Fjallabaksleiðin

Bon jour, Charles. A video posted by Eiríkur Örn (@eirikurorn) on Apr 7, 2016 at 2:18am PDT Ég fór á fætur klukkan 02.30 og tók þrjú-rútuna til Keflavíkur. Í rútunni var ég með grímu fyrir augunum og svaf. Þegar ég tók hana af mér í Keflavík og leit á sessunaut minn – sem ég hafði ekki séð áður – fannst mér hann eitthvað kunnuglegur en hristi það svo af mér. Það var of dimmt og of snemmt og hann gat ekkert verið kunnuglegur. Inni í flugstöð heilsaði ég síðan upp á hann. Snorra Pál, ljóðskáld og myndlistarmann, sem var á leiðinni til Berlínar. Við ræddum byltinguna og einlægnina og vonleysið og grúskið og hvað sé hætt við að maður verði bara skrítinn karl. (Ég er kannski löngu orðinn skrítinn karl). Ég hitti líka myndlistarmanninn Leif Ými sem var að fara að setja á svið íslenskt verkfall í Palais de Tokyo. Ég lenti á Charles de Gaulle, þar sótti mig bílstjóri sem keyrði mig til Le Havre þar sem ég uppgötvaði að passinn minn var týndur. Upphófst vesen, símhringingar, tölvupóstar. Þetta er í annað sinn sem ég er passalaus í Frakklandi á innan við ári (síðast týndi ég honum í Reykjavík en komst til Parísar á ökuskírteininu). Líklega endar þetta með neyðarpassa svo ég komist til Istanbul á sunnudaginn. Wow air eru eitthvað minna en hjálpfús – það er svolítið einsog þjónustuverið þeirra svari bara í mjög fyrirfram ákveðnum frösum. Mig vantar bara að einhver líti milli sætanna í vélinni en það hefur a.m.k. enn ekki gerst. Á morgun hringi ég aftur á CDG – til að fá öppdeit á hvort hann hafi fundist – síðan á Leifsstöð og loks í sendiráðið. Það er bara spurning hvernig ég kemst til Parísar til að sinna þessu á sama tíma og ég á að vera að sinna þessari bókmenntahátíð. Ég held það sé alveg fullur vinnudagur. Svo fékk ég mér lúr. Fór út og hljóp fimm kílómetra . Fór í sturtu og fékk mér pho á víetnömskum veitingastað í næstu götu, þar sem ég las hálfa Listgildi samtímans eftir Jón B.K. Ransu. Þetta er handhæg bók fyrir leikmann – margt kunnuglegt auðvitað en gott að það sé ekki gert ráð fyrir að ég viti allt (einsog oft er). Ég klára hana sjálfsagt í kvöld eða á morgun, hún er mjög stutt og pen. Jóga og blogg. Nú er það Netflix, #cashljós og chill. Mér sýnist að samkvæmt markmiðalistanum sem ég setti mér í gær sé ég með 9/10. Hef ekkert skrifað í dag (en aðeins átt samskipti við ritstjóra vegna verks). Og kannski verið pínu fúll en glaðari en ég átti inni fyrir að vera út af þessu passarugli sem hefði auðveldlega getað gert mig grátandi vitlausan af sturlun. Ég á það kannski bara inni.

Hráefni: 20 kíló af þorski úr Sjávarfangi (á ríflegum afslætti)
12 kíló af kartöflum
8-10 lítrar af Örnumjólk (gefins!)
40 gulir laukar
5 smjörstykki
6-7 bollar af hveiti
Helvítis hellingur af karríi, massaman, aromat, nýmöluðum svörtum pipar, salti og bearnaise-essens Aðferð: 1. Fyrst finnur maður stærsta pottinn í húsinu – þennan sem maður keypti í Góða hirðinum af því það var svo gott rúmmetraverðið á honum en maður hefur aldrei séð sér ástæðu til að nota. Svo leggur maður hann til hliðar og finnur einhvern annan sem er að minnsta kosti tíu sinnum stærri.
2. Í þessum ótrúlega potti a) sýður maður sturlað magn af fiski b) og eitthvað aðeins minna af kartöflum.
3. Í þessum ótrúlega potti – á jafnvel enn ótrúlegri eldavél – bræðir maður smjörið og steikir laukinn þar til hann er mjúkur. Ofan í ósköpin malar maður önnur eins ósköp af svörtum pipar áður en maður hrærir hveitinu saman við og bakar út sósuna með mjólkinni.
4. Þá skóflar maður þorskinum – með skóflu, vel að merkja, helst stórri snjóskóflu – út í þennan hyldýpispott allra eilífða og hrærir vel með skóflunni. Saltar með skóflunni.
5. Að síðustu skiptir maður matnum niður í minni potta og bragðbætir ýmist með engu (au naturel), karríi (gulur), massaman (rauður) eða bearnaise (súr). Þetta ber maður maður fram á plastdiskum með plastgöfflum einsog rýmist innan fjárhagsáætlunar og hefur með því Örnumjólk í plastglösum og sælkerarúgbrauð úr Gamla bakaríinu á Ísafirði – á afslætti og fer með því um það bil 1.300 krónur fram úr fjárhagsáætluninni.

Það munaði minnstu að ég púllaði Gunnar Wærness* og færi af stað til Frakklands einum degi of seint. Í gær hélt ég að flugið suður væri á fimmtudag og flugið út á föstudag. En svo rak ég augun í að flugið frá París til Istanbul (#humblebrag #heimshornaflakk) er á sunnudag og fannst þetta eitthvað furðu stutt stopp. Og kíkti á flugmiðann minn. Flugið suður er á eftir, fer út í fyrramálið. Mér finnst vera orðið ansi langt síðan ég átti rólegan dag í vinnunni. Núna í #cashljós ruglinu hef ég verið að berja saman pistil/ljóð fyrir þáttinn OBS í Sveriges Radio (sem fjallar vel að merkja ekki um íslenska pólitík), ganga frá upplýsingum fyrir endurskoðandann minn, svara milljón tölvupóstum og skrifa ritgerð um illsku (fyrirbærið) fyrir bókmenntahátíð í Lyon í vor. Dóttir mín var veik, já og konan mín á tímabili líka. Ég vinn hægar en ég gerði einhvern tíma, það hjálpar ekki til; ég rusla mér ekkert í gegnum neitt lengur á viljastyrknum einum saman. Eða svona, sumt, ekki allt. Ég lagði t.d. af stað keyrandi vestur þegar flugið mitt frá Berlín lenti í Keflavík fyrir tveimur vikum, á miðnætti, til að mæta í tæka tíð fyrir afmæli konunnar minnar. OBS-pistillinn var átta dögum á eftir deddlæn en verður ekki tekinn upp fyrren ég kem heim aftur, svo það kemur ekki of mikið að sök. Og nú flýg ég s.s. suður á eftir og út klukkan sex í fyrramálið, illa sofinn, til þess að sitja síðan í bíl frá París til Le Havre þegar ég lendi. Bróðurpartinn af næstu viku verð ég í Istanbul. Þangað hef ég ekki komið áður. Ég er að reyna að stilla mig jákvæðar af gagnvart þessum ferðalögum öllum saman, ég hef tamið mér svolítið að kvarta undan þessu – þegar maður ferðast svona eru flestir dagar annað hvort dagurinn sem maður kemur sveittur og lúinn á hótelið eða dagurinn sem maður druslar sér á fætur skítþunnur fyrir allar aldir til að fara heim. Þetta eru að jafnaði leiðinlegustu dagar allra ferðalaga. En ég er tæpa viku í Istanbul og get vonandi skoðað eitthvað. Bláu moskuna. Torg og stræti. Nadja var þarna fyrir 17 árum og sá mann kveikja í sér. Það var uppnám en einhvern veginn ekki einsog þetta væri eitthvað brjálæðislega spes. Bara nokkrar löggur og svo búið. Þegar ég fór til Frakklands í haust fékk ég sérstakan póst frá bókmenntahátíðinni um að ég gæti hætt við, ef ég væri hræddur við hryðjuverk. Þetta var í kjölfar árásanna á Bataclan. Samt var hátíðin ekki einu sinni í París heldur Caen. Ég hef ekkert slíkt fengið frá Istanbul þar sem hafa verið gerðar tvær stórar hryðjuverkaárásir frá áramótum. Þar eru allir sultuslakir. Ég er reyndar ægilega kvartgjarn út af öllu síðustu misserin. Ekki síst peningamálum (blankur), vinnuálagi – ég kemst aldrei í frjáls skrif; ýmist vegna launaharks eða veikinda eða húsavesens eða starfsdögum kennara eða einhvers annars; finnst einsog það sitji alltof margt á hakanum, sem ég myndi vilja sinna í rólegheitunum – svefnleysi, slæmu líkamlegu ásigkomulagi (helvítis djammreykingar) og fréttafíkn. Já og svo er það þetta með lesturinn. Ég les alltof lítið. Hef litið í nokkrar smásögur í síðustu viku – nú man ég ekki hvað hann hét, pólverji sem … jú, Bruno Schulz, Krókódílastrætið heitir bókin. Þetta þýddi Hannes Sigfússon. Sturlað orðskrúð sem er skemmtilegt í svona fimm-sex blaðsíður en nær síðan engum tökum á mér – hrynur undan eigin skrauti, einsog skraut er nú annars mikilvægt. Eiginlega er textinn bara kjánalegur. Ég skil alveg tilraunina einsog hún er kynnt í textum um bókina, að skrifa einsog einhvers konar impressjónískur málari – og fíla aðrar slíkar tilraunir (t.d. Gertrude Stein), en þá vegna þess líklega að þær ganga alla leið. Þetta er of mikið hálfkák. Eða eitthvað. Ég er sem sagt eiginlega ekki ánægður með neitt sem ég les. Las líka nokkrar smásögur í íslensku 20. aldar safni og þar var að vísu eitt og annað ánægjulegra en ég átti von á. En það var fyrir rúmri viku og ég er auðvitað löngu búinn að grafa það undir stressfjalli og #cashljósi. Og svo hef ég verið að fletta í Jack Spicer ljóðum. Ég fylli mest upp í lestrartíma með krossgáturáðningum, sem er að verða alger djöfuls ósiður. Ég þarf að lesa meira og blogga meira. Eiginlega þyrfti ég að setja það í forgang. Ferðablogg? Dagbókarblogg? Lestrarblogg? Ég var líka búinn að hálfskrifa inn hérna nýja plokkfiskuppskrift sem er ekki í bókinni. Eigum við að segja að markmiðin séu 10: 1) Ná að skrifa eitthvað á hverjum degi.
2) Éta ekki yfir mig.
3) Reykja ekki.
4) Drekka ekki yfir mig.
5) Ná að lesa á hverjum degi.
6) Gera jóga á hverjum degi.
7) Fara út að hlaupa annan hvern dag.
8) Blogga daglega.
9) Lesa ekki gat á internetið.
10) Njóta dagsins (og kvarta lítið út af tittlingaskít/kunna gott að meta). Síðasta sólarhringinn er staðan þá þannig að ég át yfir mig í hádeginu, fór út að hlaupa, gerði tvisvar jóga, las ekki rassgat, kláraði OBS-pistilinn, las gat á internetið og hef mestmegnis verið í fýlu. Sem gerir sex stig af tíu mögulegum. — * Norska ljóðskáldið Gunnar Wærness var gestur ljóðahátíðar Nýhils fyrir áratug; hann ruglaðist á dögum og missti af fluginu sínu. Kannski væri samt nær að tala um að púlla Bjarna Ben, í ljósi #panamaskjalanna.

Heilinn á mér er alls staðar í einu þessa dagana. Páskarnir tóku á. Plokkfiskveislan var átök. Ég er næstum því orðinn lasinn – Nadja náði að leggjast á undan mér en ég stefni að því að verða veikur strax og hún er orðin skárri. Og ég hef ekkert verið að svíkjast um með lestrardagbókina. Ég hef bara ekki verið að lesa neitt – nema ég hef gluggað aðeins í bók um matreiðslumanifestó fútúrista – sem inniheldur bæði sjálft manifestóið og ýmis skrif því tengd (mikið til snýst það um stóran debatt um það hvort það sé framtíðarmanninum sæmandi að éta pasta – Marinetti sagði það af og frá, lýsingarnar eru eiginlega einsog hann hljóti að hafa verið með heiftarlegt glútenóþol). Ég fór á bókamessuna í Leipzig og hékk síðan með Hauki og Bryndísi í Berlín – flaug heim og lenti í Keflavík á miðnætti daginn fyrir afmælisdag Nödju. Planið hafði verið að taka fyrri vélina morguninn eftir en vegna ófærðar höfðum við keyrt suður og bíllinn því í Reykjavík. Ég tók á honum stóra mínum og keyrði bara vestur um nóttina, mætti klukkan sjö og vakti hana með afmælissöngnum. Síðan tók við undirbúningur fyrir Plokkfiskveisluna – varð mér úti um stuðning frá Forlaginu, AFÉS, Sjávarfangi, Gamla bakaríinu og Örnumjólk. Magga frænka og fjölskylda mættu á Skíðaviku, Aldrei fór ég suður og fjölskylduhangs. Þá var það Rokkfundur alþýðunnar (og erindið mitt ). Síðan kom veislan. Daginn eftir það var boðhlaup milli kaffiboða í fjölskyldunni og svo fylltist húsið af rjómanum af íslensku popparaliði sem fékk impromptu ljóða- og uppskriftarupplestur. Í gær var rólegheitadagur. Pizzadagur. Úti að hangsa á leikvelli dagur. Nadja féll í mók um miðjan dag og hefur varla litið upp síðan. Ég svona hjari. Ég þarf eiginlega að fara að finna mér rólegri en fastari takt í tilveruna. Ekki að ég átti mig á því hvernig það eigi að ganga upp. Í næstu viku fer ég til Normandí og þaðan til Istanbul. Á bókmenntahátíðir. Svo þarf ég líka að finna mér hærri tekjur. Ég féll líka á einum deddlæn í gær. Ritgerð fyrir sænska ríkisútvarpið sem verður ekki skilað fyrren á morgun. Kei sera.

Spurt er um staðsetningu. Hún er mælanleg á korti í breiddar- og lengdargráðum; 64 gráður eða 66, það er kalt úti, mínusgráður og okkur dreymir um hitann, en líklega kemur það út á eitt hvort manni er kalt á Lækjartorgi eða Silfurtorgi.

* * *

Einu sinni fyrir langa löngu þekkti ég hóp af frjóu og skemmtilegu ungu fólki sem átti það sameiginlegt að vera alltaf á leiðinni til Indlands en enda alltaf í Svíþjóð. Hugmyndin var sú að kæmist maður til Indlands myndi maður uppljómast – fá svonefnt menningarsjokk – og sjá í kjölfarið heiminn í gersamlega nýju ljósi. En það er dýrt að fara til Indlands og því fylgir umtalsvert meira vesen en að flytja til Lundar. Maður þarf til dæmis að útvega sér vegabréfsáritun og láta sprauta sig fyrir allra handa pestum. Síðan er ábyggilega líka skítugt í Indlandi og þröngt og þegar til kastanna kemur er maður alltof víðsýnn til meika hindúismann eða hugmyndir heimamanna um stöðu kynjanna, stéttanna og hlutverk kýrinnar í samfélaginu, eða sína eigin stöðu í þriðja heiminum – þar sem maður er alltaf nýlenduherra, sama hvað maður gerir, og við sem héldum að við værum bóhem. Og þá fer maður náttúrulega bara til Svíþjóðar. Þar er hreint og fínt, auðvelt að fá vinnu og/eða bætur, en allt er aðeins öðruvísi – þeir eru pínulítið víðsýnni en við, pínulítið klárari, aðeins krítískari, veðrið örlítið skárra – og þar er þess utan hægt að fá ódýrt falafel, ef maður vill. Hugsanlega er meira að segja hægt að fá í Lundi bærilegt tandoori framreitt af manneskju sem var alin upp í Indlandi. Það gerist ekki meira ekta. Ef maður kemst ekki einu sinni til Svíþjóðar er síðan alltaf hægt að fara til Reykjavíkur.

* * *

Efniviður listamannsins eru fyrst og fremst upplifanir hans – í víðtækum skilningi þess orðs – upplifanir sem takmarkast eðlilega af aðgengi hans eða hennar að heiminum. Það aðgengi stýrist ekki bara af landfræðilegri stöðu listamannsins – í hvaða firði hann eða hún stendur – heldur ekki síður af tilviljunarkenndum gæðum stofnana samfélagsins – er bókasafnið gott? vídjóleigan frambærileg? veit Kristján í Hljómum eitthvað um tónlist? – og þar á ofan af getu listamannsins til að innbyrða. Hversu heitt getum við elskað, hversu margt getum við munað í einu, hversu margar mótsagnakenndar hugmyndir erum við fær um að hantera? Og svo framvegis. Nú er auðvitað búið að loka vídjóleigunum og Kristján Freyr er löngu hættur að vinna í Hljómum – ég frétti síðast af honum á leiðinni til Indlands – en bókasafnið er ennþá gott og við höfum fengið annars konar aðgengi að heiminum í krafti sítengingar við netið. Þar þarf auðvitað að díla við ýmis konar landfræðilega lása og tiktúrur en það breytir því þó ekki að aðgengi að hlutum einsog tónlist, bókum og bíómyndum – að ónefndum skrifum um tónlist, bækur og bíómyndir, allri menningarsamræðunni – er allt annað en það var þegar t.d. ég var að alast upp. Ekki ótakmarkað, en ansi nærri því. Í heimi þar sem maður getur orðið sér úti um hvaða lag sem er á innan við tíu sekúndum, fundið öll málverk heimsins í fullkominni upplausn, lesið sér til um allar heimsins heimspekilegu dellur og pantað sér bækur í kindilinn á augnabliki; þar sem maður getur grafið uppi fjarlægasta fólk og sent þeim skilaboð samstundis; þar sem er jafnvel erfiðara að fela sig fyrir upplifununum en að festast í þeim – í heimi þar sem aðgengið er algert og þar sem heimurinn rennur þess utan meira og meira saman í eitt – borgum svipar saman, hegðunarmynstur íbúanna verða líkari og líkari, tabúin alls staðar þau sömu og kurteisisvenjurnar meira og meira krefjandi, enginn ofbýður öðrum, þar sem við eigum endalausa kröfu á að ekkert trufli okkur – í heimi af því tagi fær litli mismunurinn í lífum listamanna óendanlega mikið vægi, hver einstök upplifun sem listamaðurinn deilir ekki með öðrum – hvorki í holdinu eða á netinu – að uppistöðunni í því sem gera á list hans einstaka.

* * *

Öll sköpun er afleiðing þess sem maður hefur upplifað – listamaðurinn innbyrðir og skilar af sér, svo að segja. Það skítur auðvitað enginn nákvæmlega því sem hann át, heldur einhverju skyldu því – hafi ég ekki misskilið eitthvað illilega í menntaskólalíffræðinni er í öllu falli fullkomlega ómögulegt að skíta einhverju sem maður hefur ekki étið. Það fer ekkert út sem ekki kom fyrst inn einhvers staðar. Í einfölduðum skilningi mætti síðan halda því fram að við sem leggjum stund á íþrótt listarinnar keppum því um hvert okkar hafi öflugustu meltingarfærin og skíti þar með árennilegustu afurðunum. Heilinn og hjartað – líffærin sem búa til listina – reka auðvitað ekki að öllu leyti sams konar búskap og maginn, nýrun og þarmarnir. Við bestu skilyrði skila þau til dæmis því sem þau hafa innbyrt frá sér í betra ásigkomulagi en þau tóku við því, á meðan maginn gerir jafnvel mestu sælkeramáltíðir ólystugar. Þá fara heilinn og hjartað stundum ólíklegri leiðir að meltingu upplifana, lærdóms og kærleika, á meðan maginn bara malar sitt í sama takti dag eftir dag.

* * *

Ég óttast að búa í Reykjavík. Ekki bara vegna þess að mér hefur leiðst það þegar ég hef gert það, ekki bara vegna þess að ég var alltaf blankur og blautur í fæturna á vappi um miðbæinn í þeirri fullvissu að ég væri að missa af einhverju stórkostlegu – sem var ýmist alltaf eða aldrei raunin, eftir því hvernig er á það litið, í það minnsta fann ég aldrei hið stórkostlega sem ég taldi mig vera að missa af. Heldur vegna þess að ég vil standa vörð um sérviskuna í sjálfum mér og ég vil rækta hana og það er ekki svo auðveldlega gert í kraftmiklu fjölmenni. Ég er afskaplega áhrifagjarn – og vil vera það, vil vera viðkvæmur og móttækilegur, án þess að fórna hörkunni eða mótstöðunni. Og þá er fjarlægðin kannski mikilvægust alls.

* * *

Líklega er best að gangast bara við því. Ég veit ekki alveg hvernig ég á að orða þetta. En ég sé fyrir mér að samfélag – sérstaklega samfélag einsog Ísland, sem á sér bara eina raunverulega miðju, bara Róm og enga Mílanó, bara Stokkhólm og enga Gautaborg, bara París og enga Marseille – þar sem stærstur hluti listamanna af sömu kynslóð eiga dag frá degi sömu upplifanir, þramma gegnum sama veðrið í sams konar skóm til að sækja sömu leiksýningarnar, sömu tónleikana og kaupa sömu bækurnar í sömu búðunum til þess að ræða þær á sömu kaffihúsunum og komast að samræmdri niðurstöðu um merkingu þeirra og gæði – slíkt samfélag fær fjölbreytnina ekki beinlínis ókeypis.

* * *

Ég á ekki við að það sé alltaf frábært að vera listamaður á Ísafirði – eða einu sinni bara manneskja á Ísafirði. Návígið er alveg þrúgandi stundum – fjörðurinn er í senn hlýr barmur og fantatak –þegar ég fór héðan fyrst þá var það vegna þess að ég gat ekki meira. Og mikið djöfull sem ég hef bölvað fjarlægðinni frá heiminum þegar ég þarf að ferðast úr landi, sem er alltof oft – að fara til Færeyja frá Ísafirði er álíka átak og að fara frá Kaupmannahöfn til Sydney. Mikið andskoti sem ég hef bölvað Steingrímsfjarðarheiðinni – fastur í blindhríð eða búinn að velta – eða keyrt vantrúaður í gegnum hvert flóðið á fætur öðru á Súðavíkurhlíðinni. Að nokkur skuli ennþá búa hérna.

* * *

Spurt er um staðsetningu. Hún er mælanleg í kílómetrum og millibörum, hæðum og lægðum, flóði og fjöru – það er hægt að benda á hana á korti, gúgla hana – sunnanlands eða fyrir vestan, það er alltaf rok í miðjunni og það nær út á jaðarinn nema rétt á meðan maður er að búa sig út í veðrið og þegar til kastanna kemur verðum við sennilega aldrei nægilega vel klædd, alveg sama hvar við erum.

Ég lauk við Algleymi í gærkvöldi (og byrjaði á Stefnuljósum). Guðjón og Helena eru horfin inn í ljósið. Bókin hefst á fæðingarlíkingu þar sem Guðjón vaknar minnislaus einsog hvítvoðungur og endar á þessu þarna með að hverfa inn í ljósið – Guðjón og Helena gufa upp – því auðvitað sver sig Hermann líka í ætt metafiksjónar og byrjar á því að fæða bókina en endar á því að drepa hana, vísa sögupersónunum sínum með vopnavaldi út í tómið. Er hægt að koma með spoilera á átta ára gamla bók? Já, auðvitað, ef þið hafið ekki lesið hana (en af hverju hafið þið ekki lesið hana, þið hafið haft átta ár til þess?). En ég veit ekki hvort það skiptir neinu máli. Og þetta er ekki þesslags dauði að hann þurfi að vera endanlegur – Guðjón og Helena gætu verið hvar sem er. Og sló mig reyndar [SPOILER ALERT! SPOILER ALERT!] að Guðjón hefði komið beint úr Leiðinni út í heim, sem endaði á sams konar algleymisfæðingu. Fæðst úr einni bók í aðra. Nýr maður. Andstæðuparið sem drífur söguna áfram – og er grunnurinn að öllum harmi hennar – er að muna ekki neitt og að muna allt. Aukaverkan af deiktínmeðferðinni sem þau Guðjón og Helena (og Kristmundur og fleiri) gangast undir – eða aðalverkanir – er að sjá inn í fortíðina allt aftur til Miklahvells og virðist Guðjón hafa jafn greiðan aðgang að mannkynsminninu og sínu eigin minni. Hinum minnislausa manni er mikil vorkunn að þurfa að læra sinn eigin tíma upp á nýtt. Að læra hvað ástvinir hans heita, hvar hann gekk í skóla og svo framvegis. Og einhvern veginn er harmurinn meiri eftir því sem maður ímyndar sér að þessi tiltekni maður hafi vitað meira. Það er verra fyrir doktor í heimspeki að missa minnið en þrettán ára tossa. Er það ekki? Þeir fara báðir á byrjunarreit en annar var kominn svo miklu lengra. Fyrir rithöfund að missa minnið? Kannski orkar bókin svona sterkt á mig vegna þess að ég er svo minnislaus sjálfur. Ég þori aldrei að treysta því að ég muni neitt rétt. Ég man ekki hvað fólk heitir eða hvort ég hef talað við það, hvaða ár hlutir gerðust eða hvort ég var á staðnum. Þetta var vel að merkja ekki alltaf svona; einu sinni mundi ég allt, alla barnæskuna og öll svívirðilegu skammarlegu fylleríin (ég var kominn nokkuð yfir þrítugt þegar ég upplifði fyrst þá miklu guðsgjöf sem heitir blakkát). En hvað um hinn minnislausa mann sem öðlast í kjölfarið möguleikann á að rifja upp ekki bara eigið líf heldur gervalla mannkynssöguna? Einn mann sinnum 107 milljarða og alla hina mannlausu sögu. Að rifja upp eigið líf er áreiðanlega alltaf einsog að fá fjall í höfuðið. En að þurfa að sortera úr öllu sem hefur gerst – þótt ekki væri nema bara til að finna eigið líf – það gerir allar líkingar um nálar í heystökkum hlægilegar. Nálar í stjörnuþokum væru nær lagi. Og trámað og ringlandin í samræmi við það. Kannski skiptir það samt minnstu fyrir rithöfund að verða minnislaus. Rithöfundar lifa í heimi hins mögulega frekar en heimi hins verulega; ef ég segi að fyrri heimsstyrjöldin hafi hafist á sautjándu öld og staðið milli júpiterunga og súgfirðinga, þá er það bara þannig. Rithöfundar krafsa í myrkri alls sem er mögulegt eftir einhverju sem hljómar satt frekar en bara sennilega. Ekki þar fyrir að samband rithöfunda við staðreyndir er flóknara en svo að það sé alveg frjálst – þannig mætti ég alveg láta geimverur lenda á Ísafirði á fjórða áratugnum en ég yrði að gæta þess að snúa ekki akstursátt í einstefnugötu við. Þá myndi ég glata trúverðugleika mínum.

Ég var fyrir nokkru beðinn að nefna fáeinar „vanmetnar“ bækur fyrir fyrirbæri sem heitir Finnegan’s List og skrifa um þær fáein orð. Bækurnar sem ég valdi voru Borg eftir Rögnu Sigurðardóttur, Hvítfeld eftir Kristínu Eiríksdóttur og Algleymi eftir Hermann Stefánsson. Það er auðvitað talsvert matsatriði hvað maður kallar vanmetna bók – Hvítfeld fékk til dæmis glimrandi dóma og viðtökur á Íslandi, en hefur ekkert verið þýdd. Borg var tilnefnd til Íslensku bókmenntaverðlaunanna en það varð nú mest til þess að hún fékk alls kyns skítafýludóma – höfundurinn var ung kona ótengd bókmenntaheiminum, bókin óvenjuleg. En svo hefur ýmislegt gáfulegt verið skrifað um hana síðan og hún nýtur einhvers konar virðingar. [ Það sem ég skrifaði fyrir Finnegan’s List má finna hér ]. Hermann var hins vegar uppnefndur póstmódernisti – varð bitbein í átökum sem komu honum líklega ekki mikið við. Hann lá bara vel við höggi, einsog heitir. Hermann er miklu minni trickster en honum er stundum legið á hálsi fyrir – þótt í bókum hans gæti vissulega áhrifa frá Calvino og Borges og þeim kumpánum öllum saman er miklu meiri undirliggjandi húmanismi í bókum hans en bókum margra annarra skósveina póstmódernismans. Bækur Hermanns fjalla um manninn, ekki trixin, um harminn og hugsun manns í harmi. Þannig er Algleymi fyrst og fremst bók um mann sem missir algerlega stjórn á eigin tilveru án þess að hafa neitt unnið fyrir því – mann sem missir minnið og feykist síðan af stað út í eitthvert svimandi havarí og rugl í ámátlegri en ofsafenginni tilraun til þess að ná tökum á sjálfum sér aftur. Honum þykir mikið til þess koma sem okkur finnst lítið og lítið til þess koma sem okkur finnst mikið og einhvern veginn er allt hans tilfinningaregistur í svolitlum ólestri – sem setur okkar tilfinningaregistur auðvitað af sporinu líka. Guðjón Ólafsson verður einsog gestur í mannheimum, býr yfir hinu fræga glögga auga. Algleymi hefur verið legið á hálsi fyrir að vera ruglandi en það er hún alls ekki. Hún er bara frekar pen formlega þótt línan milli ljóðrænu og raunsæis sé ekki alltaf skýr – maður þarf bara að gera ráð fyrir því að sá sem hugsi (Guðjón Ólafsson) sé í senn glaðvakandi og meðvitundarlaus. Meira á morgun, eða hugsanlega á mánudag (það á eftir að koma í ljós hversu mikinn tíma ég hef til að blogga á helgum). Ég er búinn með 100 síður (en er að endurlesa sumsé – því mér var boðið til Leipzig til að fjalla um bókina, sem hefur komið út á þýsku – ég er að fara að þykjast vera Hermann, við erum eiginlega alveg eins ef ég beygi mig aðeins í hnjánum).

Nú finnst mér einsog ég ætti að byrja á að tíunda hitastig og veðurfar. Ég er sjálfur 37 gráður og þar með eilítið lasinn (einsog fastir lesendur mínir vita er ég að jafnaði á bilinu 36,1-36,5 gráður). Úti er rétt við frostmark, held ég, bjart og fínt og ég óttast það eitt að snjó taki að leysa og ekki verði hægt að fara á skíði. Jú og svo óttast ég líka hugsanlega myglu í skúrinni minni, og til vara óttast ég að ég sé að verða paranojd vegna allrar umfjöllunar um myglu í fjölmiðlum. Ég er að minnsta kosti lasinn. Skepnurnar hafa það ágætt. Hundar bróður míns í næsta húsi eignuðust hvolpa á dögunum en kanínurnar hafa enn ekki eignast afkvæmi sem þær sinna (eitthvað hefur fæðst og endað í hundunum). Bróðir minn hótar að bæta við hænum í búskapinn – ég held hann sé smám saman að breyta hverfinu í sveitabæ. Hænunum hans pabba í næstu götu heilsast vel, þær eru að vísu orðnar aðeins gamlar og verpa minna en þær gerðu og eggin lítil, en ég hugsa að sá búskapur sé nú meira gæludýrabúskapur en til þess að fæða sig. Svo eru þeir báðir með ketti, pabbi meira að segja bengalkött – sem er kannski í ætt við að rækta lúpínu (það er ægileg og vitleysisleg en skemmtileg ræða um lúpínurækt og útlenskar plöntur aftarlega í Öræfum). Ég á engin dýr. Öfugt við Val bróður fékk ég nóg af dýrum sem barn – eftir hunda, ketti, fugla, fiska, hamstra og kanínur. Svo ferðumst við fjölskyldan líka of mikið til þess að geta átt dýr – stefnum að því að vera 2-3 mánuði á ári í Svíþjóð og Finnlandi. Ég á þrjá burkna í bílskúrnum sem ég gef að drekka þegar ég man það. Í blálokin á Öræfum breytist hún í framtíðardystópíu. Sem er áhugavert. Þar hefur „náttúruleg“ eyðilegging tekið völdin af „ónáttúrulegri“ (mannlegri) eyðileggingu – og Öræfi breytast að endingu aftur í Hérað. Veröldin öðlast að nýju jafnvægi (eða nýja fegurð) í krafti eyðileggingar, fátæktar, hörmunga, dauða og styrjalda. Það er eitthvað MadMaxlegt við þá heimssýn. Næst ætla ég að endurlesa Algleymi eftir Hermann Stefánsson.

Nú fer hinn skrúðbúni Ásmundur Friðriksson fram á það við alþingi að skjalfest verði að harmur útlendinga sé ómerkilegri en okkar sem getum jafnvel rakið ættir okkar út í sveit. Gott og vel. Hin borgaralega hægristefna sem Ásmundur er fulltrúi fyrir á þingi hefur alltaf verið á þessari línu. Það er rétt og satt að mæta henni – það gera allir sem telja lífsgildi manna jafnt hvort sem þeir eru Íslendingar, Danir, Ítalir, Sýrlendingar, Albanir eða af öðru kvikindaslekti. En hún á ekki að koma neinum á óvart, þótt hún sé að vísu dálítið gamaldags. Það sem mér finnst sýnu ógeðfelldara, ef satt skal segja, er þegar fólk úr forystu íslenskra vinstrimanna – fólk sem jafnvel sat í svonefndri vinstristjórn, sem gerði nákvæmlega ekkert í málefnum hælisleitenda eða flóttamanna, og hefur aldrei haft dug til að koma með neinar tillögur að nema smávægilegustu umbótum – ætlar að slá sig til riddara með því að sparka í téðan Ásmund, einsog einhver röflandi jaðarbullukollur í Sjálfstæðisflokknum sé vandamálið en ekki kerfið sem slíkt, kerfið sem það sjálft hefur verið aðili að um langa hríð. Einhvern veginn virðist mér nefnilega sem vandamálið – hér heima og í Evrópu – sé ekki síst fólgið í því að þrátt fyrir að í vinstrikreðsum megi finna ýmsan fagurgalann þá séu viðbrögðin þeim megin alls ekkert mikið mannúðlegri en viðbrögð hægrimanna. Hægrimenn segja að halda verði útlendingum úti, vinstrimenn segja að hleypa verði hælisleitendum inn, en enginn gerir neitt. Öll hneykslunin yfir Ásmundum heimsins skiptir alls engu máli nema henni fylgi einhverjar athafnir. Við erum alltaf að fást við því sem sagt er og einstaka sinnum því sem gert er en við fáumst alltof lítið við því sem hvorki er gert né sagt. Við hérna í lúxusnum getum alveg eytt vikunni í að rífast um hvort Ásmundur Friðriksson sé fasisti (sem hann er) eða hvort Hermenn Óðins sé lúserar (sem þeir eru); en á meðan deyr fólk vegna þess að við erum ekki að gera neitt. Og það er voða hvimleitt.

Einu sinni hélt ég einfaldlega lestrardagbók og birti á bloggi. Lestrardagbók er frábrugðin öðrum skrifum um bækur að því leytinu til að hún er eiginlega birt án ábyrgðar – enda oft verið að skrifa um bækur áður en maður hefur einu sinni lokið við þær. Þá hafði ég sem útgangspunkt að skoða hvernig tilteknar bækur kæmu út úr „pólitískum“ lestri – hver virkni þeirra væri í heiminum og hvort pólitíkin stæðist hin andlegu próf eða hvort listaverkið félli um sjálft sig. Niðurstaðan var sirkabát sú að fæst listaverk lifi af pólitíska fimleika höfundarins – en það sé samt hægt, hafi höfundurinn tamið sér að setja ekki skoðanir sínar í fyrsta sæti og leyfa þeim að stýra skipinu. Mig langar að byrja aftur að halda lestrardagbók en nú er markmiðið miklu loðnara. Mig langar auðvitað enn að átta mig á því hvað skáldverk séu og hver virkni þeirra sé – hvers ef þá nokkurs ég æski af þeim annars en að þau stytti mér stundir og hleypi andanum á tímabundið flug. Ég er satt að segja ekki enn alveg viss hver spurningin er sem mig langar að spyrja mig og þessar bækur (ég er ekkert nema efinn þessa dagana, um allt) en það er kannski einmitt þess vegna sem mig langar að lesa og spyrja, til þess að finna eitthvað handfast eða í það minnsta eitthvað til að fleyta sér á stutta stund. Ég er nýbyrjaður að skrifa bók, svo að segja – hún er í það minnsta nógu kaotísk ennþá í höfðinu á mér til að hún geti orðið nokkurn veginn hvað sem er – og mig langar að finna fyrir möguleikunum, hvert ég geti farið með hana. — Fyrsta bókin er Öræfi Ófeigs Sigurðssonar. Í lestrardagbókum er hugsanlega óþarfi að tíunda of mikið um söguþráðinn (enda er þetta ekki skrifað fyrir áhorfendur þótt það sé gert fyrir opnum tjöldum; þetta er blogg af gamla skólanum sem gæti allt eins farið í dagbók, ef ég væri ekki svona lengi að skrifa með penna). Offi er gamall vinur minn þótt það sé orðið langt síðan ég sá hann síðast – ég gaf út fyrstu skáldsöguna hans, við höfum skipst á íbúðum, tekist á, skálað og glaðst og reiðst. Og einhvern veginn finnst mér alltaf þegar ég horfi á bókina út undan mér að hún heiti ekki ÖRÆFI heldur einfaldlega OFFI. Hún er góð. Þá er það frá. Hún er meira að segja frábær, innblásin og fögur og sprenghlægileg. Mér hefur alltaf þótt erfiðast að segja nokkuð um það sem mér líkar best. Það er erfiðast að setja fingur á það sem uppljómar mann en auðveldast að halda langar ræður um alls kyns meingallað drasl og bókmenntalíki. Það er helst að það kristallist fyrir manni hvað manni finnst gott við eitthvað þegar einhver annar ræðst að því – þegar maður þarf að fara að verja verkið. Ég hef enn ekki heyrt neinn eyða neinu púðri í að dissa Öræfi – en ég hef samt heyrt af mörgum sem gáfust upp á henni. Líklega má til sanns vegar færa að þetta sé ekki bók fyrir alla – en bækur sem njóta óvænt mikillar athygli rata oft inn á alls kyns heimili og eru ekki alltaf aufúsugestir (þetta þekki ég af eigin raun). Og þær bækur sem eru virkilega góðar eru aldrei allra – þær eru ekki lægsti samnefnari heldur hæsti. Og þá verður hver að eiga sér sína uppáhalds og vera ósammála öðrum um sínar. Flestar þær bækur sem fara í þúsundum eintaka í bókabúðum og öllum finnst ágætar eru yfirleitt alls ekki merkileg bókmenntaverk og oft ekki einu sinni hugsuð sem slík, þótt þær séu stundum haganlega gerðar, skemmtilegar og jafnvel passlega uppljómandi á köflum. En Öræfi er bókmenntaverk. En hvað er þá í því fólgið (í ljósi ofangreindra yfirlýsinga um að ég skilji varla til hvers bækur séu)? Í fyrsta lagi tekur allt form þeirra mark af innihaldinu – bókmenntaverk hafa aldrei nema takmörkuð líkindi við önnur bókmenntaverk (stærstur hluti vinsælla fagurbókmennta eru vel skrifaðar formúlur um áhugaverð topik en móta form sitt og byggingu og texta eftir reglum um settlegheit og normalítet). Í öðru lagi þá liggur við að þær móti einhvers konar lífræna heild – maður verður aldrei var við að höfundur hafi tekið neinar ákvarðanir (þótt auðvitað bæði hafi hann og hafi ekki gert einmitt það). Sagan bara ryðst áfram á baki textans og svo til hvað sem er gæti gerst (a.m.k. í þessari bók) án þess að maður myndi glata hið minnsta trú á sögunni sem slíkri. Í þriðja lagi hangir bókmenntaverk ekki saman á neinum einum þræði – hvorki kjarnasaga, aukasögur, tungutak, bygging eða persónusköpun – og ekki á fáeinum þeirra heldur öllum. Eitthvað þannig. Ég á 100 síður eftir af Öræfum og ég hef engar áhyggjur af að hún fari út um þúfur úr þessu – það er nú þegar alltof mikil fart á henni, þótt sögupersónurnar sætu grafkyrrar og gerðu varla neitt fram að endalokum (sem er ekki ósennilegt, það hafa sumar þeirra gert hingað til) þá myndi skriðþunginn bera hana í mark. Framhald á morgun!