Fjallabaksleiðin

Á finnsku tilgreinir maður ekki kyn með persónufornafni. Hann og hún er sama orðið –  hän . Á sænsku var orðið  hen  tekið upp í Orðabók sænsku akademíunnar fyrir þremur árum, en það var fyrst stungið upp á því árið 1966, með vísan til finnskunnar, sem stendur sænskunni menningarlega nærri þótt tungumálið sé óskylt. Orðið  hen er orðið fremur algengt í sænsku og því bregður fyrir í flestum stóru dagblöðunum, a.m.k. annað veifið, en þá sjaldnar einsog  hán á íslensku – hán er, enn sem komið er a.m.k., fyrst og fremst notað yfir kynseginfólk, á meðan hen er fyrst og fremst notað sem kynhlutlaust persónufornafn. Ef mig langar ekki að gefa upp kyn einstaklings – t.d. leynilegs heimildarmanns – þá vísa ég til hans (einstaklingsins) sem hen. Þetta er að því leytinu til auðveldara á sænsku að nafnorð eru almennt ekki kynjuð. Á íslensku er manneskja hún, vegfarandi er hann, fólk er það o.s.frv. Á sænsku getur människa verið han, hon, hen eða den. Hen er sannarlega líka notað til þess að vísa til kynseginfólks. Ég velti því fyrir mér hvort það sé vandamál á finnsku að geta ekki vísað til einstaklinga sem karlkyns, kvenkyns eða kynsegin. Það getur vel verið – það er oft ástæða til þess að hafa flokkana frekar en að flokka bara alla sem „manneskjur“ (út á það gengur ídentítetspólitíkin, að undirstrika, gera áberandi, svo fordómarnir verði jafn áberandi út á við og þeir eru inn á við). Þegar það er ekkert hann, hún, hán – ekkert box – getur verið erfitt að orða hlutina rétt. Öll orð eru í senn heftandi og frelsandi. *** Hán er alla jafna beygt einsog lán. Hán um hán frá háni til háns – og hefur þannig hvorugkynsblæ. Hans Blær beygir orðið eftir eigin sérvisku í báðar áttir, fylgir kven- og karlbeygingu. Hán (eins hann eða hún) um hána (einsog hana) frá hánum (einsog honum) til hánar (einsog hennar). Þetta gerir hán meðal annars til þess að skilja sig frá kynseginsamfélaginu en líka til þess að undirstrika að hán er ekki hvorugt heldur bæði – eða öllu heldur, stundum eitt, stundum annað, og oft allt í senn. *** Hán hefur svo auðvitað afleiðingar út í allt beygingarkerfið, sem hen gerir ekki. Hann er glaður, hún er glöð og hán er glatt; en hen/han/hon är bara glad. Mér finnst þetta skemmtilegt, af því mér finnst tungumálið skemmtilegt og vegna þess að mér finnst fjölbreytni skemmtileg, en það verður sennilega mikill klaufaskapur í kringum þetta fyrstu árin og áratugina – að því gefnu að það komist í almenna notkun. Ég held það sé sennilegra að notkunin verði almenn ef því verður beitt meira einsog í sænsku, því jafnvel í kynseginsamfélaginu (sem er ekkert æðislega stórt, þótt það sé stærra en margir halda) er minnihluti sem kýs að nota það. Orðið kemur þannig fyrir í Óratorreki þar sem vísað er til persónugerðs eldislax – og svo er það í Hans Blævi auðvitað (yfirleitt til að vísa til Hans Blævar en líka á stöku stað í hlutlausa skilningnum). *** Ég sá í dag einhvers staðar að … stúdentaráð? … hefði verið að skipta út ýmsum heitum. Þar fór sennilega mest fyrir því að orðinu  maður væri skipt út í samsetningum einsog  formaður . Það held ég reyndar að mörgum konum ofbjóði að vera sagt að þær séu ekki menn – átökin um merkinguna þar er, spái ég, langt í frá lokið (mér finnst báðir hafa nokkuð til síns máls en er annars afstöðulaus, sem er slæmt því það veldur klaufagangi í máli mínu). Hins vegar sló mig að orðinu  formennska væri skipt út fyrir  forsæti . Það er ansi grófgerður skilningur á orðinu  mennska að það eigi ekki við um konur – þær séu hreint út sagt ekki mennskar. Tungumálið er auðvitað gegnsýrt af þeim skilningi að maður og afleidd orð eigi við um allt fólk. Börn eru þannig mennsk , jafnt þótt skilningur manns sé sá að drengir séu ekki orðnir menn. Við tölum um  mannlegt eðli ,  mannúð , kven menn og ég held ég fari með rétt mál að orðin  menning þýði það sem menn gera og  menntun að gera einhvern að manni. Ef konur eru ekki mennskar – eða skilningur okkar er sá að einungis karlmenn geti gegn formennsku – þá þarf ansi mikla hreinsun í tungumálinu (kæri maður sig um að gæta samræmis, sem er svo auðvitað alls ekkert víst).

Stilla úr  Desperate Living (1977), John Waters, ásamt broti úr handriti. Glímukempan Mole McHenry, sem nýverið hefur skipt um kyn vegna þess að hún taldi ranglega að ástkona hennar vildi heldur að hún væri karlmaður, heldur um byssuna. Rassinn er í eigu Peggy Gravel, fyrrum taugaveiklaðrar húsmóður sem nú er orðinn næstráðandi drottningar. Það er Peggy sem segir orðin vinstra megin á myndinni skömmu áður en Mole hleypir af.  *** Transgressjón er eitt og perversjón er annað. Perversjón er eitt og frávikshegðun er annað. Og samt hangir þetta að einhverju leyti á sömu spýtunni. Sá sem brýtur á siðferðislegum reglum samfélagsins – réttlátum eða ranglátum – gerir það, eðlilega, annað hvort vegna þess að hán vill það eða hán þarf þess. Viljinn og nauðsynin eru svo ekki algerlega aðskild; viljinn getur verið óumflýjanlegur – þörfin nauðsyn. Siðferðisreglur samfélagsins eru settar til þess að viðhalda almennri röð og reglu, eða í það minnsta tilfinningunni að það sé allt í lagi. Til þess að viðhalda kerfum sem við búum til, til þess að finnast einsog við skiljum heiminn og/eða höfum á honum nokkra stjórn. Frávikin – allt frá því að byrja á vitlausum gaffli í matarboði og upp úr – eru ill einfaldlega vegna þess að þau eru frávik (frá normi sem er auðvitað skáldskapur, en samt rökmiðja). En ekki t.d. vegna þess að það skipti praktísku eða eðlislægu máli með hvaða gaffli maður borðar hvaða rétt. Þá eru þessi kerfi ekki alls staðar eins – New York búum finnst, svo dæmi sé tekið, barbarismi að borða pizzu með hníf og gaffli, og skiptir engu máli hvaða gaffli á meðan það er ekki guðsgaffallinn, hinn eini sanni gaffall. Frá örófi alda, reikna ég með, hefur það svo verið í boði að segja sig frá hinu stífa, óttaslegna kerfi, segja sig frá röð og reglu, og gerast utangarðsmaður. Utangarðsmaðurinn segir sig ekki bara frá skyldum sínum – hættir að taka þátt í smáborgaraskapnum, gafflasamsærinu – heldur missir hann þá samtímis rétt sinn til hins örugga faðms. Honum er kannski boðið í mat á páskadag – vegna þess að hollustan við klanið er hluti af lykilgildum smáborgaralega samfélagsins – en mæti hann fylgir því eins konar skírn og tímabundin endurreisn gildanna, áminning um hvar gafflarnir eiga að vera („mætirðu svona klæddur?“ „á nú ekkert að fara að festa ráð sitt/koma með kríli?“ o.s.frv.). Hvort öryggi samfélagsins stendur nokkur ógn af frávikshegðuninni er hugsanlega aukaatriði; ógn þarf ekki að vera raunveruleg, hún er viðbragð sem byggir á öryggisleysi sem orsakast af upplausn. Þessari smáborgarahegðun er ýmist mætt með semingi – og svo kvabbi við vini þegar heim er komið, þegar maður er kominn aftur í sinn eigin samfélagssáttmála (því flestir finna sér bara nýjan sáttmála með nýjum siðferðisviðmiðum og nýju fólki) – eða skætingi, ákafri undirstrikun á afstöðu sinni, hugsanlega til þess að reyna að endurmóta veruleikann sem maður yfirgaf. Svo þar verði lifandi á ný? Og maður geti snúið aftur? Eða bara af einhverjum prinsippástæðum? God knows. Aðrir utangarðsmenn eru svo þeir sem ætla sér ekki að vera utangarðs en er vísað út þvert á vilja sinn – vegna þess að eitthvað skilur þá að, sem þeir fá ekki ráðið við, eða vegna þess að gamlar syndir fyrnast ekki og fyrirgefast ekki – en þeir bregðast líka, eðlilega finnst mér, oft við með því að segja móralistunum bara að fokka sér. Og lenda þar með líka í fyrri flokknum – þau fara öll á sama barinn að kvöldi dags og drekkja sama harminum.  Sumu utangarðsfólki er reyndar sérstaklega annt um að viðhalda félagslegum stöðugleika í kringum sig, viðhalda sinni heild. Og þetta móralska yfirvald, þessi veifandi fingur, getur fyrirfundist hvar sem er – veröldin er ofin saman úr hópum sem fara með og takast á um þetta vald og reglur þeirra allra eru mistilgangslausar og mismikilvægar og þeim stendur öllum gríðarlega mikil ógn af öllu andófi. Leysist siðferðið upp hættir hópurinn að vera sá sem hann er – þá losna vinatengslin, hverfur ástin, virðingin og svo framvegis. Annað hvert tvít sem ég les er innlegg í umræðuna um hvað sé eðlilegt að finnast, segja eða gera – einhvers konar metasamræða, eitthvað siðferðislegt mat á öðrum eða bending um hvað almennilegu fólki eigi að finnast, árétting til annarra um að haga sér vel. Um að vera woke . Ég las einhvers staðar nýlega reyndar að þetta orð –  woke – sem er ýmist notað til að lýsa einhverjum sem er með samtímann á hreinu, eða í kaldhæðni um einhvern sem virðist halda að hann sé með samtímann á hreinu – sennilega sambærilegt við að vera hip á pre-hippatímanum, vera með á nótunum, uppljómaður og beat  – væri lýsandi fyrir póst-pólitískan veruleika ídentítetspólitíkurinnar (þar sem orðið er í mestri notkun). Að sterkasta pólitíska lýsingarorðið núorðið væri beinlínis að hafa orðið fyrir vakningu . Og það væri trúarlegt – og viðkomandi taldi hið trúarlega vera andsnúið hinu pólitíska. Í hinu pólitíska er alltaf samræða, í hinu trúarlega er bara sannfæring. Femínistum er svo tamt að tala um „gleraugu“ – að sjá heiminn upp á nýtt – og andfemínistar eru með rauðu pilluna úr Matrix á heilanum, sem þjónar sama tilgangi. Vakningin er alfa og omega pólitískrar samræðu. Það sem ég vildi sennilega sagt hafa: Það eru ekki allir á sömu fíkniefnunum í þessu partíi og væri ágætt að hafa það í huga þegar við veljum næsta lag. *** Annars finnst mér tímanna tákn að Björk Guðmundsdóttur finnist framlag sitt til íslenskrar tónlistar vanmetið, einsog kom fram á RÚV í gær. Í senn segir það eitthvað um hlutskipti listamannsins – sem er alltaf hungraður, alltaf sveltur – og eitthvað um samtímann þar sem maður hreinlega nær ekki máli nema maður rammi það inn sem sjálfsvorkunn. Ég fullyrði þetta: Það hefur aldrei verið listamaður á Íslandi sem er jafn mikils metinn og Björk Guðmundsdóttir, og verður aldrei – það er ekki hægt að mynda um snilligáfu sína meiri konsensus en Björk hefur verðskuldað myndað um sína.

In summary [Bataille] argues as follows. We need to detach ourselves from our animal existence; work makes us what we are. Anything that interferes with productive labour risks returning us to that state and therefore cannot be permitted. It is ‘taboo’. However, while work liberates us from one form of subordination, it subjects us to another form. We become caught up in an endless labour of production. And so we need, from time to time, to free ourselves from the means of our liberation. Hence the need for the transgression of taboo. This transgression is both a return to an animal existence, where labour is unknown, and an assertion of sovereignty over communal life, where labour is mandatory. We become conscious of ourselves as subjects through work; our consciousness of ourselves as subjects impels us to resist our subordination to work. Subjectivity is discovered in work, but expresses itself against work. Transgression thus represents a desire both for the sovereignty of subjectivity and the extinction of subjectivity – a desire to return to the world from which, through the discovery of subjectivity, man has become separated. It is an assertion of dominion combined with a kind of chthonic nostalgia. It is a moment of both elevation and debasement, and so it is accompanied by the experience of a certain anguish. One is furthest from one’s origins precisely in that brief, voluntary reversion to them. Transgression is never, of course, an actual return. On the contrary: transgressions, together with taboos, make communal life what it is.
Transgressions – The Offences of Art //
Anthony Julius // bls. 22

Á sama tíma og fjölmiðlun verður grynnri, einfaldari og ótrúverðugari – vegna þess að blaðamenn bera ekki meiri virðingu fyrir lesendum sínum en svo að þeim finnst alltílagi að matreiða bara ofan í þá grímulausan áróður fyrir eigin skoðunum – verður sagnalistin meiri skemmtun, hlátur, snappíheit, grátur og kaþarsis, og minni list, minni óþægindi og furðulegheit. Þetta er ekki allt hreint Hollywood – ekki allt vondir læra villu síns vegar eða góðir verða fyrir illsku heimsins . Sem er sósíalrealíska módelið.   Eins konar bylting-í-krafti-meðlíðunar – trú fyrir sakir passíu Krists. Margt af þessu er fyrst og fremst nógu kunnuglegt að byggingu til að valda okkur ekki nema passlegum óróleika – eitthvað svona voðalega eru allir breyskir og áhugaverðir , en samt á máta sem er þægilega fyrirsjáanlegur. Sögupersónur eru „samkvæmar sjálfum sér“ og koma aldrei á óvart, ekki í raun og veru. Það er alltaf verið að fróa okkur. (Og sennilega er ástæðan ekki sú að við lifum öll svo skelfilegum lífum, með fullri virðingu fyrir þeim sem eiga um sárt að binda). Verk einsog t.d. Three Billboards verða fyrir þessari lesblindu – eru sökuð um að „skorta hjarta“, einsog einn íslenskur rithöfundur orðaði það (á svona 20 ólíkum facebookþráðum). (Jói Heiðdal tók verkið og sagnamódel þess fyrir á Starafugli á dögunum.) Vegna þess að þessar sögur einfalda ekki heiminn niður í eina af sirka fimm mögulegum sögum. Eða tíu. Í mesta lagi tólf. Reyndar var Three Billboards innan þess mengis, ein af þessum tólf, það vildi bara til að við höfðum ekki heyrt hana um hríð og héldum að hún væri þar með ófyrirgefanlegt sorp.

Föstudagsmyndin, sem í dag var á laugardegi, var kvikmyndin Barnyard – Bondegården, heitir hún á sænsku, sem er tungumálið sem við horfðum á hana á (börnin mín eru tvítyngd). Aðalsöguhetjan í Bondegården er beljan Otis. Otis er ekki kvenbelja – hann er karlbelja. En samt ekki naut. Einsog sjá má á myndinni er hann með júgur. Þetta varð okkur Aram að tilefni til þess að ræða stuttlega – en þó – hvað það sé að vera intersex. Ein þeirra athugasemda sem stundum eru gerðar við sögur sem sagðar eru af minnihlutahópum – eða jafnvel meirihlutahópum, ef þeir eru ekki í kastljósinu og ekki jafn „hreinn strigi“ og við „hvítu fullfæru heilsuhraustu vesturlensku sísheterókarlmennirnir í efri-millistétt eða ofar, á miðjum aldri eða neðar“ – er að sögurnar um einstaklinga sem tilheyra þeim hópum snúist bara um þau ídentítet. Þið fattið – saga af homma er bara hommasaga, saga af konu er konusaga o.s.frv. Saga af pípara er saga af hvítum síshet […] eða neðar sem auk þess er pípari. Ef maður er sögupersóna fær maður bara eitt ídentítet sem maður getur svo smurt ofan á grunnformið, sem er þessi þarna svokallaði hreini strigi. Hvers vegna, spyrja sumir, er ekki bara sögð saga af homma/konu/innflytjanda þar sem ídentítetið er aukaatriði – kemur ekki einu sinni upp. Ég sá þessu fagnað í umsögn um einhverja sci-fi bók nýlega – þar kemur í ljós um miðja bók að einhver „kona“ pissar standandi og sá sem tekur eftir því bara ypptir öxlum og segir „já einmitt“ og svo kemur það ekki frekar við sögu. En sagan af Otis – sem er raunar arfaslæm, þetta var mjög leiðinleg mynd og ef Aino væri ekki bara fjögurra ára hefði ég átt erfiðara með að fyrirgefa henni fyrir að láta mig sitja undir henni – er einmitt saga þar sem þetta intersex eða kynsegin ídentítet er (nærri því) algerlega látið vera. Sagan af Otis fjallar um allt annað en það hvers vegna hann (og fósturpabbi hans, og raunar sonur líka í lokin) er með júgur eða hvað það þýði í félagslegu samhengi bóndabæjarins. Höfundurinn hefur látið hafa eftir sér að þetta sé merkingarlaust. Honum hafi bara fundist júgur fyndin – börn þekkja beljur, þær eru með júgur, fyrir börnum eru naut önnur dýrategund, segir hann. En á einum stað sitja þeir nú samt saman Otis og Ben, pabbi hans, og horfa á stjörnur. Ben rifjar upp við Otis að einu sinni hafi hann oft setið þarna með systur hans og horft á þessar sömu stjörnur. „En ég á enga systur“, segir Otis. „Nú, þá hlýtur það að hafa verið þú“, segir pabbinn. Og þeir hlæja dátt. Svona getur nú sköpunarverkið oft verið gáfaðra en höfundur þess. (Það var fyrst og fremst allt annað við þessa mynd sem var leiðinlegt, nema kannski 90’s retróið, og kannski var ég bara illa upplagður, ég tek þetta allt til baka þetta var áreiðanlega fín mynd).

Hans Blær fjallar kannski, einsog ég hef hugsanlega sagt einhvers staðar, alls ekki um að vera intersex eða trans – en það er þó mikilvægur faktor í bókinni. Hans Blær fjallar um ídentítet og sjálfsmynd, hvernig hún verður til og hvernig maður bregst við því að láta þvinga henni upp á sig – hvernig maður streitist á móti og hvernig maður spilar með, spriklar, djöflast. Öllum sjálfsmyndum fylgja fordómar og öllum sjálfsmyndum fylgja jákvæðar og neikvæðar steríótýpur – bæði sem koma að utan og aðrar sem maður internalíserar. Einu sinni hefðu allir verið vissir um að svartir transmenn ætu börn – nú skiptist heimurinn meira í þá sem telja að svartir transmenn séu móralskt rangir og þá sem telja að svartir transmenn hljóti allir að vera frjálslyndir vinstrimenn. *** Nema hvað. Ég er svolítið fókuseraður á intersex hlutann þessa dagana vegna nokkurra bóka sem ég er að lesa. *** Ef ég skil rétt það sem ég hef lesið í Bodies in Doubt: An American History of Intersex, sem fjallar um sögu intersex í Bandaríkjunum, þá mætti skipta  þeirri sögu niður í þrjú skeið (eða fjögur, ef við viljum skilgreina samtímann líka). Fyrsta skeiðið lýsir sér í  yfirnáttúrulegri  eða trúarlegri sýn á líkamann. Líkaminn kemur frá guði og á sér þannig fullkomna mynd – karl eða kona, sköpuð í guðs mynd – og allt sem liggur þar á milli er einfaldlega óskapnaður. Óskapnað læknar maður ekki eða bætir en maður getur varað við honum eða undirstrikað hann og gert hann útlægan (borið hann út eða brennt hann á báli). Hér mætti nefna líka meðferðina á Thomas/ine Hall sem var intersex manneskja sem hafði lifað sem bæði kona og karl og skipti reglulega. Þegar upp um hán komst, árið 1629, var hán beinlínis dæmt til þess að ganga í karlmannsfötum en með skuplu og svuntu. Í einhverjum skilningi er verið að banna hán að „villa á sér heimildir“ þarna og ætlaðar afleiðingarnar voru áreiðanlega félagsleg útskúfun (eða það þótti í það minnsta fullkomlega eðlilegur fórnarkostnaður). Hán er svipt réttinum til þess að skilgreina kyngervi sitt sjálft – sem raunar allir voru sviptir á þessum tíma, konur gengu ekki í buxum og karlar ekki í kjólum. Það er ekki vitað hvort hán var í raun útskúfað því það spyrst ekkert til háns frekar. Afdrif háns eru auðvitað getgátur, en það má ímynda sér að hán hafi bara látið sig hverfa og lifað lífinu undir öðru nafni annars staðar. Annað skeiðið er náttúrulegt eða lífvísindalegt. Þá leitast vísindamenn við að finna hið „rétta“ líffræðilega kyn intersex fólks út frá náttúrulegri eða vísindalegri aðferð. Í mörgum tilvikum var hægt að velja einhver einkenni til að ganga út frá og draga svo bara línu – en það hafa alltaf komið upp tilvik þar sem jafnvel ströngustu skilgreiningar hafa ekki dugað læknum til að skipa fólki í boxin sín, og þau eru algengari en margir ímynda sér (intersex fólk er um 1,7% mannfjöldans, álíka margir og eru rauðhærðir, og um einn af hverjum tvö þúsund er með óljós eða margræð ytri kynfæri). Læknarnir tókust á um skilgreiningar algerlega án tillits til félagslegs samhengis eða vilja skjólstæðinga sinna. Lengst af er (merkilegt nokk, þótti mér) ekki miðað við ytri kynfæri heldur kynkirtla – eggjastokka eða eistu. Þannig var fólki með píkur og eistu (innanísér) gert að vera „karlmenn“, alveg sama hvort það var vant því að lifa sem karlar eða konur. Að einhverju leyti voru gerðar tilraunir til þess að láta líkamann „samræmast“ sjálfum sér með uppskurði en það var líka afar umdeilt, ekki síst vegna þess að á fyrirhluta þessa tímabils (sem er kannski frá 1800 og fram að seinna stríði) lifði ekkert æðislega mikið af fólki af sína uppskurði. Þriðja skeiðið er þá súpranáttúrulegt eða sálfræðilegt. Þráhyggjur líflækna eru lagðar til hliðar eftir því sem félagsvísindin og sálfræðin verða sterkari. Nú skiptir innra byrði líkamans – hinn duldi sannleikur líflækninganna – minna máli og hið ytra byrði, það hvernig líkaminn hefur litið út og hvernig skjólstæðingurinn og þeir sem nærri honum standa hafa upplifað hann, meira máli. Einstaklingur með píku og eistu er þá miklu frekar kona en karl. Meira að segja vilji skjólstæðingsins fer að skipta miklu máli, sérstaklega eftir því sem líður á 20. öldina. Hið félagslega dómínerar hins vegar með áherslu sinni á normalítetið – og á sama tíma fer líflæknum mjög fram í skurðtækni. Líffærum einstaklinga – oftar og oftar barna – er breytt í samræmi við það sem læknar (og/eða foreldrar) meta vera næst lagi. Það er námundað að næsta kyni, svo að segja, út frá útliti kynfæra og möguleikum til breytinga í aðra hvora áttina. *** Upp úr 1950 fer sálfræðingurinn John Money á John Hopkins að láta til sín taka í þessum heimi, með alls konar kenningar, meðal annars um sveigjanleika kyngervis barna fram að átján mánaða aldri. Hugmyndir hans urðu frekar fljótt að grunnafstöðu heilbrigðiskerfisins í Bandaríkjunum, með einhverjum (misgáfulegum) tilbrigðum. Sennilega hefur hann unnið alls kyns kraftaverk þegar kemur að hugmyndum okkar um kyngervis í dag – að það gæti yfir höfuð verið sveigjanlegt var alveg nýtt. Hann skrifaði líka margt mótsagnakennt um tvíhyggju kynjakerfisins – ég hef ekki pælt mig í gegnum frumritin en mér sýnist fljótt á litið hann hafa litið svo á að þótt kynin þyrftu í „prinsippinu“ ekki að vera bara tvö (heldur gætu verið á rófi) þá væri félagslegur veruleiki skjólstæðinga hans langt í frá tilbúinn fyrir slíkt, þeir yrðu áreiðanlega fyrir aðkasti og svo framvegis (sem var svo engan veginn í samræmi við hans eigin gögn eða einu sinni túlkun hans á þeim gögnum). Og þar með væri best að stefna bara að hreinum línum. Þá var Money líka vinsæll meðal femínista enda þóttu kenningar hans ýta stoðum undir þær hugmyndir að uppfóstrun væri sterkari en líffræðin – að, einsog Simone de Beauvoir orðaði það, maður fæddist ekki kona heldur yrði maður kona. (Eða, þú veist, kona yrði kona, eða nei, því hán var ekki orði … gleymiðessu). Money varð frægastur fyrir aðgerð sem hann vann á átta mánaða gömlum dreng sem hafði orðið fyrir óhappi (trigger warning!) við umskurð svo hann missti liminn. Hann sannfærði foreldra drengsins um að best væri að breyta honum bara í stelpu og gerði það. Brenda, einsog hann hét, átti hins vegar ekki sjö dagana sæla, og eftir að foreldrar hans sögðu honum frá öllu saman fór hann í (aðra) kynskiptiaðgerð og gerðist karl. Hann tók svo saman höndum við einhvern óvinaprófessor Moneys seint á tíunda áratugnum, þeir birtu ritgerð til að afsanna kenningarnar. David Reimer , einsog hann hét á fullorðinsárum, framdi svo sjálfsmorð árið 2004. Money er sá sem ábyrgastur er fyrir öllum þeim kynfæralimlestingum – einsog við köllum þær nú – sem framdar eru á intersex ungabörnum, með þeim rökum að þau muni upplifa sig í samræmi við kyn sitt ef gripið er í taumana fyrir 18 mánaða aldur (en annars verða fyrir fordómum samfélagsins og þjást af geðsjúkdómum – sem, bara svo ég endurtaki það einu sinni enn, er alls ekki raunin skv. rannsóknum). En Money er líka sá sem ber einna mesta ábyrgð á uppgangi trans-lækninga á seinni hluta 20. aldarinnar – sá sem bjó til flest hugtökin og barðist fyrir stofnun The Gender Idenity Clinic á Hopkins spítala árið 1966. Ein af mótsögnunum í kenningum hans hefur þá með það að gera hversu mikla virðingu hann bar fyrir fullorðnu fólki sem kaus að leiðrétta kyn sitt eða skipta (á meðan hann trúði því samtímis að slík leiðrétting eða skipti hjá börnum eldri en 18 mánaða myndi gera börnin vansæl og/eða klikkuð). Hann er hálfgert illmenni í intersexheiminum en hetja í transheiminum. Money er líka mikill óvinur femínistans Janice Raymond, sem skrifaði The Transsexual Empire og kemur nokkuð fyrir í Hans Blævi. Raymond fagnar því í formála endurútgáfu bókarinnar 1994 að upprunaleg útkoma hennar, 1979, hafi orðið til þess að John Hopkins hafi lokað The Gender Identity Clinic. Og sennilega var það rétt, bókin var gríðaráhrifamikil og Raymond fagnað sem femíniskri hetju alveg fram yfir aldamót. Hún nefnir reyndar líka að skrif Moneys um pedófílíu hafi sett blett á stofnunina og það var áreiðanlega líka rétt. Hann var sem sagt ekki alfarið mótfallinn kynferðislegu samneyti fullorðinna við börn – þetta er þá önnur bókin sem ég les í röð þar sem slíkar hugmyndir koma fram (hin var Gaga Feminism eftir transmanninn J. Jack Halberstam). Svona er nú fólk margbrotið. *** Fjórða skeiðið væri þá núna. Kannski mætti kalla það félagslega skeiðið, félagsnáttúrulega skeiðið. Og gengur þá (loksins, loksins, segja að minnsta kosti flestir nútímamenn, en ætli framtíðinni finnist við ekki samt skökk og rugluð) út á að lækna fremur samfélagið af fordómum sínum en intersex fólkið af kynfærum sínum eða kynkirtlum.

Því er stundum haldið fram að sögur af kynsegin persónum séu ævinlega af sama slagi – þetta séu sögur af vondu fólki sem er fullt af perversjónum og sem hlýtur makleg málagjöld (les: það deyr) – einhvers konar hliðarpródúkt af veruleika sem er (og var enn meira) fordómafullur og óttasleginn. Ég held það sé nokkuð til í þessu á meðan verið er að tala um litlar hliðarpersónur eða einhliða antagónista í eldri bókmenntum – sennilega mestmegnis fyrir sjöunda áratuginn – eða ódýrum sjoppureyfurum. Og raunar líka úr sannsögubókmenntum, til dæmis læknalitteratúr frá nítjándu öld, þar sem kynsegineinstaklingum er oft lýst sem pervertum eða fólki sem gæti orðið perversjónum að bráð verði kyn þeirra ekki sæmilega ákvarðað eða lagfært. Því ef maður gat bara verið kona eða karl, og það var viðurstyggð að stunda samkynhneigð, var mjög mikilvægt að komast að því hvort maður væri svo maður færi nú ekki óvart að ríða í óþökk drottins almáttugs – eða konur færu að kjósa eða gera eitthvað annað sturlað. *** [Þetta er alger hliðarfrásögn og ekki í samhengi við restina, en áhugavert samt, eins konar neðanmálsgrein sem hangir í brotinu á undan: sagan af intersexmanneskjunni Levi Suydam sem ætlaði að kjósa árið 1843 í Connecticut, en var stoppað af og sakað um kvenmennsku. Læknir framkvæmdi skoðun á háni sem leiddi í ljós að hán var með lim svo hán fékk að kjósa. Þegar stóð svo á einu atkvæði milli Whigs og Tories var hán rannsakað betur og þá kom í ljós að hán fór á túr og hafði alls kyns „kvenlega“ eiginleika; og þá var atkvæði háns dæmt ógilt.] *** Hins vegar held ég að aðalsöguhetjur geti aldrei verið þetta einfaldar – aðalsöguhetjur hljóta að vera margbrotnar (í margræðum skilningi þess orðs) og sumar þeirra sem eru kynsegin hljóta að leika sér með ótta annarra við kyngervi þeirra eða annarleika, og njóta þess að ógna þröngsýnum smáborgurum, af háði og heift – bæði í von um að fá einn daginn að vera með og í von um að fá einn daginn að mölva kerfið (eftir því hvern þú spyrð). Og stundum sennilega bæði og allt í senn. Meira að segja kynsegin aðalsöguhetjur í eldri bókum passa ekki endilega svo vel við klisjuna, þegar þær eru í forgrunni – a.m.k. ekki einsog klisjan hefur verið presenteruð fyrir mér. *** Nema hvað. Ég fór eitthvað að skoða sagnasafnið mitt og reyna að flokka kynsegin/intersex/trans sögupersónur eftir því hvort þær legðu sig fram um að vera ógnandi á þennan máta eða hvort þær væru jafn vel frekar saklausar eða miðjusæknar í hegðun sinni og atferli. Og fann bara fjögur ógnandi „skrímsli“ í þremur bókum (Cock and Bull er tvær nóvellur í sömu bók). Fyrir utan þá auðvitað Hans Blævi. „Skrímsli“:  Myra Breckinridge í samnefndri bók Gores Vidal (ég fjallaði um bíómyndina hérna ) Frank-N-Furter í Rocky Horror Picture Show Hann og hún í Cock and Bull eftir Will Self. Hlutlausir eða góðmenni:  Orlando í samnefndri bók Virginiu Woolfe Auður Ögn í Sögu af stúlku eftir Mikael Torfason Abel í Móðurhug eftir Kára Tulinius Cal Stephanides í Middlesex eftir Jeffrey Eugenides Brandon Teena í Boys Don’t Cry í leikstjórn Kimberly Peirce Glen/Glenda í Glen or Glenda í leikstjórn Eds Wood Dil í The Crying Game í leikstjórn Neils Jordan Roberta Muldoon í The World According to Garp eftir John Irving Barþjónninn / móðirin í All You Zombies eftir Philip K. Dick (eða bíómyndinni Predestination í leikstjórn Michaels og Peter Spierig) Bree í Transamerica í leikstjórn Duncans Tucker Maura Pfefferman í Transparent eftir Jill Soloway Denise Bryson í Twin Peaks eftir David Lynch Taylor Mason í Billions (þrátt fyrir að vera sálarlaus kapítalisti er hán óvenju viðkunnanlegt og fellur því hérna megin) eftir Koppelman, Levian og Sorkin Svo má nefna Gethenbúa í The Left Hand of Darkness eftir Ursulu K. Le Guin eða Merkúrbúa í 2312 eftir Kim Stanley Robinson, þar sem heilar plánetur (af góðmennum og illmennum og alls þar á milli) eru á rófinu. Einhverjar sögupersónur veit ég ekki hvernig maður ætti að flokka (og auðvitað er svona tvíhyggjuflokkun alltaf próblematísk – þ m.t. flokkun í sís og trans – það eru engar hreinar línur). Til dæmis hermafródítan sem kemur út úr skáldsögu Michael Moorcocks, The Final Programme, sem er eins konar samruni konu og karls sem á að skapa fullkomna veru. Útkoman er í einum skilningi skrímsli eða (blóðþyrstur) neanderdalsmaður, en í öðrum einmitt þá fullkominn – nýr maður, nýtt upphaf. Spurningin sem sú annars flippaða bók spyr er ótrúlega mikið hvað sé fullkomnun. Ég veit heldur ekki hvernig ég á að flokka Tintomara úr Drottningens Juvelsmycke – sem var áreiðanlega mjög sensasjónalísk þegar hún kom út (1834) en er samt, í krafti þess að vera vel skrifuð aðalsöguhetja, mjög rúnnaður karakter með margar hliðar og ótal ástæður fyrir gjörðum sínum. Svo eru auðvitað „sannsögulegar“ sögupersónur – í bókum sem eru samt einhvern veginn „skáldverk“ – t.d. Harry í Argonauts, Ég-ið í Intersex (for lack of a better word) eða ljóðmælandi í Intersex: A Memoir eftir Aaron Apps, Ikon eftir Yolöndu Auroru Bohm Ramirez eða Tjugofemtusen kilometer nervtrådar eftir Nino Mick. Þar er það ekki endilega spurning um hvernig sögupersónurnar eru – þær eru ekki illmenni eða skrímsli – heldur hvort maður flokkar þær yfir höfuð með „sögupersónum“. Svo er ýmislegt á listanum/náttborðinu sem ég á einfaldlega eftir að lesa og horfa á. Mig grunar t.d. að transkonurnar í Ticked Off Trannies With Knives falli að þessari gefnu staðalmynd en ég held að Hedwig geri það ekki, þótt hún sé pönkari (ég sá að vísu Hedwig fyrir hundrað árum en það var ábyggilega í einhverjum svefnrofum og ég man ekkert eftir henni). In einem Jahr mit 13 Monden eftir Fassbinder sýnist mér karakterinn vera góðmenni/hlutlaus og hið sama gildir um Una Mujer Fantastica, sem var nýlega fjallað um á Hugrás. Ég veit ekkert við hverju ég á að búast af Annabel, The Hermaphrodite, Sphinx eða Paul Takes the Form of a Girl. Og svo framvegis og svo framvegis. Síðast en ekki síst eru „skrímslin“ á þessum lista alls ekki bara skrímsli og hin miðjusæknari alls ekki bara miðjusækin. Enda væri það hvorki gaman né áhugavert. *** Það væri áhugavert – en flókið túlkunaratriði – að skoða hvenær sé verið að fjalla um kynseginveruleikann sem slíkan og hvenær hann sé farartæki til þess að fjalla um annað og hvenær hann sé hreinlega bara myndlíking. Eðlilega er það alltaf sitt lítið af hvoru (og fleira til). *** Engar áhugaverðar sögupersónur eru fullkomnar, engar eru „normal“ og flestar eru í senn fórnarlömb og níðingar, stundum gerendur (óvart og viljandi), stundum þolendur (óvart og jafnvel viljandi, með sjálfseyðingarhvöt). Þær eiga sér hvatir og útskýringar en ekki slíkar hvatir og útskýringar sem leysa þversagnir lífs þeirra – við finnum til samlíðunar með þeim en við skiljum þær ekki til fulls (frekar en fólkið í kringum okkur). Þær eru í senn fyrirsjáanlegar og algerlega ófyrirsjáanlegar. Þetta á líka við um Myru, Frank og Hann og Hana í Cock and Bull. Þau eru ekki bara „vond“. *** Það væri gaman að fá tillögur að verkum til að skoða, bókum til að lesa og myndum til að horfa á – með kynseginillmennum eða kynsegingóðmennum. Hér að neðan er kommentakerfi sem er alltof lítið notað.

Ég er eirðarlaus að reyna að láta handritið vera í smá stund. Maður þarf að geta látið hlutina í friði stundum. Leyft þeim að gerjast eilítið, meltast eilítið, og kannski ekki síst þegar veruleikinn er viðstöðulaust að skipta sér af, hella sér yfir handritið, flæða innum glufurnar og krefjast breytinga. Þetta þarf nokkra daga, helst viku – og ég þarf nokkra daga þar sem ég er ekki að farast úr einhverjum vinnualkamóral. Ég má taka því rólega. Það mun hvorki kosta mig lífið né ferilinn og athugasemdakórinn í listamannalaunaumræðunni heldur hvort eð er að ég sé aumingi sem mæti aldrei í vinnuna. *** Ég er enn að lesa bækur, enn að horfa, enn að gúgla svo það er viðstöðulaust áreiti úr þeirri áttinni – sem má ekki fara ómelt inn í viðkvæmt handrit – og svo eru það bara fréttirnar, veruleiki samfélagsmiðla, hamslaus narsissisminn, allar réttlætiskenndirnar, öll þórðargleðin og fordæmingasirkusinn á víxl. *** Og þá er ágætt að halda bara vinnudagbókinni gangandi þótt það sé ekki mánudagur. Þótt ekki væri nema bara til að hreinsa aðeins til í huganum. Mér finnst einsog afstaða mín til margra hluta – sérílagi til PC kúltúrs – verði alltaf mótsagnakenndari og mótsagnakenndari og ég kann ekkert að leysa úr því. Öðruvísi en að skrifa, það er að segja, til þess er ég kannski að skrifa – allar síðustu bækur, sennilega frá Gæsku, að ljóðabókunum meðtöldum, að Plokkfiskbókinni meðtaldri – eru einhvers konar tilraun til þess að leyfa mótsögnunum að þrífast í von um að þær þá kannski leysi úr sér sjálfar, eða samræmist einhvern veginn. *** Höfuðmótsögnin, alveg frá Gæsku , snýst um átökin við pólitíska skáldverkið sem slíkt. Og þá staðreynd að einhvers staðar finn ég fyrir gríðarmikilli þörf til þess að skrifa  um pólitíska viðburði eða veruleika, um  samtímann einsog hann er að gerast fyrir augunum á mér, á meðan ég bókstaflega þoli ekki predikanir og finnst nær engin pólitísk list komast upp úr þeim hjólförum. Þar að auki er vonlaust að ætla að sjá samtímann – það er einsog að horfa út um hliðarrúðuna á bíl, það fer allt of hratt framhjá. *** Mér finnst rosalega gaman reyndar að skrifa senur þar sem ekkert gerist nema hreyfingar. Þar sem fólk hreyfir sig um í tiltölulega merkingarsnauðu rými. Hellir upp á kaffi. Vökvar blóm. Sýður egg á meðan vindurinn gnauðar í gluggarifum. Og þær eru þarna líka. Ég er sennilega frekar eftirlátssamur höfundur. *** Önnur mótsögn er hvað mér finnst þetta allt stundum stjórnlaust fyndið. Og hvað ég get tekið því ofsalega alvarlega, svo liggur við að ég komist ekki á fætur á morgnana. *** Ein erfiðasta mótsögnin við Hans Blævi, fyrir höfundinn a.m.k., er hvað sagan er í senn mórölsk og ómórölsk, rétt og röng; ég má ekki segja hana og mér bar skylda til að segja hana. Bæði er sennilega alveg rétt og ég verð bara að taka afleiðingunum af því. Í þessu er einhvers staðar líka hornmótsögn sem segir að hvorugt hafi í raun skipt máli – þetta sé alls ekki móralskt eða ómóralskt heldur sé ég bara sjálfur (einsog stór hluti samfélagsins) fastur í einhverjum skylduboðsvefnaði þar sem allt skal vegið á þessum vogarskálum. Það gæti jafnvel verið einn af hornsteinum sögunnar sjálfrar. *** Og hvar stendur maður þá? Það veit ekki nokkur maður.

Ég þreytist ekki á að fullyrða, minna á, hrútskýra, hvað sem maður vill kalla það að merking orða verður ekki til hjá þeim sem talar eða þeim sem hlustar heldur í samkomulagi beggja. Stundum rofnar það samkomulag og þá þarf að ræða hlutina betur – og þá ættu allir að hafa í huga að þeir hafa ekki sjálfdæmi um merkingu orða. Ef ég segi eitthvað ruddalegt en meina það ekki ruddalega verð ég að taka tillit til þess að þú firrtist við en þú að taka tillit til þess að ég meinti ekkert illt. (Svo geta verið aðstæður þar sem maður ætlar að vera dónalegur – það er alltílagi líka, það er bara önnur ella). Reki maður sig á og móðgar einhvern ætti að vera sjálfsagt að biðjast afsökunar – bara rétt einsog ef maður rekst utan í einhvern í búðinni af því maður var að stara á innkaupalistann, en að sama marki ætti að vera óeðlilegt að trompast eða erfa það við mann nema fleira komi til. *** Mest skitsó bókasafnið mitt. Hans Blævar lesturinn. Á myndina vantar að vísu nokkrar bækur – t.d. Born Both, sem var á hljóðbók, og Middlesex sem er á náttborðinu heima, og slatta af rafbókum. Efst má sjá útprent af The Transsexual Empire eftir femínistann Janice Raymond, sem kemur fyrir í bókinni og leikritinu. Mánudagur. Annar í páskum. Ég er lasinn í rúminu (nei, ekki bara þunnur). *** Ég er enn að fiffa í bókinni, eðli málsins samkvæmt, fikta og dútla, og lesa mikið. Á dögunum las ég – eða hlustaði, þetta var í bílferð fram og til baka til Keflavíkur – á bókina Born Both eftir Hidu Viloria, sem er intersex aktífisti í Bandaríkjunum. Hida er í áhugaverðri orðaklemmu vegna þess að hún er nógu gömul (fimmtug í ár) til þess að hafa tengt jákvætt við orðið hermafródíta og séð það síðan missa flugið og verða flokkað sem hatursorðræða. Í bókinni talar hún lengi um þetta – að intersex sé lýsingarorð en hana langi í nafnorð sem nái utan um tilveru hennar, og helst eitthvað sem sé ekki nýjung (og gefi þar með til kynna að ástandið sé nýjung, frekar en að það hafi verið bælt og falið). Hún notar að vísu hugtakið „intersex fólk“ um aðra en það er augljóst á orðum hennar að hún vildi að orðið hermafródíta – eða styttingin „herm“ eða jafnvel, nánar tiltekið, í hennar tilviki „hermafrodyke“, hermafrólessa – væri hið sameiginlega og sjálfsagða hugtak frekar en óþægilegur anakrónismi. *** Svo birtist alltíeinu hugtakið DSD – disorders of sexual development (síðar differences of sexual development ) – og fær, merkilegt nokk, stuðning frá Intersexsamtökum Norður Ameríku, ISNA. Hida tryllist og skrifar greinar og reynir að stoppa þetta – að intersex verði skilgreint sem kvilli eða truflun í kynferði manneskju. Um þetta er svo tekist á í samfélaginu, vegna þess að þar er líka að finna fólk sem vill alls ekki skilgreina kyn sitt sem intersex heldur lítur á sig sem karla eða konur með ákveðið „ástand“ – bara svona einsog maður er með valbrá eða héravör. En líka fólk einsog Hida sem vill ekki skilgreina líkama sína sem sjúka eða afbrigðilega á nokkurn hátt og samþykkir þar með alls ekki að kyn þeirra sé skilgreint með tilvísan til þess (ég verð að viðurkenna að ég þoli ekki valdgreiningu sem smættar sjúka hegðun eða kapítalismann eða yfirgang í kyn mitt; ekki „eitraða karlmennsku“ eða „hrútskýringar“ eða einu sinni „feðraveldi“ – orð hafa merkingu og það er eðlilegt að vera viðkvæmur þegar kyn manns er notað sem neikvæð einkunn). *** DSD er vel að merkja minna og minna notað – en ef eitthvað er að marka Hidu (sem það er) þá var það að taka yfir á tímabili. Og hermafródíta heyrist nær aldrei. *** Ég rak mig á það nýlega, sem ég hafði ekki tekið eftir, að á Íslandi er – skv. ágætum orðalista Trans Ísland – ekki talið við hæfi að skrifa trans- sem forskeyti, vegna þess að það sé lýsingarorð. Altso, maður á að skrifa „trans kona“ bara einsog maður skrifar „falleg kona“, en ekki „fallegkona“ eða „transkona“. Fyrir þessari afstöðu til orðsins – að það sé lýsingarorð og geti ekki verið forskeyti – er fyrst og fremst hefð í enskumælandi löndum sýnist mér. Á öllum norðurlandamálunum er talað um transkvinnor og transmænd og transpersoner og sömuleiðis á þýsku – ég held það sé óumdeilt að þau mál séu skyldust íslensku, en sennilega er hugmyndaheimur okkar núorðið meira í ætt við þann enskumælandi. Íslenskan er þess utan óvenju góð í skella saman orðum – maður getur t.d. skrifað hérumbil, þótt það séu þrjú orð. Bil milli orða eru þess utan sértækt vandamál skriftar – þau heyrast ekki nærri, nærri alltaf. *** Þessi þumalputtaregla s.s. truflar máltilfinningu mína. Ef það skyldi ekki hafa komið berlega fram. Hins vegar er mér það alveg að meinalausu að skrifa þetta einsog fólkið í samfélaginu vill. En að því sögðu þá held ég að eltist maður of hart við smáatriðin sé það ekki til þess að efla samræðuna eða auka skilning á einu eða neinu. Ég þekki fólk sem einfaldlega óttast samræðuna – kasúal eða annars lags, bara þú veist, ræða um daginn og veginn eða fara á harðkjarna ráðstefnu um trans kynfæri, hvað sem er – vegna þess að það óttast afleiðingar þess að mismæla sig. Sem er alveg áreiðanlega ekki gott fyrir samræðuna. *** Þetta er auðvitað ekkert sem hefur sérstaklega að gera með trans samfélagið heldur er þetta almennt stemningin – og ein af afleiðingum þesss að við erum öll í viðstöðulausu samtali hvert við annað með aðstoð félagsmiðla, og enn fremur öll viðstöðulaust að hlusta og dæma (læka, reiðilæka, rantkommenta og það sem verst er: læka ekki ) hvert annað. Við vinstra megin við miðjuna, eða sem köllum okkur frjálslynd, erum þess utan líka afar dugleg að sanna gæsku okkar með því að hneykslast, fárast og fordæma fólk fyrir minnstu yfirsjónir. Það, í sjálfu sér, er ekki hluti af nýju stemningunni eða internetinu – er sennilega mjög gamalt og þekktasta birtingarmynd þess á Vesturlöndum er sennilega meðal síðhippískra kommúnista á áttunda áratugnum sem voru á endanum svo réttlátir í kenningunni og ástríðufullir í baráttu sinni fyrir betri heimi að þeir gátu ekki unnið saman í hópum sem töldu fleiri en svona fimm (því annars var hætt við að einhver færi að ráfa frá hjörðinni). *** Í tengslum við Hans Blævi, leikrit og skáldsögu, er svo ágætt að hafa í huga að þótt verkið temji sér ekki neina slíka kurteisi er það ekki heldur skrifað með það í huga að hneyksla, en það er ekki heldur skrifað til þess að hneyksla ekki – enda hefðu slíkar tilslakanir verið svik við sögupersónuna (og höfundur má svíkja allt – samfélagið, móður sína*, börnin sín, hina þjáðu og kúguðu – en aldrei sögupersónur sínar). Verkið Hans Blær hlýðir sínum eigin lögum og fylgist með tilteknum aðstæðum verða til og springa út – hneykslan kemur því ekki við – persónan Hans Blær hins vegar lifir fyrir að hneyksla (ekki síst vegna þess að hánum er fremur illa við heiminn, stundum af góðum og gildum ástæðum, og stundum ekki). Ef það væri ekki fyrir viðbrögð heimsins, ef það væri ekki fyrir fólkið sem deilir bókstaflega öllu því heimskulegasta og hatursfyllsta sem það finnur á internetinu, til þess að benda öðrum á hvað einhver moggabloggari er vondur og heimskur og dreifir þar með illskunni víðar og málar mynd af heiminum sem illri en hann er, með því að afla heimskunni athygli, þá gæti hán Hans Blær sem nú er á fjölum Tjarnarbíós eða hán sem birtist í skáldsögu með haustinu alls ekki þrifist. Ég veit ekki hver hán hefði orðið, en eitthvert annað. *** Ég hef nú alveg skrifað skýrari bloggfærslur. Jæja. *** * Einu sinni spurði mig fullorðin kona á fylleríi hvernig ég gæti skrifað svona „með móður á lífi“. Það var sennilega eftir Hugsjónadrusluna. Móður minni þótti það mjög fyndið.

Jæja. Mánudagur. Það er úr mér mestur hrollur. Þetta er allt að smella saman, held ég. Ég er allavega að skrifa eitthvað og mér líst yfirleitt best á þetta þegar ég er að skrifa. Frekar en þegar ég er bara að lesa og vorkenna mér fyrir að vera heilalaust fífl. *** Nú er að vísu mikill lestur framundan. Ég komst út á enda í bókinni í Færeyjum (sem þýðir ekki að ég sé búinn, vel að merkja, hvergi nærri) og er búinn að lesa mig einu sinni í gegn, prenta handritið út og nú liggur það á púltinu sem Valur bróðir smíðaði handa mér – og ég er búinn að stilla bókastandinum sem Haukur Már gaf mér upp fyrir ofan, þar sem ég get raðað lesnum síðum jafn óðum. *** En ég hef verið að skrifa aðeins í leikritið, sem sagt. Sem er auðvitað löngu, löngu, löngu tilbúið (ég komst út á enda á því í október). *** Leikritið Hans Blær verður frumsýnt 10. mars. Ég leit við í Tjarnarbíó á mánudaginn fyrir viku og sýnist þetta allt vera á bærilegri leið. Handritið hefur tekið talsverðum breytingum – textinn er enn næstum allur minn en það er búið að afbyggja hann hér og þar, búa til ramma sem henta sýningunni, salnum, leikarahópnum, sviðsmyndinni og svo framvegis. Ég er enn að skrifa styttri texta til að stoppa í göt og lesa í gegnum breytingartillögur. Ég kann auðvitað ekkert að skrifa leikrit, einsog ég hef margoft sagt – sennilega oftast við Vigga, leikstjórann. Ég fer aldrei í leikhús. Hef ekkert vit á þessu. Besta senan sem ég skrifaði í leikritið hefði sennilega tekið 40 mínútur í flutningi – ef leikararnir hefðu drifið sig – og hún hefði verið frábær þannig. En það hefði eiginlega ekki verið pláss fyrir neitt annað. Nú er hún – tja, fimm mínútur, giska ég. Það er passlegt. En þið trúið ekki hvað ég var sniðugur í 40 mínútna útgáfunni. Leikhúsið hreinlega hrundi um sjálft sig í eilífum snúningum. Var næstum jafn gott og bók. Ég verð eiginlega að láta að setja bara upp þessa senu einhvern tíma. *** Ég reikna ekki með því að það fari nema svona þriðjungur af þeim texta sem ég skrifaði á svið. Án þess að ég hafi góða yfirsjón yfir það. *** Í leikhúsi er líka alltaf verið að einfalda hlutina. Ef maður missir þráðinn í bók les maður bara setninguna/síðuna/kaflann aftur. Ef maður missir þráðinn í leikhúsi er maður bara búinn að vera restina af sýningunni. Skilur ekki neitt. Þetta hentar mér mjög illa því bókmenntir mínar ganga allar meira og minna út á að flækja hlutina og rugla í hinu smávægilega (sem vekur talsvert minni eftirtekt á leiksviði). Ég sker að vísu grimmt niður texta sem ég skrifa en hvergi nærri eins grimmt og í leikhúsinu. Stundum er textinn í leikverki líka ekkert nema beinagrind – aukmerkingalaus – sem sýningin er svo byggð utan á. Sérstaklega þar sem leikhópurinn hefur fengið að fitla við verkið (einsog er sannarlega raunin með Óskabörn ógæfunnar, sem eru fiktsjúk). Þar með verður öll aukmerking á forræði leikhópsins sem setur verkið upp. Í stað þess að setningarnar bíti sig í rassinn og snúist í hringi bíta augngoturnar bendingarnar í rassinn og rassarnir snúast í hringi um sviðsmyndina. Í sjálfu sér meikar það sens. Þetta er leikhús. *** Samband bókmennta og leikhúss er annars mjög infekterað, held ég. Mjög óheilbrigt á báða bóga. Best væri ef leikverk væru bara lesinn upphátt og leikarar færu bara allir að mæma. *** En svo finnst mér líka bara gaman að ranta. Rantið er vanmetið listform. *** Ég er að lesa frekar skemmtilega bók. Næstum búinn. Cock and Bull eftir Will Self. Tvær nóvellur. Önnur um konu sem fær skyndilega lim og hin um mann sem fær skyndilega kuntu. Í hnésbótina! (Konan fær liminn bara á kuntuna). Ég hef kannski einhver orð um hana hérna í næstu viku. Eða einhverja aðra úr Hans Blævar hillunni. Ég er líka búinn að gera mér ansi drjúgan lista af kvik- og heimildamyndum til þess að horfa á á næstu vikum og mánuðum. Og margt eftir í hillunni líka og eitthvað enn hreinlega í körfunni á Amazon.