Fjallabaksleiðin

– vaðið á ljóðum á skítugum skónum Úr 3. tbl TMM, 65. árgangi, 2004 Ég drep í sígarettunni hálfreyktri (glóðin datt af) og kveiki mér í nýrri. „I might leave in a bodybag, but never in cuffs” rappar einhver svertingi í eyrun á mér, og ég reyni að muna hvenær skáld var síðast kært fyrir ljóð. Mér sýnast ljóðskáldin svo lútersk í sálum sínum að láti þau út úr sér þó ekki sé nema eitt dónalegt orð, stingi þau skottinu undireins milli lappa sér og hörfi inn í órætt myrkur ljóðrænuleysis, með silkiklút um hálsinn, faðma rauðvínsglösin og brosa feimin þegar gagnrýnendur klípa þau krúttlega í kinnarnar. „Oo, hvað þú ert dónalegur…” Kannast einhver við þessa mynd? Eða þá hina, þá klifun, þá síbylgju, að ljóðið eigi að vera „skorinorð hugsun”, ljóðið sé til sjálfs sín vegna… hið smáa hvísl í rokinu, í besta falli þungt og höfugt eins og rauðvínið í skuggunum, en umfram allt „ratar ljóðið til sinna” – það er að segja: ljóðið sem er ekki allra. Því það er „sinna”. Þjónar ákveðnum herrum. Ljóð er andstaðan við popp. Ljóð eru ekki léttvæg, og þeim á maður ekki að taka með hálfkæringi, heldur mara hálfur á kafi í einni ljóðabók um aldir alda. Menningarpostuli á næsta borði hagræðir klútnum og segist vera lengur að lesa eitt ljóð eftir Sigfús Daðason, en að rumpa sér í gegnum ritsafn Dostojevskís, og mér verður hugsað til góðs vinar míns sem hefur eytt mörgum árum í að lesa Dostojevskí ofan í kjölinn. Ég á ekki von á honum upp úr því hafi í bráð. Mér finnast ljóð vera popp. Mig langar í ljóð með rafmagnsgítar. Og tunguna út í loftið. Ljóð með krúttkynslóðar-lopahúfu og iMac. Ég les í blaðinu um barkaþræðingu ljóðsins, Kristján B. Jónasson yrkir í TMM (gamla): „Klassísk ritklif þeirra [sem ræða ljóð]felast í umsnúningi neikvæðra formerkja: „líkið andar”, „ljóðið er ekki á heljarþröm”, „andlátsfréttirnar eru ýktar”, „þrátt fyrir að ljóðið eigi að vera við dauðans dyr” er það „sprækt og frískt”.” Ég fæ það á tilfinninguna að Ljóðið sé í öndunarvélinni af því ljóðskáldin eru gegnsýkt af vemmilegheitum, ljóðandi út úr sér lífinu eins og lífið lifi í eyðunum, skera burt orð úr setningum þar til setningarnar sjálfar verða að daufum skugga sín sjálfra – ljóðið vart nema kviðlingurinn af sjálfu sér orti góður maður – og mig grunar að líf þessara skálda séu síður en svo sá dans og mikilfengleiki sem líf geta verið, að eyðurnar í skáldskapnum séu til komnar af eyðilegum lífum skáldanna, eyðilegum hugum þeirra. Ég stend á fætur, borga kaffibollann, pakka saman lappanum og valhoppa af stað í gegnum bæinn beinustu leið upp á heilsugæslustöð. Með beyg í hjarta. Nei, með ótta í hjarta. Líkt og röðulsetrið brennur ekki á mér. Á heilsugæslustöðinni er mér vísað á gjörgæsludeildina af vinalegum hjúkrunarfræðingi. Ég lít inn í stofuna gegnum rúðu á veggnum. Ljóðið er fölt, einhver hefur breitt yfir það fána lýðveldisins upp að haus og bundið það fast við stuðul og staf. Læknirinn, sem skyndilega stendur við hliðina á mér, segir í hálfum hljóðum: „Ég veit ekki hvort við getum gert nokkuð fleira. Við höfum haldið hvert ljóðakvöldið á fætur öðru, tæmt alla sjóði og keypt hverja skruddu sem hefur verið gefin út síðustu hundrað árin. Við höfum meira að segja reynt að horfa undan, til að sjá hvort það væri að þykjast. En allt kom fyrir ekki, ljóðið er vart með lífsmarki. Hefur ekki sagt neitt markvert í árafjöld, stumrar upp úr sér Tímanum og vatninu á góðum degi – stundum held ég það sé hreinlega ekki með réttu ráði – auk þess er höfuð þess þyngra en svo að herdeildir sjúkraliða fái lyft. Það ku nefnilega hellt fullt af myrkri.” Ég dæsi. Kristján hafði kannski rétt fyrir sér? Er þetta formerkjavandamál? Maður blæs varla lífi í dauðar glæður, þegar hægt er að snúa sér að næsta bálkesti. Kveikja nýja elda. „Má ég líta inn?” spyr ég og læknirinn opnar hurðina fyrir mér. „Já. En hafðu hægt um þig, ljóðið er þreytt, og þrátt fyrir verkjalyfjasúpuna á það hægt um tjáningu.” Ég lofa og sver í bak og fyrir (Guð og Föðurlandið!), skýst eins og eldibrandur inn fyrir hurðina og skelli í lás á eftir mér. Læknirinn gapir framan í mig í gegnum rúðuna, furðu lostinn. Ég brosi, hneigi mig, og vind mér svo að sjúkrarúminu. Á hálfrar mínútu fresti heyrist píp í hjartalínuritinu, Ljóðið er með augun aftur, og slöngu upp í munninum. Ég losa hana varlega upp úr kokinu og hvísla að því einhverjar illa ígrundaðar ásakanir. Gerist dónalegur í orðavali, jafnvel svo að mér blöskrar. Svo tala ég hærra. En Ljóðið bærir ekki á sér. Ég fleygi slöngunni á rúmið og læt mig detta niður í leðurstól við hliðina á sjúkrarúminu, sveittur með andlitið í greipum mér. Djöfull. Andskotans djöfull. Ég tek upp fartölvuna, og tengist netinu í gegnum símainntak við hliðina á sjúkrarúminu. Ég skrifa stuttan tölvupóst, og stíla hann á Skáldið. Ég veit ekki hvort Ljóðinu er eðlilegt að vera svona viðkvæmt, svona veikt fyrir vírusum og innrásum og árásum, en ákveð að taka neikvæða pólinn í hæðina, til að komast að því hvort Skáldið sé tilbúið að leggjast í skotgrafirnar fyrir Ljóðið. Hvers vegna er íslensk ljóðlist svona léleg? Hvers vegna lestu ljóð, hvers vegna les nokkur ljóð? Ljóðið í rúminu rumskar, hóstar stuðlum og höfuðstöfum, sem flækjast kyrfilega um hálsinn á því, og mér sýnast þeir vera eftir Kristján Þórð eða Hallgrím Helga. Eitthvað hversdagslegt í upphöfnu formi. Eins og póstmóderníski brandarinn um sjálft sig. Að öðru leyti heyrist ekkert. Sigmundur Ernir hélt því fram í einhverju viðtali, að það væri óþarfa misskilningur að skáld þyrftu að vera fyllibyttur, sagðist sjálfur yrkja betur edrú. Nú ætla ég ekki að fara að halda því fram að skáldum sé hollt að drekka, enda er það misskilningur og skarplega athugað hjá Sigmundi að menn yrki betur edrú. En það er falinn í þessum orðum einhver meinleysisboðskapur. Einhver smáborgaraleg kredda. Ljóðskáld ýfir ekki fjaðrir. Ljóðskáld berst ekki í bökkum (eða bokkum). Ljóðskáld yrkir bara. En það er ekkert bara. Skortur á viðfangsefnum er að eyðileggja ljóðið. Óræðar myndir ríða húsum, án þess að merkja eitt né neitt. Njörður P. Njarðvík vann ljóðstaf Jóns úr Vör fyrir ljóð um að strjúka einhverri konu og „hlusta með hendinni”. Höfuð þess ljóðs var einhvern veginn hvorki þungt, né léttleikandi, það var varla kviðlingurinn af sjálfu sér. A poem should not mean but be. Og vissulega má færa fyrir því rök að þetta sigurljóð hafi ekki þýtt neitt. En vera þess rétt náði þreytulegum geispa. Ljóðið var ekki spennandi á neinn máta, það hafði ekkert að segja neinum, það hafði ekki til að bera neina sérstaka formfegurð (nema íhaldssemi og uppkokkun úr löngu ortum ljóðum geti talist formfegurð), í því var engin tilraun til að leika sér með tungumálið (sem er helsti kostur ljóða: formið býður uppá nánast hvað sem er – ljóð ætti aldrei að þurfa að verða eftirlíking af sjálfu sér, eða uppiskroppa með stílbrögð). Í sem stystu máli: Fugl, fiskur? Hvorki né! En Njörður er varla vandamálið. Vond skáld geta ekki verið vandamálið, nema öll skáldin séu vond. Og því fer fjarri, það er allt morandi í ágætis skáldum. Og meðal þessara ágætis skálda eru jafnvel nokkur mjög góð, á stangli má finna frábær ljóð. Og ég ætla ekki að lasta neinn fyrir að vera lélegt skáld, það er ekkert að því að reyna og mistakast. En ef öll ljóðin sem bárust voru verri en þau sem unnu, þá hefði átt að sleppa verðlaunagjöf. Ég stend á fætur og geng að sjúkrarúminu. Ljóðið er löðursveitt, á síðasta snúningi. Ég strýk því um ennið og hugsa um Sigfús Daðason. Allt þetta höfuð. Segir alltaf færri og færri orð… ég skelli óvart upp úr. Og roðna svo af skömm. „Þú ert indælis Ljóð,” hvísla ég varlega. „Manstu Sigfús? Eða Dag? Þekkirðu Kristínu Eiríks? Hún er góð stelpa, er það ekki?” Ljóðið svarar engu. Ég brosi og andvarpa. Það er ljúft, þrátt fyrir allt. Ég man þegar ég sá ég ástralska ljóðskáldið John Tranter á bókmenntaráðstefnu í Berlín. Hann er stuttur í loftinu, miðaldra og gráhærður með há kollvik í vestispeysu og skyrtu (minnir helst á fjárbónda einhvernveginn, ég held honum færi vel að keyra traktor og klappa þessum krúttlegu ám sem þeir eiga hans megin í heiminum), með gamansemi í svipnum, og maður fær það á tilfinninguna að hann sé að gera grín að manni þegar hann segist ljóðskáld. Hann er í hreinni andstöðu við ímynd ljóðskáldsins, ekkert sérlega gáfulegur í framan, ekki tekinn af drykkju, hvorki vemmilegur né brenndur og harður. Hann er bara „svona kall”. Hann fitlaði við fingurna á sér og brosti út í annað, þegar hann var spurður hvað honum fyndist um að ljóðskáld stunduðu pólitík í verkum sínum: „Only a fool would trust a poet.” Og mér varð ljóst að þessi óskáldlegi maður var mesta skáld sem ég hafði séð um ævina. Hann var skáld í hverjum þræði. Og nota bene, þá er hann afskaplega pólitískur í verkum sínum. Ljóðið opnar augun stutta stund, lítur á mig og mér finnst skyndilega eins og mér standi hætta af því. Samt er það ekki líklegt til stórvirkja. Bara ský í buxum, lítið og brothætt. Leysist sundur og lokar augunum. Milan Kundera heldur því fram í skrifum sínum um skáldsöguna (með stóra s-inu) að skáldsagan deyi ekki þannig að fólk hætti að skrifa sögur, heldur þegar hún byrjar að endurtaka sjálfa sig. Þegar fólk er hætt að eiga í samræðu hvort við annað. Skáldsagan orðin að klisjunni um sjálfa sig (er nokkuð eins klisjukennt í bókmenntaumræðunni og að vísa til Kundera?) Ég held því ekki fram að íslensk ljóðskáld kunni ekki að tala saman, en af einhverjum orsökum fer lítið fyrir þessari samræðu þeirra. Hún er í versta falli stillt og snotur, og í besta falli exklúsíf, skilur út undan, sem er eins og við vitum versta tegund eineltis. Auðvitað er þetta ekki einhlítt, víða eru menn sem berja sér á brjóst áður en þeir hefja upp raust sína, sem hvísla ekki bara í samræðum heldur æpa stundum yfir hæðirnar. En stjórnin, hið ráðandi afl ljóðlistarinnar, er ekki hrifin af látum. Stjórnin lækkar rostann í Hallgrími Helga, Stefáni Mána, Eyvindi Pétri og Steinari Braga, yndislegum róttæklingum af öllum tegundum og segir „sussubía, krakkar, ekki þessi læti…” og þeir sitja eftir sárir á hálfum launum. „Hey krakkar, ég er með hugmynd, af hverju skrifið þið ekki eins og Sigurbjörg, eða Sigtryggur…” Pent og fínt. Sneitt og skorið. Og kurteist. Vandvirkni á ekki að vera eyðileggjandi afl, eins og svo oft verður raunin. Vandvirkni snýst ekki bara um að skera niður, fækka orðum og ritskoða burt skoðanir, heldur og að bæta við, þykkja, stækka, skýra, breiða út hugmyndirnar útvíkkaðar og endalausar. Ég veit ekki hvort íslensk skáld eru svona miklar smásálir, en það geislar ekki beinlínis af ljóðum þeirra. Innhverf og einhverf, lokuð og feimin við að láta í sér heyra („sound of like you’ve got a pair” hrópaði liðþjálfinn í Full Metal Jacket, og allt í einu var hvergi skáld að finna: „I bet you could suck a golfball through a gardenhose.”). Skáld gegn stríði hvísla í mótstöðunni, merkilegt nokk. Skáld eiga ekki að vera friðarsinnar, þó þau séu á móti stríðum, skáld eiga að vera byltingasinnar (og nei, þetta er ekki stafsetningarvilla: krefst byltinga í fleirtölu). Gandhi var ekki friðarsinni, þó hann væri mótfallinn ofbeldi. Gandhi háði glæsilegustu orrustu nútímans. Ef maður á ekki erindi upp á dekk, ef maður ætlar ekki að taka til hendinni, þá á maður að halda sig til kojs. Halda sig til skúffs. Þegar við hrópum „RÆS!!!” viljum við engar mannleysur um borð. Enga geispa uppi á dekki, þakka þér fyrir. Engin andvörp. Annars verður einhver settur frá borði í næstu höfn. Skyndilega pípir tölvan. Ég sest niður, set hana í fangið á mér og hristi af mér skjávarann. Ljóðskáldið er komið á msn messenger, spjallforrit lífsins. Í boði Microsoft. Ljóðið á sjúkrarúminu hóstar og kveinar. Skáldið er ekki bara annar, heldur og margur. Allir er ljóðskáld/lesandi. Hvaða læti! Hvaða læti! Hvaða píp! Útskýrðu mál þitt! Ég hrekk upp. Þarf maður að standa við orðin tóm? Útskýra mál mitt? „Uhh. Hérna… ég er ekkert að trufla, er það?” Nei, í margblessuðum bænum, ég er í hálfri vinnu við að hangsa á kaffihúsum. En vildirðu samt gjöra svo vel að koma þér að efninu. Skorinorðar hugsanir, skorinorðar spurningar! „Hvað varð þess valdandi að þú fékkst áhuga á ljóðum?” Mér líður eins og ég sé Gísli Marteinn að taka viðtal við einhvern sem ég hef aldrei hitt. Í skemmtiþætti, þetta sé það sem heitir í Washington, „human interest story”. Ég var alltaf hæst í bekknum. [1] Það var auðveldara en að byrja að reykja. [2] „Gott og vel. Þú varst hæst í bekknum. Hvað gæti verið meira viðeigandi? Ekki geta skáldin farið að falla? Var ekki sömu sögu að segja um Rimbaud? Alltaf hæstur í bekknum! Reyndar held ég hann hafi lært að reykja og ríma um svipað leyti. Orti jafnvel í reykbólstrum. Á fullum báti (í franskri rauðvínsmerkingu, frekar en drekkhlaðinni íslenskri merkingu). En hvers vegna er íslensk ljóðlist svona léleg?” Leiðandi viðhorf eins og koma fram í spurningum þínum gagnast engum, sérstaklega ekki þér ef þú vilt í raun og veru fá álit þeirra sem þú spyrð. Þú býður mér ekki að segja álit mitt á ljóðinu, heldur aðeins að verja hvers vegna það er svona lélegt. [3] Ég áttaði mig skyndilega á að ég þurfti að breyta um taktík. Gerast aðgangsharður, vera Morley Safer frekar en Barbara Walters. Egill Helgason frekar en Gísli Marteinn. „Nei heyrðu mig nú, þú getur tekið afstöðu til spurningarinnar, eða formerkjanna, eftir því sem þér sýnist, en ekki víkja þér undan. Ekki dæma sjálfa(n) þig úr leik með undanbrögðum. Myndi ég fara inn í brennandi hús með þér? Inn í krakkbæli með Ljóðskáld mér til varnar? En svona í alvöru, okkar á milli, mano a poeta, off the record, í fyllstu einlægni, on the q.t and very hush hush, af hverju er íslensk ljóðlist svona léleg?” Af þrúgandi hefð og hræðslu við dóma fyrst og fremst. Af hræðslu við að sýna inn í sig, hreyfa sig öðruvísi og láta ljós skína inn í sig og gegnum sig. Af leti við að lesa erlend ljóð og setja í skynvinnsluvélina. Af þreytu og leiða. [4] „Hefur eitthvað gengið á, sem ég veitti ekki athygli? Hvers vegna er ljóðið þreytt?” Af því að rembingsháttur og kaldhæðnisleg hótfyndni er það sem ræður för. Þegar hjartað er fjarlægt og ekkert er að segja þá hefur ljóðið lítinn tilgang annan en að vera skrautmunur. [5] „Rembingsháttur og þrúgandi hefð? Hreyfir sig ekki öðruvísi, og skreytir sig fjöðrum? Jahérna hér, og þetta úr innsta hring, frá Ljóðskáldinu sjálfu! Hér sit ég í makindum á gjörgæslunni, með dauðvona Ljóð í sjúkrarúmi; ég hef fjarlægt barkann úr hálsi þess. Á ég að koma honum aftur fyrir, eða leyfa ljóðgarminum að drepast?” Ljóðið í öndunarvélinni er ekki the poem it used to be … og hvort það lifir eða deyr er nokkuð afleiðingalaust nema fyrir stétt afburðavælukjóa sem yrði atvinnulaus og myndi alla angra. Þetta læt ég trúlega ekki hafa eftir mér á prenti. [6] „Og sei sei. Þú þorir víst ekki að hreyfa þig öðruvísi… frekar en aðrir… þorir ekki að láta hafa eftir þér skoðanir þínar á prenti. Í innsta hring er Ljóðskáldið vísast bara afburðavælukjói, skáldið ekki nema skrautfjaðrirnar á baki sjálfu sér, eða hvað? Ertu ekki í mótsögn við sjálft þig? Yrkir en trúir ekki á ljóð?” Herdeildir plebba pikka upp plebbafrasann – hafður er eftir dálkahöfundi, Kolbrúnu Bergþórsdóttir, til dæmis, í plebbapirringskasti – „X er ekki bara óskiljanlegur, hann er í mótsögnvið sjálfan sig,” sem er slæmt og gott og vel, og þetta festist, viðkomandi verður einskis-konar og settur hjá garði íslenskra bókmennta sem eiga jú umframallt að „segja góða sögu og hafa húmor” og Frakkar geta ort þögnina en við Íslendingar, eins og þeir segja þorskamenn fyrir vestan, við tölum nú bara íslensku hérna, skilurðu, öll í sama bátnum o.s.frv.! [7] „Öll í sama bátnum! Og þú dirfist að rugga. Í guðanna bænum, blessaður, kallarðu þetta skrautfjaðrir? Þetta er bara dónaskapur! Þú ert ekki einn í bátnum, væni. Og list þín kannski bara hjákátleg, eftir alltsaman, að loknu uppklappi og frumsýningarpartíi?” Öll list er almennt léleg og leiðinleg í öllum greinum. Mestöll tónlist er drasl, mestöll myndlist er drasl og mestöll ljóðlist er drasl. [8] „Og er þá ekkert gott að finna? Hvergi mýrarljós í sjónmáli? Erum við bara að misþyrma líki? Enn eitt Neskaupstaðarmálið… Ljóðið er kannski bara löngu dautt, og þessi hér á rúminu sekur um að þykjast vera ljóð. „Impersonating á poem”, eins og þeir segja í Texas. Hvað með allt sem ort hefur verið? “ Flest athyglisverðustu verk síðustu 25 ára hafa verið prósaverk, með undantekningum þó. Síðasta raunverulega grundvallarstórvirki íslenskrar ljóðsögu, Ljúgðu Gosi, ljúgðueftir Steinar Braga fór til dæmis fullkomlega fyrir ofan garð og neðan hjá öllu bókmenntaapparatinu. Ástæðan er einföld. Lesendurnir eru svo lélegir. Kreppa ljóðlistarinnar er að lesendahópurinn hefur engan sjálfstæðan smekk, heldur apar upp ljóð sem líkjast þeim ljóðum sem þeir muna eftir að var teflt fram af kennurum þeirra í menntaskóla og háskóla: þ.e. hið innhverfa, hnitmiðaða, myndvísa ljóð. Þessi kreppa lestursins er alls staðar fyrir hendi, nema kannski helst í þeim löndum þar sem söngurinn er enn þá raunverulegt element í þjóðlífinu. [9] „Ertu að gera at í mér? Bera lesendur ábyrgðina? Og skáldið sleppur? Skáldið gott en lesandinn ekki læs… skrifar skáldið þá ekki ólæsilegan texta? Er notendaviðmót ljóðsins ekki bara ónothæft? Eitthvað sem ómögulegt er að vinna á, nema maður leggi á sig að mennta sig í ljóðlist? Og hvað þá með plebbann? Á hann að skilja hvað þú ert að tala um? Er hægt að afplebba plebba sem fær ekki að vera með í samræðunni?” Verk sem er skilið um leið og það kemur út fyrir jól er dautt eftir jól. Og verk sem er skilið af höfundinum er dautt. Og verk sem er skilið af lesandanum er dautt. Og sannleikurinn verður ekki skilinn. Og allt sem er skilið er dautt. [10] Skaldid appears to be offline. Það fór. Skáldið aftengdist. Lokaorðið var ‘dautt’. Og mér fannst það einhvern veginn táknrænt. Skáldið hafði af mér síðasta orðið, af eintómri frekju, og valdi til þess þetta orð: dautt – til að ljúka samræðunni. Við hlið mér fjarar lífið úr Ljóðinu, óskiljanlega, og ég velti því fyrir mér hvort lífið felist í því að deyja á órannsakanlega vegu. Líf einstaklings er aldrei nokkurn tímann jafn áþreifanlegt og rétt í þá mund sem hann er að hrökkva upp af. Aldrei er því veitt jafn mikil eftirtekt og einmitt í andarslitrunum. Langar í mig í föðurmorð? Jafnvel mjög vanhugsað föðurmorð? Að sópa hefðinni undir teppið, og fara að leika mér eins og fullorðinn maður, frekar en barn sem enn býr í foreldrahúsum? Fyrir utan gluggann stendur læknirinn og horfir á mig bænaraugum, hvort ég vilji ekki taka úr lás. Stundum finnst mér þessi mannúð standa okkur fyrir þrifum. Þessi ljóðúð, þessi eilífi velvilji við lélegan kveðskap. Að bókadómar hljómi upp á að Eyjólfur hressist vonandi, eða að skáldið eigi eftir nokkurn þroska… eða hvað það er. Ég vil frekar vera kallaður skuggaboxari [11] , en ungskáld. Að vera ungskáld er að vera ekki tekinn alvarlega. Að vera hálfskáld. Táningur. Ekki fyllilega með. Að vera kallaður skuggaboxari er að minnsta kosti fyllilega eitthvað. Tilraun manns er tekið af heilum hug, og þá fordæmd eða prísuð eftir því hversu vel hún kemst til skila. En ég óska engum þess að vera kallaður ungskáld. Og ég nenni ekki að eyða tíma mínum í að vorkenna deyjandi ljóðum. Og gleymum ekki, hér á dánarbeðinu, öllu lífinu. Öllu þessu ótrúlega iðandi ljóðlífi. Sumarið 2003 fékk ég að ferðast um landið með hópi af mögnuðum skáldum, og lesa upp fyrir alls konar fólk. Sumsstaðar var meira að segja mjög mikið af alls konar fólki að hlusta, og sumsstaðar hlustaði það í margar klukkustundir. Góðum línum var ekki fagnað með golf-klappi, heldur gólfstappi og húrra-hrópum. Ljóðið var allt í einu alveg feykilega skemmtilegt, og þetta hóstandi lík hérna við hliðina á mér var hvergi nærri. Lá fyrir dauðanum þá sem nú. Fólk hlustaði ekki með höndunum, heldur eyrunum, hló ekki bara að bröndurum í ljóðum heldur af skínandi gleðinni. Átakagleðinni. Samt var ekki að sjá að þetta væru „einfaldari” ljóð, né heldur voru þau bundin eða óheyrilega mystísk, og þetta voru ekki brandaraljóð. Heldur þung höfuð eins og beljur að vori. Skoppandi höfuð upp um allar hlíðar og meðfram öllum lækjum. Allt í einu voru skáldin ekki gamlir karlar, menntaskólakennarar menntaskólakennaranna minna, heldur ungt fólk með krúttkynslóðar-lopahúfur og rafmagnsgítara. Leðurjakka og iMac. Án þess að aldurinn þurfi að skipta máli. Þetta er nefnilega hægt. Vonleysi dánarbeðsins getur verið víðs fjarri. En til að halda því fjarri þurfa ljóðin líka að vera góð og skáldin óhrædd við að yrkja. Og það eru vissulega ekki allir sem yrkja óhræddir. Það er jafnvel minnihluti. Jóhann Hjálmarsson orti fyrir ekki alltof löngu: „Kannski er best að leyfa því [ljóðinu] að sofa, að minnsta kosti sumum ljóðum. Hvaða skáld kannast ekki við þessa baráttu, vafann sem svo erfitt er að sigra? Án hennar yrðu ekki til ljóð, aðeins orð á haugi málsins. Það er kannski erfitt að skera úr þessu, einkum nú þegar skáld virðast svo oft rekin áfram af heimtufrekju orðanna.”
Einhvernveginn hef ég það á tilfinningunni að „heimtufrekja orðanna”, njóti alls ekki sannmælis. Að það sé sjálf sköpunargáfan, sköpunargleðin, sem Jóhann vill setja í hlekki. En það er misskilningur að öll góð ljóð séu ort af vandvirkni, ekki get ég ímyndað mér vandvirkan Rimbaud, eða Tristan Tzara, vandvirkan Allen Ginsberg eða Jack Kerouac. Að minnsta kosti ekki þesslags vandvirkni sem heldur aftur af „heimtufrekju orðanna”. Wise men say, only fools rush in… Orðin berast til mín úr útvarpinu frammi á gangi. Elvis Presley syngur, og ég veit þetta er rétt. Það eru bara flón sem drífa sig. Flón sem stoppa ekki til að hugsa. Flón sem kjósa föðurmorð og heimtufrekju orðanna fram yfir skorinorða hugsun, færri og færri orð. But I can’t help… … falling in love with you… Skyndilega er bankað. Ég lít upp og sé að læknirinn snýr baki í mig. Það er bankað aftur, en ég sé engan banka. „Psst, ég er hérna…” Ég lít við, Skáldið er hálft komið inn um gluggann sem snýr að götunni. „Mér fannst óverjandi að láta þig dúsa hérna, komdu, ég þekki sæta stelpu sem þú þarft endilega að hitta…” Það bjástrar við að troða sér innum alltof lítinn gluggann. Ég geng framhjá sjúkrarúminu, og horfi á Ljóðið í síðasta skipti. Það er fölt og sveitt og blátt í framan og allt í einu finnst mér dauðinn eðlilegasti hlutur í heimi. Hringrás lífsins, eins og hjá Disney. Það kemur nýr Konungur Ljónanna á eftir þessum. Í S-Ameríku gildir sú þumalputtaregla að ef maður drepur forsætisráðherrann, þá verður maður sjálfur forsætisráðherra. Mér finnst þetta allt svo eðlilegt. Deyr fé, frændur, feður, og jafnvel orðstír og ljóð. Skáldið réttir mér höndina. Við horfum út á bílastæðið. Það eru fjórar hæðir niður á malbikið. „Geronimo?” spyr Skáldið. „Geronimo,” svara ég og sýp hveljur. Um leið og ljóst er orðið að Ljóðið hefur endanlega gefið upp öndina, er sýnilega dautt, hérnamegin og þarnamegin, stökkvum við yrkjandi út um gluggann. Eins og beljur að vori. Í fjarska heyrist sungið: Raindrops keep falling on my head… [1] Ónefnt ljóðskáld [2] Kristian Guttesen [3] Davíð A. Stefánsson [4] Þórunn Valdimarsdóttir [5] Þorleifur Örn Arnarson [6] Haukur Már Helgason [7] Steinar Bragi [8] Ófeigur Sigurðsson [9] Kristján B. Jónasson [10] Steinar Bragi [11] Í dómi sínum um ljóðabók mína Heimsendapestir sagði Geirlaugur Magnússon að ég væri skuggaboxari. Ég var reyndar kominn á fremsta hlunn með að fara heim til hans og gefa honum einn eða fleiri á ‘ann, til að afsanna þessa kenningu hans. En svo stóðst hún náttúrulega. Næst þegar ég hitt Geirlaug ýlfraði ég eins og hvolpur og seldi honum nýju bókina mína. Að vera ljóðskáld er það sama og að vera skuggaboxari.

Til að stjóra ríki þarf stjórnlist,
til vopnasmíði þarf óvenjulega hæfni.
En til að sigra heiminn,
þarf maður að vera frjáls við að vera upptekinn.
Hvaðan veit ég, að svona gengur með heiminn?
Því fleiri hlutir sem eru til í heiminum, sem maður má ei gera,
því fátækara verður fólkið.
Því fleiri beitt tól sem fólkið hefur,
því meiri hrörnun húss og ríkis.
Því meir sem fólk iðkar list og kænsku,
því meir ber á illum fyrirboðum.
Því fleiri lög og reglugerðir,
því meir um þjófa og ræningja. Því mælir kallaður:
Ef við gerum ekkert,
þá breytir fólk af sjálfu sér.
Ef við elskum kyrrðina,
þá verður fólk af sjálfu sér rétt.
Ef við gerum ekkert,
verður fólk af sjálfu sér ríkt.
Ef við erum laus við þrár,
þá verður fólk af sjálfu sér einfeldið. Lao Tze – Bókin um Veginn

Í dag gengum við frá kaupum á þessu húsi við Tangagötu 22 á Ísafirði eftir alls kyns fjármálafimleika og vesen. Við flytjum inn um miðjan ágúst. Mér skilst að húsið sé kallað Sjökvist, því á því séu alls sjö kvistir – í merkingunni „útbygging með glugga út úr þaki húss“ – að meðtaldri súðinni, en það gæti líka verið komið af því að inni í húsinu er óvenju mikið af kvistum í merkingunni „rót af trjágrein, ójafna, hnúskur, e.k. eitill í viði, leif af trjágreinarrót e.þ.h.“, einsog sjá má á þessari mynd: Sjökvist er auðvitað viðeigandi nafn á hús undir hálfsænska fjölskyldu. En húsið – sem hefur bara í dag verið kallað nöfnunum Blómahúsið, Hvergiland, Helsinki, Pinnahúsið og nokkrum fleirum – er samkvæmt pappírum byggt árið 1898. Málið er samt víst ekki svo einfalt, því það stendur að mér skilst svo gott sem ekkert eftir af því húsi – það var byggt yfir það og kringum það og það svo rifið innan úr. Megnið af þessu húsi er frá áttunda áratugnum – bílskúrinn er samkvæmt pappírum sagður frá 1975, ætli það sé ekki bara best að miða við það. Að vísu er það friðað einsog það hafi verið byggt 1898, vonandi verður það manni ekki fjötur um fót í framtíðinni. Ég hef aldrei komið inn í húsið – sendi fólk sem ég treysti til að skoða það, gaumgæfði myndir. En ég þekki það auðvitað mjög vel – Hilmar Magnússon, æskufélagi minn (og formaður Samtakanna ’78), bar út á þessum enda götunnar ásamt Árna bróður sínum, en ég átti síðustu húsin og svo Fjarðarstræti og Austurveg, sem þýddi að ég þurfti að ganga þarna framhjá á hverjum einasta degi í nokkur ár. Þar fyrir utan er þetta ekki nema skotspöl frá æskuheimili mínu – ég flutti tvisvar sinnum fyrstu 21 ár ævinnar og það var í bæði skipti á milli herbergja (og í seinna skiptið var ég að flytja til baka í herbergið sem ég átti heima í fyrst). Svo minnir mig að Valur bróðir hafi tekið við blaðburðarúntinum af Árna og Hilmari. Það eru liðin 38 ár frá því foreldrar mínir festu kaup á Sundstræti 19 á Ísafirði. Í Morgunblaðinu árið 1981 var gerð dálítil frétt um Ísfirðinga sem voru að gera upp húsin sín – ég rakst á þetta fljótlega eftir að ég uppgötvaði timarit.is (og kannaðist þá við það, líklega eiga foreldrar mínir einhvers staðar afrit sem ég hef séð) og hef oft sýnt fólki þessa hérna mynd af okkur mömmu og pabba fyrir utan húsið (ég veit ekkert hvar Dóra stóra systir mín eða Valur bróðir, sem þá hefur verið eins árs eru): Ég var eitthvað að delera um íbúðakaupin á Facebook áðan og ákvað að sýna þessa mynd og renndi í leiðinni stuttlega yfir greinina. Þá rak ég augun í næstu grein við hliðina, í sama greinarflokki, og þar má sjá húsið okkar – Sjökvist eða Helsinki, eða hvað við köllum það. Að vísu ekki í aðalhlutverki en það er þarna samt, og fyrir miðri mynd, fyrir miðri opnu, skorið í sundur af síðuskiptum. Einsog það hafi alltaf verið manni ætlað. Það er greinilega enn ómálað. Og mér skilst að það þurfi nú að mála það fljótlega núna líka – það bíður vorsins. Húsið þar fyrir aftan, þetta hvíta stóra, er svo hús litla bróður míns og fjölskyldunnar hans – en einsog máltækið segir, þá er hver ber að baki sér nema búi við hliðina á litla bróður sínum. Það vill líka til að hann er laghentur smiður og ég hef í hyggju að breyta bílskúrnum við Sjökvist / Helsinki í skrifstofu og á áreiðanlega eftir að reyna þolinmæði hans gagnvart stóra bróður til hins ítrasta næstu misserin. Það vill til að það er auðvelt að lempa hann með bjór og góðum mat.

Vad skriver du på just nu? – Jag har precis skrivit färdigt en kort bok man kanske kunde kalla för en ”diet dystopi” – det vill säga, världen har ändrats och blivit sämre/svårare, men inte så jätte, jätte mycket. I denna framtid finns det lite fler kameror och vem som helst kan när som helst koppla in sig till vilken kamera som helst, och genom facial recognition söka upp vem man vill. Lite som Facebook på steroids. Boken handlar sedan inte minst om vad som händer i ett sånt samhälle, när systemet kraschar och man plötsligt INTE ser varandra längre, och ingen ser en själv. Den heter Heimska (Dumhet/Idioti) och kommer på isländska nu i september Fyra frågor … | Skånska Dagbladet

I It seems to me that in the last 100 years or so there have been at least three main modes of viewing the transformative function of literature or art in general (I will use the concepts poetry, art and writing more or less interchangeably in the following pages). The first view is the view of the politically active author – be she socialist or conservative or whatnot. In her case every work must have a decisive social role, it must unveil injustices or wrongs and direct us, the reading populace, towards justice and revolution. If it fails to do so – or even worse, does not try – the work can only be categorised as “banal” or “evil”. It goes without saying that for each group – socialist, conservative, etc. – the work must conform to present manifestations of the ideologies in question. It can be argued that most work that does not adhere to this kind of direct political writing merely supports the status quo – i.e. the “ruling ideology”, the water in which we boil – of any given time and place, not only by not confronting it directly, but also by preaching the normative. For instance, a reader will not notice anything misogynistic about a novel which is the produce of a society where misogyny is not recognized; so when a 19th century reader fawns over Jane Austen’s novels he may not realize that the female characters have no agency. Such work may of course later be seen as either a portrayal of such injustice, as subverting it or as simply advocating it, maintaining its continual normalisation. The second view is the romantic view that “poetry makes nothing happen”, as W.H. Auden put it. Poetry is from this perspective a thing in and of itself, a mode of being, a mode of thinking, which is separate from the mundane intentions of mere people. Art, it follows, is created by a talent with a higher sensibility, disconnected from the writer-as-human, an instinctual kind of thinking, semi-religious, very spiritual, what we call inspiration (divine or otherwise). Ideas are thereby not thought, they come; the artist simply fishes them out of the ether; her role is the role of the visionary, to see what others don’t: that in the rock there is a sculpture of a man on a horse and to then cull it out. Artists of this kind can hardly be held accountable for the ethical or moral content of their work, since it was never theirs to begin with. The art is the subject, the artist the object. You might as well shake your fist at God as objecting to its politics. It is perhaps from this vantage point that Plato objected to poetry as inherently unethical, it being simultaneously useless and based in falsehood, numbing the faculties of reason, writing that the poet “knows nothing of true existence, he knows appearance only”. It is also here that a latter-time subversive poetry is born: the poetry which wishes not to be part of the contemporary market place; be it the schools of slow poetry, valuing as they do the personal connection (poet-speaks-to-reader-one-on-oneas opposed to poet-speaks-to-the-populace); or the tongue-in-cheek post-avant writer, claiming as she does that since poetry is inherently worthless the mere printing of it devalues the paper it is written on, and thereby undermines capitalism regardless of the content of the poems. This last type of poetry also belongs to the third category, which is the view that the role of writing, art, or poetry is simply to disrupt the function of the world. This is art that means to make a difference but leaves the direction of that difference up to other powers – be they inspiration, democratic congress, God, the individual or something else entirely. This includes the transgressive arts, the Zen-like craziness meant simply to jolt us out of our otherwise catatonic existence, as well as those contemplative novels which mean to “complicate” and “explicate” the dramas of our lives in order to “move” us, shake our very foundations, without any particular view of how, or a concrete opinion on what was wrong with our foundations to begin with. II The boundaries between these three perspectives are not altogether clear to me; and I am not sure where to situate certain works within them, as a reader or as a writer. In fact I am quite sure the borders are blurred and most writers’ intentions a complete mess, like most readers’ interpretations. I would however like to take three examples of how work may change, or try to change, the world. One of the examples is from my reading, one is from a work I’ve heard about (but very few have actually experienced) and one is from my writing. Crime and Punishment is the book which has had the profoundest impact on me. When I first read it at seventeen I felt that the world would never be the same and I often wonder who I would’ve become had I not read it. But in what way did it change me? I have hardly ever felt that the killing of little old ladies is normative behavior. And I am not sure that I am truly incapable of mindlessly reaping the benefits of death – as long as I don’t need to do the killing myself. And I don’t go around confessing all the evils I’ve done – or even feeling particularly pained by them. Did I personally confuse heroic egotism with social bravery, and have I stopped since? That’s the closest I can get guessing. But what if Crime and Punishment was a book of the same overall emotional and artistic quality – written with the same passion, the same love – but advocated … I don’t know … racism? What if I were to tell you that it was a thoroughly misogynistic book – don’t google it – would you think less of it? 5% less? 10% less? 25% less? Or is it all the same? Would you think less of me, having been changed by a misogynistic book? The second more recent example, worthy of note, is Kenneth Goldsmith’s “uncreative writing” – a practice mostly focused on reframing already existent texts, in a kindred manner to Duchamps famous framing a urinal as a fountain. Goldsmith has framed weather reports as lyrical poetry, an entire newspaper word for word as experimental narrative etc. etc. Recently he took the autopsy report of Michael Brown – the young man shot dead by the police in Ferguson – and read it slightly edited as if it was his poem entitled “The Body of Michael Brown”. Goldsmith did this at an event at Brown University called Interrupt 3. The work was received with anger, to say the least, and Goldsmith was accused of crimes ranging from shameless self-promotion – coat-tailing on the politics of the now – to appropriating the “black body” in a way reminiscent of slavery, no less. Now, Goldsmith has staked out a corner for himself as an apolitical writer – or at least one whose work cannot be taken at face value, writing at one time: […] far be it for the conceptual writer to morally or politically dictate words that aren’t theirs. The choice or machine that makes the poem sets the political agenda in motion, which is often times morally or politically reprehensible to the author. The politics of „The Body of Michael Brown“ could never simply be the politics of Kenneth Goldsmith, they are always also the politics of the writers of the original text, as well as the politics of those who receive the work. In his excuse for the work, posted on Facebook a few days after the event, Goldsmith ends with the words: Ecce homo, behold the man – in effect claiming to be the mirror, to be the messenger, and neither the image nor the message itself. As far as interpreting the intentions of Goldsmith himself, “The Body of Michael Brown” could easily have been read as an act of solidarity – like most work written about racism in America, even when written by white people – but ended up being read as an inherently racist attack, a sort of continuation of the murder by other means. Thirdly and lastly, I’ve recently finished the third – and probably last – in a series of novels where I’ve attempted to write with what I refer to as an “honest political agenda”. How I define “honest” here is based on the feeling that once you’ve made an emotional connection to a person, a reader – as I am sure most writers aim to do with their readers, although admittedly this connection is only one-way – you have a certain responsibility to not manipulate them. In a two-way emotional connection there can be a certain amount of fencing – all lovers also struggle. But when reading an emotionally harrowing novel which then tells you how to behave morally, socially or politically – or even more likely whom to judge, how and for what – you find yourself defenseless, or at least weakened by the emotional impact of the story. It’s like loving someone who on the one hand refuses to see you, and on the other makes stringent moral demands of you (incidentally this would be the relationship many people have to God). You’re given the option accepting the morale of the story or not, and your decision will not be separated from your overall judgment of the book, your liking the characters or lamenting their fates. The political parable of downtrodden-person-tries-to-find-happiness-and-is-stepped-on– be it in the manner of Gorkis social-realism or Rands objectivism – is not only dead but dishonest. You cannot approach your reader with less respect than those you love; a reader is not an object whose mind you need to change, but a subject whose mind and heart you are obligated to engage. In the three novels I mentioned – Kindness, Evil, and Stupidity, the last of which is yet unpublished – I have tried three ways of engaging, all of which entail quite a bit of political, social and moral signaling, while attempting not to be heuristic. In Kindness, which deals with national bankruptcy and the Icelandic left, this engagement is sought through hyperbole or hysteria – taking the narrative always a step further than one would plausibly do, if one were honestly trying to advocate political change (the book ends with every single refugee in the world coming to Iceland; and Iceland simply dealing with it, as you would deal with any other fait accompli). In Evil, which deals with racism, otherness and the holocaust, I try to engage through directly adressing the reader, both as narrator, so that the reader constantly feels adressed (rather than disappearing into story which tells itself, bearing truth-without-perspective), and by embedding the politics within direct, repeated (and often contradictory) rhetorics. In Stupidity – which is a dystopian novel – I’ve concentrated on simply amplifying a handful of known features of contemporary society (most notably, surveillance and social media) and performing the world most familiar to me – i.e. life of writers, in my hometown etc – within those amplified conditions in a manner sparse enough that each reader needs to fill in a lot of the blanks (albeit with my insinuations) for themselves. The commentary in the novel about what the world actually looks like in this supposed future would probably fit on a single A4 page. III I have at times wished to differentiate between good (i.e. quality) and bad novels on the one hand, and good (i.e. kind) and evil novels on the other. A novel could thereby be kind yet bad – this is probably the most common form the political novel takes, well meaning but trite – and just as surely it could be good and evil; that is to say, well written, captivating, enthralling, yet containing a principally hateful message. It goes without saying that such a message would need to be coded – or even subconscious – because we would all naturally despise a novel we experience as hateful. We’d instinctively search it for the aesthetic fault needed to justify disregarding its beauty, or perhaps even make its particular aesthetic signify something evil (think of Leni Riefenstahls defenders and detractors) so that anything resembling it in the future immediately is met with disdain (think of the feeling you get seeing swastikas in Asia). What frightens me most, though, is that all of the novels – or poems or artwork – that we enjoy, or even read, whose socially upheaving and progressive message we celebrate, are novels that in fact leave us unchanged, unmoved, novels which strengthen the foundations of what we already call our lives, our morals and our politics – not too mention the delightable status quo. That we as readers wish for novels to replicate us, so that we feel more real; and we as writers just want to make everyone like us (in both senses of the term). This leaves me feeling stuck in a hellish circle of banality.

Fyrir tveimur mánuðum setti ég hálfs árs viðskiptabann á bækur eftir karlmenn – til að kanna eitthvað, ég er ekki alveg viss hvað, til að hafa lestrarstrategíu, til að rugla aðeins í þessum frjálsa rytma og til að bæta upp fyrir halla sem ég er eiginlega alveg viss um að hafi verið þarna (þótt ég hafi aldrei tekið saman hversu alvarlegur hann er; og sé raunar almennt á því að það séu til betri kríteríur til að velja sér bækur en af hvaða kyni höfundurinn er). Hvað um það. Hér má lesa skýrslu frá fyrsta mánuðinum og nú er það mánuður tvö. Muminpappans memoarer – Tove Jansson, finnlandssænsk – 25. apríl Sjálfsagt er þetta ein af heimsins bestu bókum um tilvistarkreppu karlmanna. Ef bækur eða bókmenntagreinar gætu almennt verið tæmandi hefði mátt spara heiminum marga áratugi af bókum um eirðarleysi manns sem hefur fjölgað sér (og þar með uppfyllt augljósasta tilgang sinn), hversdagshamslausa ævintýraþrá og geldingarótta. Ég fann mig í þessu öllusaman – ef ég tæki sjálfsprófið á Facebook væri ég áreiðanlega múmínpabbi – og svo er bókin náttúrulega mjög skemmtileg líka. Norrut åker man för att dö – Ida Linde, sænsk – 26.apríl Ég hef þýtt Idu Linde – Erfðaskrá vélstúlkunnar kom út hjá Meðgönguljóðum … í fyrra? Tíminn líður orðið svo hratt að það gæti þess vegna hafa verið í hittifyrra. Allavega. Norrut åker man för att dö (Norður fer maður til að deyja) fjallar um … hvað fjallar hún um, dauðann líklega. Fyrsti kaflinn í henni er eitthvað það tryllingslegasta sem ég hef lesið lengi – ókunnur maður bankar upp á hjá lögreglukonu, þau sofa saman og fara svo um nágrennið og stúta fólki à la Natural Born Killers, nást og játa allt. Þetta er bara fyrsti kaflinn. Svo er einsog Ida þysji sjónarhornið út frá þessum punkti þar til allt sænska Norrland liggur undir – hin deyjandi byggð sem étur sig sjálfa með eins konar skógarhöggsþjófnaði, landið er rænt, fólkið er rænt og lífið verður síbergmálandi harmur. Þarna eru líka mörg undirliggjandi þemu sem ég þekki að vestan – og einhver kunnugleg tilfinning fyrir því að tíminn ætli sér að valta yfir lífið einsog maður þekkir það. What I loved – Siri Hustvedt, norsk-bandarísk – 2. maí Mánuðurinn byrjaði vel. Ég hef aldrei lesið Hustvedt áður og What I loved „hitti beint í mark“ (ég er búinn að vera alla síðustu viku á ráðstefnu í Finnlandi og líður einsog heilinn á mér hafi verið að koma úr skilvindu – mér detta engin frumlegri eða betri orð í hug en þetta með beintið og markið). Ekki síst sagan af syninum og því hvernig hann verður (eða kemst ekki hjá því að verða) sósíópati. Ef bækur eiga að koma manni í uppnám og halda manni þar með andköfum þá er þessi mjög vel heppnuð – ekki síst þegar litið er til þess að hún er skrifuð í þessum ameríska yfirvegaða sögumannstóni (Hustvedt hefur alveg sína rödd innan þess rófs, vel að merkja). Þegar ég var búinn með hana velti ég því samt svolítið fyrir mér hvað þetta er lítill heimur – þessi Manhattan intelligentsía – og hvað hún er hryllileg sjálfhverf. Einu skiptin sem hún lítur upp úr naflanum til að hugsa um heiminn, þá er einsog hún geri það bara til að vorkenna sér fyrir að þurfa þess – ekki það er vont að fólk skuli vera hungrað í heiminum heldur það er vont að mér skuli líða svona illa yfir hungrinu í heiminum, er ekki hægt að seðja fólkið svo mér líði betur. En góð bók samt! A summer without men – Siri Hustvedt, norsk-bandarísk – 5. maí Ég er of lélegur í að eltast við sömu höfundana – klára höfundarverk. En ákvað sem sagt að taka a.m.k. eina aðra Hustvedt, fyrst hin var svona hittin. Ég segi ekki að mér hafi þótt A Summer Without Men beinlínis leiðinleg – en hún var voðalega kraftlaus. Fullorðin kona snýr aftur til heimabæjar síns þegar maðurinn hennar fer frá henni fyrir yngri konu. Þar hefur hún það að mestu leyti ágætt, kennir unglingum ritlist og spjallar við konur af ýmsum stærðum og gerðum. Og svo kemur maðurinn hennar aftur. Geisp geisp. Hún er til í íslenskri þýðingu – eina Hustvedt bókin, held ég, og það er áreiðanlega bara af því hún er styst, ekki vegna þess að hún sé best. Days of abandonment – Elena Ferrante – ítölsk – 9. maí Forsendan í Days of Abandonment er eiginlega sú sama og í A Summer Without Men nema hvað konan sem er yfirgefin er aðeins yngri og í stað þess að fara nokkuð situr hún föst heima með tvö börn. En meiri eru líkindin ekki. Days of Abandonment er jafn mikil kraftreið og Summer Without Men er máttlaus – konan gersamlega sturlast. Þetta er svona sótthitaverk í raskolnikóvískum móð, einsog Fear and Loathing ef hún hefði fjallað um fertuga húsmóður – maður er aldrei alveg viss hvað er að gerast og hvað sé ímyndun og þegar öllu er lokið er maður gjörsamlega úrvinda af átökum. Útgefendum skal bent á að hún er eiginlega alveg nákvæmlega jafn löng og A Summer Without Men – Ferrante er gríðarleg vinsæl vestanhafs – og þetta á að koma út á íslensku. Bedwetter – Sarah Silverman – bandarísk – gafst upp 10. maí Þetta er ævisaga Söruh Silverman, sem er einn af mínum eftirlætis grínistum. En einhvern veginn er húmor í prósa eitthvað allt annað en húmor á sviði – það þarf allt aðra tilfinningu fyrir tímasetningu en á sviði. Ég er kannski óvenju viðkvæmur fyrir þessu, ég veit það ekki; mér finnst t.d. bækur Woody Allen líka handónýtar – Bedwetter er í öllu falli „bara brandarabók“, það er spilað á regluleg pönslæn en skortir allan skriðþunga, það tístir aldrei í manni vegna þess að það er verið að reyna að fá mann til að skelliskellihlæja (bækur virka ekki þannig – eða allavega mjög fáar). Flestir fyndnustu höfundar sem ég þekki halda manni alltaf hálfhlæjandi en gæta sín mjög vel á að byrja ekki bara að rúlla út bröndurum. Á þessu eru svo auðvitað undantekningar – Douglas Addams til dæmis. En Silverman – kannski vantar hana bara erindi (hún segir það reyndar sjálf, í sínum eigin formála, að þessi bók hafi bara verið skrifuð vegna þess að hún sé seleb og komist upp með svoleiðis – en einhvern veginn nær sú innsýn ekki að skapa neina spennu, þetta er bara alveg satt). Story of O – Pauline Reage – frönsk – gafst upp Ég las hana eitthvað ríflega hálfa. Forsendan pínu forvitnileg en voðalega er erótískur litteratúr almennt hryllilega langdreginn og leiðinlegur. Ég hef lesið ýmislegt skemmtilegt og áhugavert um erótískar bókmenntir, ekki síst einmitt þessa – og þetta er frjótt sem metafóra fyrir alls kyns valdaströggl, eigindlegt og megindlegt, en það þarf þolinmóðara fólk en mig til að lesa þetta. Ég get svo tekið við því bara í endursögn. S. A novel about the balkans – Slavenka Drakulic – króatísk – 18. maí Bosnísk kona fæðir barn í Stokkhólmi og rifjar upp mánuðina á undan, sem hún eyddi í fangabúðum kvenna í fyrrum Júgóslavíu – bæði sem venjulegur fangi, sem kynlífsþræll í hálfgerðu vændishúsi þar sem hermenn koma að vild, og sem nokkurs konar konkubína fyrir yfirmann fangabúðanna, sem svo barnar hana áður en henni er sleppt í fangaskiptum. Ég hef lesið gríðarlega mikið af alls kyns helfararlitteratúr og ég veit ekki hvort ég hef lesið neitt jafn skelfilegt og verstu kaflana í þessari bók. Einhvern veginn var líka hryllilega óþægilegt að fara úr S&M sársauka-sem-hobbí-leiðrar-yfirstéttar í Sögunni um O yfir í raunverulegra ofbeldi í Sögunni um S – þar sem kona er í næstum alveg eins aðstæðum, nema bara gegn vilja sínum. Það var næstum einsog manni þætti O vera að skopast að kynsystur sinni S. Both Ways is the only way I want it – Maile Meloy – bandarísk – 22. maí Ég keypti þetta smásagnasafn á rafbók og bætti svo við 4 dollara aukagjaldi til þess að fá hljóðbókina með. Mér fannst hún fín meðan ég var að hlusta og lesa, en einhvern veginn er hún samt óeftirminnileg. Ein af þessum bandarísku „gæðavörum“ sem bara rennur inn og út – ég veit ekki, kannski eru snertipunktar manns við bandarískan kúltúr færri en maður ímyndar sér. Kannski takmarkast áhugi manns við önnur svæði – ég man ekki einu sinni hvar þessar sögur gerðust, vel að merkja, í smábæjum mest minnir mig. Ég man eftir því að hafa hugsað að þetta væri gott þótt þetta væri dálítið ritlistarlegt – skrifað af of mikilli sjálfsstjórn, of stabílt, einsog lesandanum væri aldrei treyst nógu mikið til að höfundur leyfði sér smá útúrdúra, smá agnúa, eitthvað handfast, eitthvað klikkað, óvenjulegt, frumlegt. Og kannski er það einmitt þess vegna sem þetta er svona óeftirminnilegt, maður rann í gegnum safnið einsog hnífur í gegnum bráðið smjör og mætti aldrei neinni mótstöðu.

Ég er svona smám saman að undirbúa flutning á restinni af dótinu mínu til Íslands. Þar eru meðal annars miklu fleiri kassar af ljóðabókum en mig hafði órað fyrir (samt er ég búinn að flytja allt dýrmæta stöffið heim) – og svo þessi, Illskukassinn, með heimildavinnunni fyrir Illsku. Megnið las ég reyndar á kindlinum – einhvern tíma birti ég allan leslistann á Smugublogginu en það er löngu horfið. Ég sá reyndar ekki þarna mikilvægustu bókina, Yizkor minningabók frá Jurbarkas – og grunar að það sé a.m.k. hálfur kassi til viðbótar einhvers staðar. Þetta eru vel að merkja ekki bara nasistabækur, þótt þær séu áberandi – þarna er líka t.d. List skáldsögunnar eftir Kundera og Fjarri hlýju hjónasængur eftir Ingu Huld Hákonardóttur. Ég er rétt passlega nógu mikill bókapervert til þess að í mér hlakki við tilhugsunina um að sameina allar bækurnar á kontórnum í nýju húsinu á Ísafirði.

Í sínum fullkomnasta móð er listaverk tól til að sprengja í manni heilann. Þess vegna finnst manni stundum mikilvægt að það ætli sér ekkert trivial – af því stafar eðlislægur viðbjóður sumra á því sem kallast léttmeti. Að verkið sé þarna á fölskum forsendum, klætt einsog það ætli að sprengja í manni heilann, en svo sé það bara eitthvað til að dilla sér við. Nú er í sjálfu sér nauðsynlegt að maður hafi eitthvað til að dilla sér við, við skulum ekki gleyma því. Ef allt ætlaði að sprengja í manni heilann þá væri ekkert eftir af honum. Og dillmakerí er líka heiðarleg og falleg forsenda og því er mikilvægt að standa vörð um léttmetið, að leyfa snobbinu ekki að taka yfir – að hrinda sínískum viðbjóðnum af sér og dansa. Auglýsingar eru einhvers konar metafóra fyrir svívirðulegustu virkni kapítalismans: að eigna sér alla skapaða hluti. Þar er eitthvað fallegt og gott tekið og parað saman við eitthvað sem þarfnast fegurðar og gæða til þess að fólkið sem selur fegurðar- og gæðasnauðu hlutina geti átt heima í stærri húsum og keyrt fleiri bíla. Byltingin er mökuð gallabuxum, frelsið makað farsímum, nautnin mökuð bleiku slími, upplýsingin mökuð viðstöðulausri tækjaendurnýjun, ástin mökuð – ja, ástin liggur eiginlega með öllum og sýnir aldrei nein heilindi. Ekki í auglýsingum, að minnsta kosti. Það er ekki auðvelt að koma í veg fyrir að listaverk – sem eru auk allra sprenginga einhvers konar verklegar æfingar í byltingu, frelsi, nautn, upplýsingu, ást o.s.frv. – séu notuð til að selja vöru, hvort sem það er klósettpappír eða aðstoð við fjárfestingar. Og einskis að ákveða hvort það sé gert nema listamannsins – hann „á’ etta og má ‘etta“, svo vitnað sé í gamlan íslenskan orðskvið. Og (nærri því) öll listaverk selja einhverja vöru – augljósast listamanninn sjálfan, þar á eftir forlag eða gallerí, umboðsmann, klíku (vini listamannsins), tiltekna heimspeki eða pólitík og svo framvegis. Það breytir svo aftur engu um að það er þarna lína – einhvers staðar, óljós og máð – og kannski er hollt að einhver stigi á hana reglulega, þótt það sé ekki nema bara til að minna okkur hin á hvar jarðsprengjubeltið byrjar. En það er sem sagt hollara fyrir okkur en þann sem stígur á jarðsprengjuna. Það er hætt við að hann sprengi í sjálfum sér heilann.

It is easy to read the spread of surveillance as a technological phenomenon or as one that simply speaks of ‘social control’ and ‘Big Brother’. But this puts all the stress on tools and tyrants and ignores the spirit that animates surveillance, the ideologies that drive it forward, the events that give it its chance and the ordinary people who comply with it, question it or who decide that if they can’t beat it, they’ll join the game. Zygmunt Bauman – Liquid Surveillance

Í dag er ég búinn að drekka helst til mikið kaffi en þó ekki jafn mikið og oft áður. Mér finnst einsog ég sé ekkert búinn að gera nema flakka á milli síðna – með Twitter opið, Facebook opið, svara pósti út af illskuþýðingarbroti á lettnesku, öðrum um „svívirðilegar árásir frjálshyggjumanna á rithöfunda sem skrifa einkabækur fyrir auðvaldið“, þriðja um greiðslumatið & fasteignakaupin og svo framvegis. Skipuleggja vinnuferð til Helsinki í næstu viku. En sé þó þegar ég gái að ég hef komist nokkuð áleiðis í skáldsögunni, það hefur bæst heilmikið við nýjasta ljóðið í Ljóð um samfélagsleg málefni (það heitir Ljóð um bókmenntir) og eiginlega ekkert í fyrirlesturinn sem ég þarf að flytja í Biskops-Arnö í júní. Ég þarf að hækka hnakkinn á hjólinu mínu og pumpa aðeins í dekkin. Kannski gera smá jóga þegar ég er búinn að sækja börnin. Ég hljóp hálfmaraþon fyrir rétt rúmum mánuði en hef aðallega setið á rassinum og étið ís síðan – en fór í fimm kílómetra skemmtiskokk í fyrradag og er enn að drepast í fótunum. Svo þarf víst að matreiða kvöldmat ofan í heimilisfólkið. Ég sem er ekki einu sinni búinn að ganga frá eftir hádegismatinn. Og versla í matinn, þetta kaupir sig ekki sjálft. Já og mig vantar ennþá að redda mér gistingu í París í tvo daga í júní. Hvað um það. Er ég eini maðurinn sem finnst True Detective vera óþolandi tilgerðarlegir? Ég hef alveg frekar háan tolerans fyrir artí-látum, en ég meikaði þetta ekki. Kannski hefur mér vaxið það í augum síðan ég reyndi að horfa á þá – það er a.m.k. hálft ár síðan. Ég sé það er verið að auglýsa nýja seríu. Annars er held ég ekkert að frétta.