Fjallabaksleiðin

Það sem er sérstakt við Heimsku er að það er fjallað um þessi mál af nærgætni og án þess að samfélagið sem slíkt sé dæmt. Það skín út úr rödd sögumannsins að þessi þörf fyrir athygli sé mannleg og að mörgu leyti eðlileg og lesandanum er aldrei sagt að hann eigi að breyta háttum sínum eða hvernig hann ætti að hegða sér í staðinn. Þetta bætir mörgum lögum af túlkunarrými við textann og gerir frásögnina að flóknu samspili persóna, samfélags, sögumanns og lesenda. Heimska er vel unnin, góð og áhugaverð bók sem óhætt er að mæla með. Hildur Ýr Ísberg skrifar um Heimsku fyrir Sirkústjaldið

Further, let us consider the opinions of men and women of the landed gentry, the opinions of schoolgirls, the narrow-minded opinions of minor office clerks, the bureaucratic opinions of high officials, the opinions of lawyers in the provinces, the hyperbolic opinions of students, the arrogant opinions of little old men, and the opinions of journalists, the opinions of social activists as well as the opinions of doctors’ wives, and, finally, the opinions of children listening to their parents’ opinions, the opinions of underling chambermaids and of cooks, the opinions of our female cousins, the opinions of schoolgirls – a whole ocean of opinions, each one defining you within someone else, and creating you in another man’s soul. It’s as if you were being born inside a thousand souls that are too tight fitting for comfort. Witold Gombrowicz – Ferdydurke

A proponent of libertarian communism, Saramago was criticized by institutions such as the Catholic Church, the European Union and the International Monetary Fund, with whom he disagreed on various issues. An atheist, he defended love as an instrument to improve the human condition. José Saramago – Wikipedia, the free encyclopedia

Ég kom til Reykjavíkur upp úr hálftvö eftir miðnætti í fyrradag og fékk að gista hjá Ásthildi og Juan. Svaf í sjö tíma, fékk kaffi hjá Ásthildi, gaf henni Heimsku og rauðvín, spjallaði dálítið og fór svo á fund sem ég veit ekki hvort ég má tala um, en snerist sem sagt um að kanna möguleikann á því að kvikmynda Heimsku (þetta var ekki Balti, en samt alveg legit og impónerandi og flatterandi). Síðan stökk ég upp í leigubíl og fór upp í Odda, þar sem ég las fyrir starfsmenn í hádegismatnum og fékk að borða „strangheiðarlegan fisk“ einsog Stefán Hrafn Hagalín orðaði það áður en hann skutlaði mér niður á Mokka („Það klisjulegasta sem ég geri þennan mánuðinn: að skutla ljóðskáldi á Mokka!“) þar sem ég átti fund með Gunnari Smára Egilssyni um menningarfjölmiðlun á Íslandi. Ég er byrjaður að safna hlekkjum hérna hægra megin (frá mér séð!) yfir menningarsíður. Ég sleppi úr þeim fjölmiðlum sem eru ekki með sérstaka undirsíðu fyrir menninguna – þar með er enginn Kjarni (sem er varla með neina menningarpressu), engin Stund (sem flokkar krítík undir „skoðun“) og enginn Moggi (sem flokkar menningu undir „fólkið“ og birtir ekki krítík á netinu). Þetta er auðvitað hálfdautt, þannig lagað, sérstaklega krítíkin. „Faglegu“ umfjöllunina vantar (að jafnaði) annað hvort dýpt eða andríki og almenna umfjöllunin er einfaldlega of „almenn“ – nær ekki að draga fram hið áhugaverða og fáir sem skrifa hressandi texta um menningarmál. Jakob Bjarnar hristir stundum aðeins upp í hlutunum – meira í menningarfréttamennsku en krítík – og lætur síðan einsog hann sé til skiptis krossfestur af menningarelítunni og ritstjórum sem hafi í krafti stórkostlegustu nútímatækni lestrartölur sem sýna að „enginn lesi menningarumfjöllun“ (les: enginn lesi þá menningarumfjöllun sem blöðin birta, og skal kannski engan undra). Og sic transit gloria og það allt saman. Auðvitað er margt ágætt gert og bla og bla, það vita allir – en allir, eða velflestir, vinna þessi menningarverk í framhjáhlaupum, með hálfri slakari hendinni og þykjast fá litlar þakkir fyrir – og núorðið, á tímum sem bjóða ekki upp á dýpri og merkingarbærari samskipti en lækið, sækist fólk bara eftir þakklæti og enginn sækist eftir respekt (mikið af þeirri krítík sem birtist þessa dagana er þess eðlis að maður spyr sig hvort hvorki gagnrýnandinn né miðillinn hafi nokkra sjálfsvirðingu). Áður en ég settist niður með Gunnari Smára í gær hélt ég að lykillinn væri einfaldlega peningar. Að ritstjórn þurfi að eiga pening til að greiða gagnrýnendum (frekar en t.d. að hún sé unnin á korteri innanhúss af blaðamönnum sem eru að fylla upp í rýmið kringum auglýsingarnar, einsog er lenska) – svo ritstjórn geti leyft sér að hafna, krefjast breytinga, svo gagnrýnendum finnist þeir einhvers metnir. En eftir fundinn – og þetta var líklega ekkert sem GS sagði, ég skal a.m.k. ekki eigna honum það – fór ég að velta því fyrir mér hvort þetta snerist ekki heldur um sjálfsvirðingu þeirra sem skrifa. Og að maður sé fær um að hafa sjálfsvirðingu og vinna verk vel af hendi án þess að manni sé greitt fyrir það. Þetta þýðir auðvitað ekki að maður eigi ekki að fá greitt – menningarfjölmiðlun á Íslandi er alltof illa greidd, það er skandalöst. En ég held hún verði heldur ekki vel greidd eða verðmæt fyrren einhver fer að sinna henni öðruvísi en sem uppfyllingarefni eða hliðarhobbíi. Annað sem sló mig og við hefðum kannski betur náð að ræða eitthvað – við ræddum hvernig listamenn hefðu farið á þennan handverksstað, til að mæta netinu, selja vínil og handsaumaðar bækur og svona – hvort leið menningarfjölmiðlunar væri kannski einmitt fólgin í einhverju slíku. Nostalgísku menningartímariti. Vikulegri og fallegri Lesbók sem fólk gæti keypt í áskrift og lægi frammi á kaffihúsum. Annars finnst mér almennt einsog trúin á bókmenntirnar fari þverrandi – kannski er það út af þessum frakklandsheimsóknum mínum, þeir taka bókmenntum svo alvarlega, frakkarnir, og hluti af því er að leyfa sér einfaldlega að vera tilgerðarlegir með það – háfleygir eða intellektúal, væmnir og rómantískir, en gefa aldrei neinn afslátt, eru passjóneraðir lesendur og höfundar. Á Íslandi nennir enginn að vera passjóneraður, það er svo mikið návígi, hætt við að maður slái einhvern óvart utan undir ef maður fer að baða út höndunum. Ekki þar fyrir að þetta er kannski ekki íslenskt, meira norrænt – við köllum það kaldlyndi en líklega er það meira spéhræðsla og hugleysi. Eftir fundinn á Mokka fór ég út á Reykjavíkurflugvöll og flaug heim. Mér sýndist ég sjá Ragnar Sólberg á flugvellinum, en ég er ekki alveg viss, í öllu falli var Venni (Hemmi Hressi) þarna að fylgja fjölskyldunni í flug en varð sjálfur eftir. Flugvélin fór Djúpið á lágflugi, stímdi undir skýjabakka sem flugu sífellt lægra og lægra svo flugvélin þurfti á endanum að fara upp fyrir þá (nú eða stinga sér í sjóinn). Okkur var hótað að nú yrði snúið við, fjörðurinn væri lokaður, sem var fáránlegt eftir að hafa séð Arnarnesið í seilingarfjarlægð, en eftir einn kortershring var hægt að stinga sér á milli tveggja hnoðra og lenda. Og allir dæstu af kátínu. Ég fór í Bónus, dreif mig heim og eldaði kvöldmat (spagettí með pestó, salat og gufusoðið brokkólí, ásamt hvítlauksbrauðum), fékk síðbúna feðradagsgjöf (hlaupasokka) og eftirrétt („sænska lengju“ úr félagsbakaríinu) áður en ég las fyrir börnin (Sólbjörtu Valentínu fyrir Aram og Tumi bakar fyrir Aino). Eftir að þau sofnuðu spjölluðum við Nadja svolítið og horfðum síðan á The Killing. Þegar við ætluðum að fara að sofa uppgötvaði ég að ég hafði gleymt Calvino heima hjá Ásthildi og Juan – eða uppgötvaði a.m.k. að hún væri horfin – og las Things Fall Apart grátandi af söknuði þar til ég sofnaði. Ekki að hún hafi ekki verið fín en Calvino er bara svo magnaður.

Ég las ekkert í gærkvöldi. Lá bara í rúminu í þessu fáránlega lúxus-atelier og glápti á Bojack Horseman og ofurhetjuþætti á Netflix. Fram eftir öllu. Tók mér að vísu tveggja tíma pásu til að skæpa við Hauk Má, sem er alltof sjaldgæft. Síðan svaf ég. Og vaknaði. Skæpaði við Nödju og börnin – það er feðradagurinn, sem er stærra og meira mál í Svíþjóð en á Íslandi, hér eru blöðin full af einhverjum vangaveltum um hvað „kúltúrpabbinn“ vilji í feðradagsgjöf. Og svo framvegis. Happaþrenna fyrir pabba. Prinsessuterta fyrir pabba. En pabbi er í Svíþjóð og svíarnir hans eru á Íslandi. Svo við skæpuðum á meðan ég borðaði morgunmat (egg og brauð með kæfu) og þar til Nadja þurfti að drífa sig út á kajak og ég fór út að hlaupa í Skärhamn. Ég át kjúklingalegg í hádegismat og stökk svo upp í rútu til Stenungsund, síðan frá Stenungssund til Gautaborgar og frá Gautaborg til Landvetter-flugvallar, þar sem ég sit aftur á Joe & the Juice (þetta er að verða dýrkeyptur ósiður, þessir sjeikar). Á morgun les ég upp úr Heimsku í Odda. Ætla síðan að hitta mann til að ræða menningarumfjöllun. Og hugsanlega reyna að ná á konu sem vill ræða við mig um bíó og Heimsku og framtíðina.

Ég flaug til Kaupmannahafnar og las hálfa Ef að vetrarnóttu ferðalangur og horfði á tíu mínútur af Fortitude. Á Kastrup las ég Feigðaróra og át hamborgara og kláraði ljóðið sem ég þurfti að skrifa fyrir Skärhamn áður en ég flaug áleiðis til Gautaborgar. Þegar ég kom á hótelið skömmu fyrir miðnætti kom í ljós að það var ekki búið að greiða herbergið, sem ég lenti þá í að leggja út fyrir – og var frekar fúll (enda er ég svo blankur og skuldsettur að það var hálfgerð heppni að kreditkortinu var ekki synjað). Ég stillti ekki vekjaraklukkuna því mér þótti fásinna að ég myndi nokkurn tíma sofa lengur en til tíu og vaknaði auðvitað klukkan hálfellefu – búinn að missa af morgunmatnum. Fór í búðina og keypti sænska hluti sem eru ekki til á Íslandi og síðan á kebabstað, fékk mér falafel og kaffi, pakkaði svo saman og var sóttur af hópi fólks sem var að fara til Skärhamn. Við villtumst á leiðinni og keyrðum 20 kílómetra krók, en náðum samt á staðinn í tæka tíð. Félagsskapurinn – sem samanstóð af ungu Gautaborgsku menningarfólki – var góður en ég var full dúðaður til að sitja lengi í bíl. Norræna vatnslitasafnið er í Skärhamn. Þetta er mjög stórt safn, helgað norrænni vatnslitamyndlist, og það er í þessum litla bæ – þar sem mér skilst það sé dálítið hornreka, enda setur það drjúgan svip á bæjarlífið. Skärhamn er túristabær á sumrin en annars hálfgert snobbsamfélag, held ég – ekkert nema stór einbýlishús sem ku svo dýr að eitt helsta vandamál bæjarbúa er að börnin flytja öll til Gautaborgar þegar þau fara að heiman, jafnt þótt þau langi að vera hér, því húsnæðið er einfaldlega of dýrt. Það eru svo til engar íbúðir í bænum. Ef þú getur ekki búið í 400 fermetra villu þá verðurðu bara að búa einhvers staðar annars staðar. Það er lýsandi að þótt hér búi ekki nema um 4.000 manns þá er eini kjörmarkaðurinn einsog Kringlu-Hagkaup á sterum – ég hef ekki ímyndunarafl til að giska á hvað sé EKKI til þarna. Að minnsta kosti ekkert sem góðborgara gæti skort. Í Norræna vatnslitasafninu hefur verið sett upp sýning úr því sem er kallað Guerlain safnið og er jafnan til húsa í Pompidou. Daniel og Florence Guerlain eru hjón sem hafa eytt ævinni í að safna vatnslitaverkum – hann er kominn af ilmvatnsættinni frægu. Við Nasim Aghili – sem forfallaðist vegna veikinda – áttum að bregðast við sýningunni með texta. Nasim gat að vísu sent sitt verk með pósti, sem samanstóð af textabrotum sem var dreift á vissum tímapunktum á meðan gædinn leiddi gesti í gegnum sýninguna. Textabrotin voru í umslögum sem merkt voru listamönnunum og í umslögin hafði hún sprautað ólíkum ilmvötnum. Ég stóð síðan í innsta salnum, sem er ekki hluti af Guerlain-sýningunni, heldur eru þar verk í eigu safnsins frá hinum ólíku norðurlöndum, og las þetta ljóð sem var samið af tilefninu. Ljóðið er hluti af svítunni Ljóð um samfélagsleg málefni og ég orti það á ensku frekar en sænsku – þótt ég hafi reyndar líka ort ljóð í svítuna á sænsku, þá er ívið auðveldara fyrir mig að gera þetta á ensku. Ljóðið er meðal annars viðbragð við því hversu erfitt er að bregðast við sýningu einsog þessari – Guerlain hjónin eru ekki með neina kríteríu, þau safna bara því sem þau fíla, og þessi sýning í Norræna vatnslitasafninu, sem er að mörgu leyti mjög góð, er ekki heldur með neina kríteríu eða þema. Þetta er bara samansafn af fínum verkum. Og ég endaði eiginlega á því að bregðast frekar við félagslega raunveruleikanum – safninu sem slíku, sýningunni sem slíkri, mér þarna, Guerlain-hjónunum o.s.frv. Just nu tolkar poeten Eiríkur Örn Norðdahl vår utställning från Centre Pompidou i Paris. Mäktigt! #akvarellmuseet #nordiskaakvarellmuseet #textival #eiríkurörnnorðdahl #donationguerlain #gibcaextended #gibca2015 A video posted by Nordiska Akvarellmuseet (@nordiskaakvarellmuseet) on Nov 7, 2015 at 5:25am PST Síðan fóru allir og skildu mig eftir einan í Skärhamn. Ég bý í einni af listamannsíbúðunum sem fylgja safninu – með fimm metra lofthæð, trönum, útsýni yfir skerjagarðinn og öllu sem slíkum íbúðum fylgir. Ég fór í steraHagkaup og keypti mér kjúkling, focaccia, kartöflusalat og snakk og er annars bara eitthvað að íhuga lífið og skáldskapinn og er reglulega gripinn mjög sterkri óraunveruleikatilfinningu.