagur ljóðsins. Mér finnst ég núorðið vera hálfgerður loddari í ljóðabransanum. Þannig var það sannarlega ekki alltaf en af einhverjum orsökum þá ásækir tilfinningin mig nú reglulega. Til dæmis þegar ég er beðinn um að mæta í útlenskt hlaðvarpsspjall um ljóðlist, einsog gerðist í morgun. Fyrir þessu gætu verið nokkrar ástæður. Fram til sirka 2012 var langmestur gangur í „ferli“ mínum ljóðamegin í tilverunni (en ég hef alltaf skrifað bæði sögur og ljóð og lengst af þýddi ég talsvert líka). Ég var á talsverðu ljóðahátíðaflakki og gaf út ljóðabækur 2001, 2002, 2003, 2005, 2007 (tvær), 2008 (tvær) og 2009. Á sama tímabili gerði ég líka öll hljóðaljóðin og flest myndbandsljóðin – sem fóru á netið og kvikmyndahátíðir – gaf út Booby, Be Quiet , ritstýrði Af steypu og Af ljóðum og Tíu þúsund tregawöttum, þýddi Ginsberg (og allan fjárann annan) og startaði Alþjóðlegu ljóðahátíðinni. Á þessum tíma skrifaði ég vel að merkja líka Hnefa eða vitstola orð – þótt hún kæmi ekki út fyrren 2013. Ýmislegt breyttist þarna upp úr 2009 (og ýmislegt hélt áfram að breytast og sumt breytist enn). Ég gifti mig 2007 (eftir mjög stutta trúlofun sem kom í kjölfar svona tveggja vikna sambands – við konu sem á einmitt afmæli á Degi ljóðsins). Ég varð pabbi 2009 – það breytir öllum rytma og því hvernig maður vinnur. Nýhil lagði upp laupana (sprakk í tætlur). Ég hafði lengi skipt vinnudeginum upp í tveggja tíma rispur – 2 tíma í ljóð, 2 tíma í prósa, 2 tíma í þýðingar og 2 tíma í tölvupósta og bókhald. En eftir að Aram fæddist og ég fór að sofa minna og óreglulegar á nóttunni og það hætti að vera vinnufært heimavið gekk þetta ekki upp – hausinn á mér var að springa. Ég var líka að sökkva í lengstu og umfangsmestu bók sem ég hafði skrifað fram að því (Illsku) og hafði ekki þrek til að splitta mér svona upp. Á tímabilinu 2001-2009 skrifaði ég sem sagt 10 ljóðabækur. Á tímabilinu 2009-2024 hef ég skrifað eina (sem hefur komið út), Óratorrek – sem mörgum finnst ekki einu sinni vera ljóðabók (hún er það samt). Ætli ég hafi mig ekki bara grunaðan um að hafa svikið mína huldumey – snúið mér að öðru? Og finnist ég þess vegna sigla undir fölsku flaggi (svo ég nykri í tilefni af því að ég var spurður áðan hvað það þýddi). En það er líka fleira. Sem ljóðskáld átti ég mér samastað innan Nýhil – sem tilraunaskáld, oft í transgressjón, alltaf í hálfgerðri vitleysu, einhverju tungumálabrjálæði, í leit að einhverju óvenjulegu, í leit að einhverju sem var oft bara mjög óljóðrænt. Þessi ljóðlist mín náði máli í ákveðnum kreðsum erlendis – annars vegar í framúrstefnukreðsunni og hins vegar sem performans (sem er ástæðan fyrir því að ég ferðaðist svo mikið á hátíðir). En utan einhverra Nýhilkreðsa er varla hægt að segja að þetta hafi vakið stormandi lukku á Íslandi (einn þekktur bókmenntajöfur bað mig meira að segja í guðanna bænum að hætta þessu ljóðarugli, ég hefði augljóslega engan talent í þetta – það var vel að merkja snemma á ferlinum og ég fór ekki að þeim ráðum). Við þetta er kannski mikilvægt að bæta því við hér í innskoti að hugsanlega hætti ég líka að njóta þess að vera í þessari ljóðastjórnarandstöðu sem ég hafði sjálfur skipað mig í – lengi fannst mér nefnilega bara gaman ef ritdómarar voru hneykslaðir og enn meira gaman ef lesendur og hlustendur voru hneykslaðir. Ég held það sé ekki einu sinni orðum aukið að ég hafi fiskað eftir þannig viðbrögðum. Og svo það sem meira var: ég hætti að finna mig í því sem aðrir voru að gera. Eftir að ég flutti frá Helsinki og Nýhil hætti var ég ekki lengur í neinni kreðsu – ekki í nærandi samræðu um ljóðlist við neinn, hvorki í gegnum það sem ég las né annars konar félagsskap. Ég á ekki við að mér hafi mislíkað það sem ég var að lesa – ég hef alltaf lesið mikið af ljóðum og finnst margt af því sem hefur komið út síðasta áratuginn vera æðislegt. En það er ljóðlist sem er á annarri vegferð en mín. Og ég hef ekki haft fyrir því að vera jafn leitandi og ég var – kaupi varla nema 2-3 útlenskar ljóðabækur á ári. Hér verður eiginlega að vera annað innskot líka til þess að leggja áherslu á að ég hef aldrei hætt að skrifa ljóð. Ef það skyldi hljóma þannig. Annars vegar er ég langt kominn með ónefnda bók sem inniheldur ljóð sem hafa meira að segja flest birst í einhverri mynd – í TMM, Són, Með Hamraborgir á heilanum, Ljóðabréfi Tunglsins og meira að segja í einhverjum fínum útlendum ritum. Hins vegar hef ég gert tvær heilar bækur með fundnum og tillöguðum textum sem fóru báðar í geymsluskúffuna/ruslatunnuna – önnur var unnin upp úr álitsfrétt um fallegustu staði á Íslandi og var sett á ís þar til teiknarinn sem ég ætlaði að vinna með tæki við sér (síðan eru liðin mörg ár); hin var unnin eftir pöntun upp úr Samherjapóstunum með vilyrði um útgáfu frá manneskju sem hafði þegar til kastanna kom alls ekki neitt vald til að gefa slíkt vilyrði. Báðar voru þessar bækur í raun fullunnar frá minni hálfu, þótt þær kæmu aldrei út (og geri það áreiðanlega ekki héðan af). Sú ljóðlist sem ég skrifa nú – þ.e.a.s. þessi ónefnda bók – er í annarri dýnamík líka en sú sem ég skrifaði einu sinni – ég er að leita að einhverju öðru, með einhverjum öðrum verkfærum, og satt best að segja er ég ráðalausari en ég var og þarf meiri tíma til að fullnægja mínum eigin fagurfræðilegu tiktúrum. Það gengur ágætlega en það gengur ekki beinlínis hratt – og nú er ég alveg á mörkunum að lenda í einhverju „segi alltaf færri og færri orð“ rugli einsog Sigfús, eða fara að haltra við hækuna hans Hallgríms, og sennilega best að ég hætti strax að lýsa því sem ég er að reyna að gera enda „bera fæst orð minnsta ábyrgð“ og allar þær klisjur. Það sem ég vildi sagt hafa var í raun bara þetta: Gleðilegan dag ljóðsins (og til hamingju Nadja, með afmælið, ef þú lest þetta). p.s. svo ætlaði ég líka að minna á LJÓÐAUPPLESTUR á mánudaginn næsta . Gamalt efni og nýtt. Á bókasafninu á Ísafirði kl. 17.

Ég veit ekki hvort það er lestrar- eða skriftarvandamál en suma daga finnst mér ég varla geta komið frá mér óbjagaðri setningu. Ég sem sagt skrifa eitthvað niður – svona, einsog þetta hér – og les það svo aftur og ef setningin virkar ekki beinlínis röng á mig þá virkar hún í það minnsta vandræðalega kauðsleg. Og stundum er einsog eina leiðin til þess að gera setninguna þokkafullri sé að miðla málum um hugsunina sem í hana á að fara. Hugsa eitthvað annað. Eitthvað rangt. Einhverja klisju. Ég gef ekkert uppi um hvaða meðferð þessar setningar hafa fengið – hvað hefur gerst áður en þið komið til sögunnar – en það var ekki fallegt. Var það Nabokov sem lýsti rithöfundastarfinu þannig að fyrst skrifaði maður bók og svo starði maður á allar setningarnar í henni – í réttri röð – þar til þær hættu að vera svona bjánalegar? Fjarlægði nástöður, mótsagnir, ofstuðlanir, klisjur, nykranir og svo framvegis þar til þetta ólesanlega drasl væri orðið mönnum bjóðandi? Margir hafa orðið til þess að benda á að það sem maður skrifar verði oft, í krafti endurskrifta, á endanum gáfaðra, fallegra og þokkafyllra en maður sjálfur – sem er auðvitað bara önnur leið til þess að benda á að maður er voða vitlaus, ljótur og klaufalegur í grunninn. Í fyrra lagðist ég yfir rithöfundaviðtöl á YouTube og rak mig fljótt á að sama fólkið var alltaf að dúkka upp – voru greinilega vinsælustu viðmælendur, bæði oftast tekin upp, mest lækuð, á vinalegustum nótum við algóritmann – ekki endilega alltaf bestu höfundarnir, þótt flestir þeirra væru góðir, heldur fólkið sem var best í presentera sig og var fært um að hugsa sirkabát heilar hugsanir live. Og ég sem hélt við hefðum öll orðið rithöfundar af því okkur fannst svo erfitt að hugsa upphátt undir augnaráði annarra – að við vildum hugsa í skrifuðum (og leiðréttum, endurleiðréttum, endurendurleiðréttum, ritstýrðum og prófarkalesnum) setningnum bakvið luktar dyr. Sumt af þessu fólki hugsaði sig kannski um. Þagði lengi á sviði og kom svo með eitthvert svar. Ég hef reynt þetta. Ef ég þegi á sviði slokknar bara á hausnum á mér. Það eina sem ég er að hugsa þá er: „ætli ég virðist vera að hugsa núna eða ætli fólk sjái á mér að ég veit ekkert hverju ég á að svara?“ Svo segi ég bara eitthvað. Sennilega hefur mér gefist best að vera bara svolítið óðamála, segja svolítið margt – ég rekst þá yfirleitt á eitthvað gáfulegt fyrir rest. Aðrir voru afslappaðir – spurðu kannski bara á móti, „ég veit ekki, hvað finnst þér?“ en þá oftast til þess að grípa orðið strax aftur og segja eitthvað sem var ekki alltaf gáfulegt, þótt það væri það oft, en virtist ævinlega vera það. Hafði gáfulegt yfirbragð og var borið fram af sjálfsöryggi. Sumt fólk segir svo bara heimskulega hluti með sjálfsöryggi og þeim gengur líka ágætlega. En ég er sem sagt ekki að tala um þau. Ég þekki líka fólk í fjölmennari löndum sem er einfaldlega undirbúið og segir alltaf sömu hlutina – til þess þarf maður eðlilega að vera að tala við ólíkt fólk í hvert skipti. Á Íslandi er maður alltaf að tala við sömu 20 bókabéusana, hvort sem maður er í Kiljunni, Víðsjá eða Bókmenntahátíð, viðtöl ársins koma yfirleitt öll í beit, og maður getur bókstaflega fengið skammir fyrir að endurtaka sig. Ekki þar fyrir að ég missti líka svolítið virðinguna fyrir sumu af þessu fólki í fjölmennu löndunum þegar það rann upp fyrir mér að það átti bara tíu vel æfð og úthugsuð svör við öllum heimsins spurningum. Það er eitthvað sálarlaust við það. Ekki þar fyrir að lífið er leiksvið og la tí da. Elvis. Annars hefur maður ótrúlega litla æfingu í lengri samtölum um bókmenntir. Sjónvarpsviðtal er yfirleitt um 5 mínútur – útvarp kannski 10-15. Á Íslandi er hefð fyrir því að troða helst a.m.k. þremur í hvern panel og gefa honum 40 mínútur. Kannski vegna þess að við erum flest svo léleg í þessu? Sjálfsagt er það líka spurning um hænur og egg. En það eru þá ríflega 10 mínútur á mann. Sem er ekki neitt. Það segir enginn neitt á 10 mínútum. En það nennir heldur enginn að hlusta á lengra viðtal. Er það mótsögn? Þversögn? Refhvörf? Catch-22? Og já, ég veit að hlaðvörpin eru löng – en eru ekki líka allir sammála um að þau séu of löng? Er þetta líka ekki allt bara eitthvað ævisagnablaður? (Ég hlusta aldrei á hlaðvörp; þau eru alltof löng). Hvað um það. Það sem ég vildi sagt hafa: hausinn á mér er fullur af leðju. Ég hef heldur ekkert gert alla vikuna annað en að kvarta undan verkjum og eymslum – sennilega eftir að ég las grein í Dagens Nyheter um að fljótlegasta leiðin til þess að eldast fyrir aldur fram væri að kvarta undan verkjum og eymslum. Þar hafði ríflega sjötug kona orðið. En mér er illt í bakinu og illt í hælnum og ég er búinn að vera með höfuðverk frá því um miðja síðustu viku. Ég ætla að vera skýrari eftir helgi. Og helst eitthvað fram eftir vori a.m.k.

Hvað er eiginlega að gerast? Þeir sem voru uppburðarlitlir skápa-rasistar fyrir fáeinum vikum eru orðnir stoltir, útbelgdir og háværir rasistar; þeir sem voru alls ekki rasistar, jafnvel einhvers konar andrasistar, eru nú farnir að máta sig við alls konar gæsagang; og þeir sem voru bara heilmiklir rasistar fyrir, alveg þannig að manni þótti nóg um, eru nú orðnir alveg pípandi vitlausir. Meira að segja Samfylkingarmenn –  frjálslyndir vinstrimenn í stjórnarandstöðu – falla nú hver um annan þveran við að auglýsa „ábyrga“ afstöðu sína til „útlendingamála“ og taka þar með beinlínis undir með þeim sem hafa haldið því fram að stefnan hafi hingað til verið „óábyrg“ – og meina þá ekki að hún hafi verið niðurlægjandi, tilgangslaus eða grimmileg, heldur að hingað hafi þvælst óhemja af rumpulýð sem ógni samfélagssáttmálanum (og velferðarkerfinu, segja þessir yfirlýstu sósíaldemókratar). Og þessi lausung sé auðvitað ríkisstjórninni að kenna. Miðflokksmenn kætast að vonum – Bergþór Ólason, frægastur fyrir að hafa uppnefnt ráðherra „skrokk sem typpið á mér dugði í“, fór meira að segja í pontu á þingi á eftir Jóhann Páli, Samfylkingarmanni, til að fagna því að nú væri allir farnir að hljóma einsog Miðflokksmenn. Og þá hló þingheimur, ef eitthvað er að marka Vísi. Dómsmálaráðherra semur síðan harðara „útlendingafrumvarp“ þar sem fólki er meðal annars gert erfiðara að sækja um fjölskyldusameiningu. Baráttan gegn laxeldi á landi er orðin að baráttu gegn erlendu vinnuafli. Íslandsvinurinn Bashar Murad tekur þátt í Eurovision og gröfturinn vellur upp á yfirborð samfélagsmiðla – menntaskólakennari og fyrrverandi formaður Þjóðfylkingarinnar (!) fer svo mikinn að honum er gert að segja af sér starfi. Og hann er svo sannarlega ekki einn á ferð – fyrirferð grófra rasista hefur aldrei verið neitt í líkingu við jafn mikil og síðustu vikur – í takt við þessa „ábyrgu“ stefnu virðulegri stjórnmálamanna í svo til ÖLLUM flokkum. Og svo framvegis og svo framvegis. Þetta ár byrjar satt að segja ekki alveg nógu vel. Því það þarf enginn að efast neitt um að það er svona sem fasisminn festir sig í sessi, leggur undir sig ný landsvæði – með orðljótum og oft ofbeldisfullum vitleysingum í grasrótinni og „ábyrgum“ stjórnmálamönnum sem „hlusta á áhyggjur fólksins“ í fararbroddi. Og sem stendur er bókstaflega ekkert viðnám sem nær máli. Flokkar sem reikna má með að styðji harðari „innflytjendastefnu“ – Miðflokkur, XD, Samfylking, VG, Framsókn og Flokkur fólksins – eru með samanlagt 76,3% atkvæða samkvæmt síðustu könnun Gallup. Ekki veit ég hvað þau ætla að gera í raun og veru – nema jú, kannski skilja eftir fleira fólk á Gaza af því það hentar betur að fólk drepist þar en að það komi hingað. Annars eru innflytjendur á Íslandi aðallega fólk úr Evrópusambandinu – varla vill Samfylkingin segja upp EES samningnum? Varla vill Sjálfstæðisflokkurinn skera niður túrismann – sem kallar á allt þetta starfsfólk? Ekki það – ég veit ekki hvernig maður vindur ofan af svona. Ástandið hefur í sjálfu sér verið að stigversna í a.m.k. 30 ár en mér sýnist vera hafinn nýr kafli hér á landi – með innblæstri úr því lélegasta sem er að gerast austan- og vestanhafs. Reynslan þar hefur líka sýnt okkur að það gerir hvorki gagn að „sýna þessu skilning“ né að reyna hrópa þetta niður. Þessi fávitaskapur er einhvern veginn þannig vaxinn að allt verður honum að vopni.

Í gærkvöldi missti ég kvöldmatinn í vaskinn. Þetta var gufusoðinn þorskur með hvítlauki, chili, engifer og sojasósu. Ég var nýbúinn að samþykkja að vinkona Ainoar myndi borða með okkur. Allir voru sestir. Ég tók bambuskörfuna upp úr wokpönnunni, lagði hana frá mér á kantinn á vaskinum, af því ég ætlaði að finna eitthvað til að hafa undir henni á borðstofuborðinu. Ég vildi að ég gæti sagt að ég væri jafnaðargeðstýpan sem léti nú ekki svona smámuni koma mér úr jafnvægi en í sannleika sagt fannst mér þetta bara frekar sárt. Ég tók samt ekkert brjálæðiskast. Ég æpti eitthvað í augnablikinu, sparkaði svo í eldhúsinnréttinguna fimm sekúndum síðar, og setti upp fámálan fýlusvip í þrjátíu mínútur – sem sótti svo á mig af og til aftur yfir kvöldið, þegar ég mundi allan þennan góða mat í vaskinum, og meira að segja núna, daginn eftir, verð ég leiður við tilhugsunina. Svo gekk ég frá. Sendi vinkonu Ainoar heim. Og við fórum á Thai Tawee. Suma daga gengur bara allt á afturfótunum. Sem betur fer er aukadagur í ár. Ég hlýt að líta svo á að hann sé gjöf til þess að bæta upp fyrir gærdaginn. Mér sýnist reyndar að þessir tveir – 28. og 29. febrúar – verði varla nema hálfgóður hvor, það gengur ekki betur en svo í dag, en samanlagt er þetta kannski heill dagur, það fór einn dagur í vaskinn en eftir stendur sem sagt hinn. Að meðaltali. *** Ég sofnaði ellefu í gærkvöldi en vaknaði aftur fyrir tólf. Var svo vakandi til svona hálffjögur. Kláraði Bonfire of the Vanities – eða réttara sagt hinar sögurnar í þeirri bók (BoV er löng smásaga, gefin út á bók með þremur öðrum). Hlustaði á klukkustund af Dalalífi. Og starði út í loftið. Í stað þess að sofa út í morgun fór ég á fætur til að kveðja Nödju, sem er að fara suður yfir helgina. Settist svo yfir Lótus-ætunum og tveimur ritgerðum í Ulysses-doðrantinum mínum. Ætlaði að fara út að hlaupa en guggnaði á því og fór upp að sofa – svaf í korter og er búinn að vera með höfuðverk síðan. Át yfir mig í hádeginu (pad thai afgangar frá því í hittifyrradag). Horfði á Stephen Colbert mónólóga. Kom á skrifstofuna rétt fyrir tvö til þess að halda áfram að glósa nýja bók og skrifa nokkra pósta (og blogga). *** Kiljuútgáfan af Náttúrulögmálunum kom í búðir í dag. Ég á von á mínum eintökum með póstinum. Ég á ljóð –  Lyklavöld – í TMM sem birtist í póstkassanum í morgun. Það eru allar líkur til þess að NL komi líka út á sænsku – það er tilboð í loftinu og klúðrast varla úr þessu. Mér skilst að það sé mjög gott ef litið er til lengdar bókarinnar – það er víst ekki sama umhverfi og þegar Illska kom út í þúsund löndum fyrir áratug. Bókmenning stendur víðar höllum fæti en á Íslandi, því miður, peningarnir eru á þrotum, markaðsdrifin popúlísk íhaldsstefna í framsókn. En Svíþjóð er (líklega) í höfn. *** Ég leit inn á Facebook á dögunum og fannst tónninn hafa harðnað. Og jú – pólarísering, það má kannski nefna það, fólk er líka reitt vinstra megin – en fyrst og fremst fannst mér einsog tónninn í hægrimönnum væri herskárri. Eða, réttara sagt, tónninn í útlendinga … krítískum? Heitir það það? Ég veit í öllu falli ekki hvort það er gagnlegt eða rétt að tala um hatur – auðvitað eru þeir til sem hata útlendinga en þeir eru miklu fleiri sem eru hræddir við þá, eða hræddir við breytingarnar sem fylgja þeim (og allar aðrar breytingar), og finnst ekki að þeir eigi að bera ábyrgð á bræðrum sínum (en sama fólki finnst oft aðrir ekki nógu duglegir að lesa biblíusögurnar sínar, læra kristinfræðina sína, og muna ekki hvað drottni finnst um þá sem gæta ekki bræðra sinna, eins merkilegt og það nú er). Það var sem sagt svolítið mikið af myndum af múslimum að ríða sauðfé. Og svolítið mikið af statusum um að það ætti að vana (brúna) leigubílstjóra sem fremja kynferðisbrot. Svolítið miklar áhyggjur af stöðu ISIS á Akureyri. Af stöðu Hamas á Reykjanesi. Og mér brá. Svona töluðu færri fyrir nokkrum mánuðum. Hitt hafði ég auðvitað séð í millitíðinni, yfirlýsingar Bjarna og Kristrúnar í fjölmiðlum og stjórnmálamenn sem blanda saman a) hælisleitendum sem er boðið sérstaklega til landsins b) öðrum hælisleitendum c) flóttamönnum d) innflytjendum utan ESB og e) innflytjendum frá ESB. Þetta gerir fólk yfirleitt af óheiðarleik – eða ég get ekki skilið það öðruvísi, það hlýtur að þurfa einbeittan brotavilja til, maður þarf ekki nema lágmarksinnsýn til þess að skilja að hingað geta milljónatugir flutt vandræðalítið, að það gera fáir en þeir sem það gera halda uppi þjóðfélaginu með því að taka að sér vanþakklátustu og verst launuðu störfin, að okkur ber þess utan skylda – bæði lagaleg og siðferðisleg – til þess að afgreiða hælisleitendur og taka á móti flóttamönnum. Og ef við vanrækjum þá skyldu versnar vandinn – spennan í heiminum vex og með henni harmurinn og óttinn (líka okkar megin virkismúranna). Þetta hangir allt saman. Við þurfum að búa okkur undir að geta tekið á móti fólki með miklu meiri skilvirkni en við gerum í dag – og láta ekki bjúrókrasíuna bera velferðarkerfið ofurliði (því það er fyrst og fremst bjúrókrasían sem kostar – og auðvitað þessar tryllingslegu ferðir þar sem fólk fær lögreglufylgd til Grikklands svo megi henda þeim á götuna í Aþenu – og þessi „lokuðu búsetuúrræði“ verða ekki ókeypis, né heldur fangabúðirnar sem sumar þjóðir eru að koma sér upp í þriðja heiminum, ef fer sem horfir verða þær líka okkar Gaza, okkar óleysanlega martröð, staðurinn þar sem við geymum brúna fólkið). *** Ljóðskáldið Lyn Hejinian lést á dögunum. Ég þýddi á sínum tíma brot úr þekktasta ljóði hennar, My Life, og birti í Af steypu, ásamt ritgerð. Hún var eitt af þekktustu „sprokskáldunum“ – language poets – og My Life einhvers konar tilraun til þess að hliðskipa minninu. Ég er ekki viss um að þýðingin mín hafi verið neitt sérstök en það má alveg mæla með bókinni – hún er erfið aflestrar en samt einhvern veginn létt og fljótandi.