Author: Eiríkur Örn Norðdahl

Frankensleikir var í gær tilnefndur til Íslensku bókmenntaverðlaunanna í flokki barna- og ungmennabóka. Ég átti sjálfur ekki heimangengt en Elías Rúni fór og tók á móti tilnefningunni fyrir okkar hönd. Við börnin skáluðum fyrir þessu hér heima og svo fórum við Nadja út og fengum okkur jólasmurbrauð á Edinborgarhúsinu. Það þarf varla að taka það fram hvað þetta er mikill heiður og ánægja. Ég er byrjandi í barnabókum – það er að mörgu leyti allt önnur list en að skemmta fullorðnum – og er einhvern veginn líka mjög langt frá skarkala jólabókaflóðsins að þessu sinni. Og það er því talsverð hughreysting að þessu sé svona vel tekið – og maður sé alltíeinu í félagsskap við jafn öfluga barnabókahöfunda og raun ber vitni, en auk okkar Elíasar voru tilnefndar þær Sigrún Eldjárn, Lóa Hlín Hjálmtýsdóttir, Arndís Þórarinsdóttir og Elísabet Thoroddsen. Umsögn dómnefndar var svohljóðandi: Áhugaverð og nýstárleg saga sem sýnir jólasveinana í nýju og óvæntu ljósi. Persónusköpunin er forvitnileg en við sögu koma uppátækjasamir krakkar, kassalaga foreldrar og niðurbútaðir jólasveinar. Í verkinu fléttast listavel saman kímni, fantasía og hrollvekja þannig að úr verður frásögn sem er allt í senn fyndin, óhugnanleg og grípandi. En dómnefndina skipuðu Guðrún Steinþórsdóttir, formaður dómnefndar, Gunnar Björn Melsted og Helga Ósk Hreinsdóttir.

Ég veit ekki hvort ég legg í að minnast fleiri skálda hérna. Nýbúinn að minnast Bernadette Mayer og Enzensbergers. Sleppti Michael Rothenberg. Og svo er Tom Philips, sem ég ætlaði að minnast, eiginlega ekki minnst sem skálds heldur myndlistarmanns. Sem hann auðvitað var. En ég fékk hann samt á heilann sem skáld einhvern tíma á nýhilárunum. En þá fannst mér líka flest vera ljóð. Tom Philips sem sagt tók skáldsögu frá árinu 1892, The Human Document eftir W.H. Mallock, og málaði yfir hverja síðu en skildi alltaf einhvern texta eftir sem myndaði ljóð á síðunni. Hann byrjaði á þessu árið 1970 og fyrstu síðurnar eru frekar grófar – gaf hana svo út 1980 en byrjaði strax aftur að mála yfir það sem hann var búinn að mála. Þegar ég kynntist þessu, upp úr aldamótum, var það á netinu, svo náði ég í app sem var gert upp úr 2010, en þegar hin endanlega útgáfa kom á bókarformi – 2016 – fór það einfaldlega framhjá mér. En fallegra bókverk þekki ég ekki – þótt ég hafi aldrei séð bókina nema á tölvuskjá. Hann dó í fyrradag. En það er hægt að skoða allt Humument á netinu . Og ólíkar útgáfur af hverri síðu líka. Og ef ég fæ ekki bókina í jólagjöf (hint! hint!) hlýt ég að kaupa hana eftir áramót.

Lestu ekki hetjuljóð, sonur sæll, lestu stundatöflur: þær eru áreiðanlegri. Sléttu úr sjókortunum
áður en það er um seinan. Vertu á verði, ekki syngja.
Sá dagur rennur upp að þeir hamri aftur yfirlýsingar sínar
á dyrnar og auðkenni brjóst þeirra sem segja nei
með leynilegu tákni. Lærðu að dyljast, lærðu meira en ég: að skipta um lögheimili, vegabréf, andlit. að sýna slægð í smáglæpum, hversdagsins skítugu bjargráðum. Dreifibréf gera gagn sem uppkveikja, stefnuskrár: til að búa um smjörið og salt fyrir þá sem ekki geta varið sig. Bræði er þörf og þolinmæði
svo blása megi innum lungu valdsins
fínu banvænu rykinu, möluðu af hinum margfróðu,
og áreiðanlegu, fyrir þig.
Hans Magnus Enzensberger

Hvernig gengur bókin, spyr fólk gjarnan á förnum vegi, og ég yppi bara öxlum. Segi eitthvað um að sölutölur séu mér lokuð bók langt fram yfir áramót – ég frétti sosum af endurprentunum, þegar þær eiga sér stað, en ég veit ekki neitt. Ég les dómana – eða tel allavega stjörnurnar. Stundum eru verðlaun og stundum eru tilnefningar og stundum er einhver reiður við mann út af einhverju – maður verður jafnvel hálftoxískur. Eða tiltekin bók. Sumar bækur þykja léttmeti – en kannski mjög skemmtilegar – en aðrar þykja erfiðar og erfiðisins virði. Eða ekki. Sumar skila miklu í aðra hönd og aðrar litlu og það hangir ekki bara saman við vinsældir. Sumar eru „skref áfram“ á ferli höfundar á meðan aðrar eru „útúrdúr“ eða jafnvel „hnignun“. Stundum þykir bara kominn tími á takedown. Sumar bækur uppfæra hefðina á meðan aðrar eru kannski frábærar – en minna bara mjög mikið á einhverjar aðrar bækur. En ég kann ekki að staðsetja neitt sem ég geri sjálfur á þessum skölum. Og velgengni? Segjum svo að maður hafi selt 100 þúsund eintök og fengið 40 þýðingasamninga og allar stjörnurnar og öll verðlaunin, selt kvikmyndaréttinn og enginn sé reiður við mann nema einhverjir pípandi fasistar (Hannes Hólmsteinn hafði á orði á Facebook á dögunum að það ætti að borga mér fyrir að skrifa ekki – ég tók því sem ákveðnu heilbrigðismerki), hvað þá? Hefur maður þá náð árangri? Er maður ánægður með sjálfan sig? Finnst manni allir höfundar sem hafa náð slíkri velgengni … góðir? Getur maður hafa náð árangri og fundist manni hafa misheppnast – af því eitthvað fór úrskeiðis? Kannski finnst manni maður ekki verðskulda velgengnina – sem maður hafi af einhverjum öðrum? Kannski finnst manni vanta einhverja tiltekna upphefð – þótt maður hafi fengið alla hina? Kannski var einhver einn lesandi sem maður ætlaði að heilla en náði ekki til – þótt allir hinir dýrki verkið? Er árangur objektífur og mældur í t.d. seldum eintökum eða er hann súbjektífur og næst bara þegar sá sem stýrir skipinu er sáttur? Einu sinni sat ég í panel með mjög háværum og frekum frönskum höfundi sem var með böggum hildar yfir því að bókin hans – sem fjallaði um barnaníðsmál í Sviss og var að hluta sannsöguleg – hefði ekki orðið til þess að laga kynferðisbrotalöggjöfina í Sviss. Mér fannst það mjög skrítið markmið með skáldsögu – en þær geta svo sem haft ólík markmið. Finnska ljóðskáldið Leevi Lehto, sem ég hef miklar mætur á, skrifaði einu sinni fræga ritgerð með titlinum „Ekkert sem í upphafi vakti áhuga fleiri en sjö manns getur nokkurn tíma breytt meðvitund alþýðunnar“. Útgangspunkturinn fyrir þessari staðhæfingu er að fjöldaframleiddri list svipi of mikið saman – hún falli of mikið að sama forminu og jafnvel sama innihaldinu líka til þess að breyta neinu. Hún verður bara síbylja. Þannig könnumst við væntanlega flest við að Netflix-þættirnir renni saman, einsog Marvelmyndirnar, í einhvern ókennilegan massa af einsleika – ég man aldrei hvað ég er búinn að sjá og hvað ekki, þetta er allt sami Dallasþátturinn – og sama á við, að mati Leevis, alla list sem reynir að höfða til fleiri en sjö manns. Sem er auðvitað frekar extremt – en Leevi var heldur ekki að reyna að höfða til fleiri en sjö og þá verður maður að vera dálítið extrem. Breyti maður meðvitund alþýðunnar er síðan í sjálfu sér ekkert ólíklegt að það hafi einhver áhrif á löggjöf – jafnvel í Sviss. Pælingin er ekki sú að maður nái aldrei til fleiri en sjö manns – lykilhluti setningarinnar er „í upphafi“. Verkið getur bæði skilist með tíð og tíma og náð almannahylli og svo getur það aldrei náð marki sjálft en haft annars konar áhrif – til dæmis á einhvern annan listamann sem fyllist innblæstri, stendur á öxlum fyrra verksins. Listasagan er stappfull af listamönnum sem breyttu listasögunni án þess að nokkur tæki eftir því. Hvernig gengur bókin? fær þá auðveldlega líka svarið: mjög vel, ég er búinn að selja eitt eintak og gefa annað og lesendurnir eru báðir rosa hvumsa. Þeir vita ekkert hvað þeir eiga að halda! En bókin mín, segiði? Jú, bókin gengur bara vel. „Það best ég veit“, segi ég alltaf. Og reyni þannig að halda því leyndu að ég veit bókstaflega ekki neitt – hvorki um mælanlega eða ómælanlega velgengni.

Ég fór ekki á Bókamessuna í Reykjavík. Hitti engan kollega. En á næstu helgi verður Opin bók á Ísafirði og þá koma Þórarinn Eldjárn, Benný Sif, Örvar Þóreyjarson Smárason, Bergsveinn Birgisson og Elísabet Jökuls. Ég er reyndar ekki að gera neitt á Opinni bók nema vera Inga Birni innan handar og þiggja kvöldverð og hlusta á hina. Örvar er gamall vinur minn úr Nýhil og hin þekki ég öll aðeins – nema Benný, sem ég hef ekki hitt (við erum samt FB vinir og höfum aðeins heyrst þá leiðina). Ég hlakka mikið til. Það er búið að vera rosalega skemmtileg dagskrá í Edinborgarhúsinu í haust – Ingi er alveg í essinu sínu þarna. En sem sagt. Í staðinn fyrir að fara á bókamessu fór ég í partí. Vinir mínir voru að fagna sameiginlegu fertugsafmæli, þakkargjörðarhátíð og nýfengnum íslenskum ríkisborgararétti. Þetta var rosalegt partí – svo rosalegt að ég var byrjaður að kvíða timburmönnunum með þriggja daga fyrirvara. Og get staðfest svona eftir á að það var ekki að ástæðulausu. Djúpsteiktur kalkúnn með ölllu því truflaðasta meðlæti sem hægt er að ímynda sér, pekanpæ og graskerspæ, búrbónlímonaði einsog maður gat í sig látið – viðstöðulaus skemmtiatriði. Ef skammdegið væri ekki orðið algert hefði sennilega verið kominn dagur þegar við Nadja skiluðum okkur loksins heim. Maður má vera þakklátur fyrir hvað maður á góða vini. *** Ég keypti bókablað Stundarinnar. Þar á ég stutt ráð – 70 orð – um skapandi skrif í horni sem er tileinkað slíku. Mitt stutta ráð er þó ekki jafn stutt og hinna – Einar Kára lætur sér duga að biðja fólk að vera ekki að skrifa mjög syfjað, það kunni ekki góðri lukku að stýra. Annars tek ég eftir því að dálkurinn hefur verið styttur alveg svakalega – síðast voru þetta þrír 250 orða pistlar en nú er þetta varla 200 orð samanlagt. Mitt ráð gekk líka út á að maður ætti að reyna að hemja sig í skrifunum svo það hefur kannski bara gengið betur í þessari viku. Annars átti ég nú mest við skáldskapinn – það má alveg skrifa dagbækur og bréf og póstkort og blogg og annað af fullkomnu hömluleysi. Bergsteinn Sigurðsson vakti athygli á því á Twitter að meðalstjörnufjöldi í bókablaði Stundarinnar hafi lækkað milli vikna. Síðast var hann 4,1 stjarna (og fjórar bækur fengu 5 stjörnur) en nú er hann kominn niður í 4 stjörnur sléttar og bara ein einasta bók með 5 stjörnur (hin ágæta Krossljóð Sigurbjargar Þrastar). Sic transit gloria mundi, segi ég nú bara.

Hann er soldið einsog hellir fullur af myndum & svörtum & hvítum köflóttum fánum þar getur man auðveldlega óverdósað á koffíni enginn annar veitingastaður er nær heimili okkar, í mesta lagi fimm mílur, hann er mjög ódýr man getur farið þangað þótt man eigi næstum engan pening þau leyfa mani að nota símann ég get keypt tartarsteik fyrir $2.25 en ég hef aldrei kallað það það segi bara hamborgari með eggjarauðu pikkles & hvítlauksdufti auk sjávarsaltsins sem ég tek með mér eigandinn, h (sem h-borgarinn heitir eftir) er mælskur, furðulegur, með jólasveinabumbu undir axlaböndunum það eru öskubakkar útumallt & dásamlegt gamaldags kúluspil hann minnir á east nassau en hann er í west lebanon held ég man getur alltaf talað um veðrið og veiðar kúnnarnir eru víðsýnir einsog þjónustustúlkan & þjónninn sem fer á hnén þegar hann tekur á móti pöntunum á veiðitímabilinu opnar staðurinn hálffimm að morgni hann er skráður til sölu en þeim er ekki alvara eiginkonu h finnst að hann eyði of miklum tíma þarna (sem er satt) og þess vegna fór hún að kalla hann sama nafni og hundurinn þeirra, peaches h horfir mikið á northern exposure, ó & ég gleymdi að nefna uppstúfinn með hakkinu sem er gerður frá grunni, gráleitur & geggjaður & borinn fram á brauðbollu. um daginn keypti h reykofn & í ár ætlum við að mæta í gamlárs- partíið & éta fylltar rækjur og/eða humar Bernadette Mayer

Tugthúsið hans Hauks Más fékk fullt hús stiga í Kilju gærkvöldsins. Það var bæði algerlega viðbúið og ákaflega gleðilegt. Ég las þessa bók í handriti og hef fylgst með honum setja hana saman síðustu árin – þar fór saman gríðarleg vinna og ástríða, fagurfræðileg þrákelkni og meðlíðan með þjáðum og útskúfuðum. Mér skilst að maður eigi ekki að hæla vinum sínum, það sé bara vandræðalegt, en ég hef samt sagt við alla sem ég þekki að þetta sé tímamótaverk. Það verður bara að hafa það þótt það sé vandræðalegt – það verður ekki minna satt fyrir það. Óvenjulegasta og kraftmesta bók þessa flóðs og væri það áfram þótt þú tækir með síðustu tíu. Og næstu tíu. Sá sem nær áramótum án þess að lesa hana verður brottrækur gjör úr samfélagi hugsandi fólks. *** En ég er ekki marktækur. Ég hef verið samferða Hauki í aldarfjórðung – síðan haustið 1998 þegar hann flutti vestur til að kenna í grunnskólanum – og oft liðið sem ég lifði eins konar bílífi á gáfum hans og ástríðu. Maður verður nefnilega betur gefinn af samneyti við hann. Haukur birti fyrsta ljóðið mitt opinberlega – á vef sem hét NRTL ( Nokkrar rafeindir tileinkaðar ljóðlistinni ); við vorum saman í dúettnum Heyr & Endemi , fjölrituðum og heftuðum bækur hvors annars um nætur á lokuðum skrifstofum án leyfis og fórum með eintökin niður á Laugaveg þar sem við stóðum á gömlum ölkassa og skiptumst á að lesa upp meðan hinn seldi gangandi vegfarendum eintök. Við seldum engin ósköp – aldrei verið góðir sölumenn – en kannski nóg fyrir kaffi, bjór, sígó og vínarbrauði þann daginn. Og það var bara hellingur. Hellings djöfuls hellingur. Við stofnuðum Nýhil saman, eina kalda vetrarnótt á horni Túngötu og Hofsvallagötu yfir síðustu sígarettunni úr pakka annars hvors okkar. Bjuggum saman í Berlín og gerðum hvor annan vitlausan til skiptis – fengum útburðartilkynningu saman um vorið. Hann skrifaði formála að fyrstu ljóðabókinni minni, ég skrifaði formála að ritgerðarsafninu hans. Þegar hann brenndi ómögulegt handrit við opinn glugga á Prenzlauer Allée stóð ég yfir honum og hóstaði undan ljóðreyknum. Og útskýrði svo fyrir honum að ég ætti ekki bara rafrænt eintak af þessum ljóðum, sem hann hafði sent mér til yfirlesturs, heldur líka brenndan geisladisk með upplestrum hans á þeim. Og svo framvegis. Ég hef lesið allt sem hann hefur skrifað og Tugthúsið er best. Og verst. Hræðilegust. Ólögulegust. Sárust. Fyndnust. Hún er þrekvirki sem verður ekki lýst almennilega með öðrum orðum en þeim sem í henni sjálfri standa – en hafið engar áhyggjur, hún lýsir sér mjög vel sjálf, kennir manni að lesa sig. En þið getið ekki treyst mér, ég er ekki marktækur því ég myndi segja þetta hvort eð er. Haukur Már er fóstbróðir minn. En þetta er samt satt! Þau segja það líka í Kiljunni . Öll þrjú – Kolbrún, Egill og Þorgeir. Bubbi Morthens segir það. Kristín Ómarsdóttir segir það. Ef það dugar ykkur ekki – neyðist ég til þess að vísa málinu til Landsréttar . Og ef það er ekki nóg, sem það andskotakornið hlýtur að vera, þá legg ég fram mitt lokasönnunargagn, aðaltrompið – sjálfur fangelsismálastjóri hefur, í sjálfu Morgunblaðinu , sagt að þessi bók sé stórkostleg. „Lestur verksins fær lesanda til þess að velta fyrir sér eðli, tilgangi og inntaki refsinga og undirstrikar hve heimsins auðæfum er með ranglátum hætti misskipt og mannskepnan grimm og sjálfhverf.“ Sagði fangelsismálastjóri . Í Morgunblaðinu . Um Tugthúsið . Ef það dugar ykkur ekki, þá var ykkur aldrei viðbjargandi til að byrja með.

Fólk hefur stundum samband og spyr hvort ég geti selt þeim áritað eintak af bókunum mínum. Eða stoppar mig á götu. Áttu ekki eintak, spyr fólkið, ég vil endilega fá áritun. Stundum á ég eintök – maður fær alltaf einhver höfundaeintök og svo kaupi ég stundum aukaeintök af forlaginu mínu – en oft sendi ég fólk bara í Bókhlöðuna (eða aðra viðeigandi bókaverslun þar sem fólkið býr) og býðst til að árita við tækifæri. Sérstaklega hef ég reynt að gera þetta þegar einhver bóka minna hefur verið í útstillingu, sem er oft á Ísafirði og stundum líka annars staðar. Frankensleikir er t.d. bók mánaðarins hjá Forlaginu og hefur verið fallega uppstillt í bókaverslun Forlagsins á Fiskislóð í nóvember. Hún var líka í glugganum á Bókhlöðunni fyrstu tvær vikurnar eftir að hún kom út. En nú eru höfundareintökin uppurin og ég hafði hugsað mér að panta kannski nokkur ný til að eiga á aðventunni. Hvað kosta þau? spurði ég Forlagið. Þau kosta 3.119 krónur, sagði Forlagið. Ég hummaði eitthvað fýldarlega af því ég þóttist hafa séð þau á sama verði í Bónus. Fór svo og kannaði málið og þá reyndist Bónusverðið vera 3.198 krónur, eða 79 krónum hærra en heildsöluverð með höfundaafslætti. Ef Bónus fær bókina á sama verði og ég þá er álagningin 2,5%. Og þá spyr ég mig eðlilega hvort ég eigi heldur að panta þau aðeins ódýrari frá Forlaginu – og láta senda mér að sunnan með tilheyrandi kostnaði – eða bara fara inn í Bónus og kaupa þau þar? Ef ég geri það, og sel þau svo dýrar er ég þá ekki bara að okra á fólki? Og ef ég endursel þau á sama verði, er ég þá ekki bara kominn í vinnu fyrir Bónus? Orðinn mitt eigið prívat Bónusútibú? Ég held að fólk reikni almennt frekar með því að ég geti selt þeim bókina aðeins ódýrar en næsti maður. Ég fæ auðvitað eitthvað fyrir hvert eintak þótt ég leggi ekkert ofan á það – taki ekkert gjald fyrir að selja bókina, bara fyrir að hafa skrifað hana. En þetta er samt eitthvað off. Frankensleikir er auðvitað ekki alls staðar á 3.198 krónur – hún kostar til dæmis 3.999 krónur í Eymundsson (Bókhlaðan er líka Eymundssonverslun) og er þá meira að segja á 15% afslætti. Í Bókaverslun Forlagsins kostar hún án afsláttar 3.999 kr. en af því hún er bók mánaðarins kostar hún nú 3.590 kr. Ég held sennilega áfram að senda fólk í Bókhlöðuna – þótt Frankensleikir sé ekki lengur í uppstillingu. Aðallega af því ég skil ekki neitt. *** Mér var boðið að skrifa pistla fyrir lítið og fátækt vefrit á dögunum. Vefrit sem ég hefði gjarnan veitt liðsinni mitt. Greiðslan var 8 þúsund krónur – fyrir verk sem tekur aldrei nokkurn tíma minna en einn vinnudag (nema maður sinni því bara svona einsog bloggi, skrifi bara út í loftið) og ábyggilega oftar nær tveimur. Ég afþakkaði þetta tilboð, af því ég þarf að leggja áherslu á betur borguð verkefni. Það liggur við að það sé betra að gera þetta bara ókeypis. Daginn eftir fékk ég tilboð frá risastórri ríkisrekinni stofnun (það var RÚV) um að skrifa pistil – einn pistil í seríu margra pistla ólíkra höfunda út frá einu og sama þemanu. Fimm mínútna langan pistil sem ég þyrfti að lesa upp þegar ég væri búinn að skrifa hann og það var jafnvel stungið upp á því – ef ekki gefið sterklega í skyn – að sniðugt væri ef ég tæki hann líka upp sjálfur. En tekið fram að manni væri auðvitað heimilt að koma upp á RÚV. Nema hvað – fyrir þetta bauð ríkisstofnunin tvö þúsund krónum meira en fátæka vefritið, eða tíu þúsund krónur. Ég afþakkaði þetta boð líka. Fyrir örlítið lengri pistil (7 mínútur) borgar sænska ríkisútvarpið vel að merkja um 130 þúsund krónur. Jafnvel lítil sænsk dagblöð – miklu minni stofnanir en RÚV – myndu aldrei borga manni minna en 40-50 þúsund fyrir pistil. Ég þekki ekkert dagblað á Íslandi sem borgar nema í mesta lagi fjórðung af þessu. Nú gæti maður sagt sem svo að þetta hafi með stærð landanna að gera. Auðvitað sé ekki hægt að ætlast til þess að lítið ríkisútvarp borgi jafn mikið og stórt ríkisútvarp. Og sennilega er það ekki alveg út í loftið. Hins vegar snýst þetta meira um hefðir og venjur og standard. Þannig spyr sig enginn að því hvort yfirmenn RÚV þyrftu þá ekki að vera á 1/15 hlut launa yfirmanna SR og þannig er það áreiðanlega ekki heldur (þótt það kæmi mér ekki á óvart ef meðallaunin á SR séu aðeins hærri en á RÚV). Pípararnir sem laga klósettin á RÚV eru áreiðanlega ekki heldur verr launaðir en pípararnir sem laga klósettin á SR. Og svo framvegis. Fólk fær almennt ekki greidd laun í hlutfalli við það hversu stórri þjóð það tilheyrir. Mér reiknaðist til að ef pistlahöfundur á þessum kjörum ætti að ná lágmarkslaunum Eflingarstarfsmanns þyrfti hann að skila tæplega tveimur pistlum á dag, alla daga ársins – að teknu tilliti til skatta og annarra gjalda. *** Ég ætti auðvitað að þaga um þetta vegna þess að þetta gerir mig ekki beinlínis að eftirsóknarverðum starfskrafti í framtíðinni. Ég myndi ekki sjálfur bjóða mér þátttöku í spennandi verkefni nema ég væri 100% viss um að ég héldi kjafti ef launin væru glötuð. Maður á að hafa vit á því að halda kjafti. Ömurlegur mórall alltaf hreint. *** Sama höfðatöluafsökun kemur líka upp þegar ég spyr hvernig á því standi að það sé enginn strúktúr til staðar sem geri ráð fyrir því að rithöfundur utan höfuðborgarsvæðisins komist til borgarinnar og fái þar gistingu meðan hann kynnir verk sín.  Ég hef farið til ótal landa á vegum erlendra forlaga. Stundum er það einhver hátíð sem borgar flugmiðann og forlagið gistinguna, eða einhver fjölmiðill sem borgar hótelið á meðan hátíð borgar flugmiðann og forlagið gefur mér að borða. Oft eru hátíðirnar eða forlögin á styrkjum og stundum (en sjaldan) sækir listamaðurinn um sjálfur. Oft eru fjölmiðlarnir einfaldlega með budget sem gerir ráð fyrir X mörgum svona gestakomum á mánuði. Það er ekki bara einn strúktúr, heldur margvíslegir strúktúrar og útfærslur, en aldrei nokkurn tíma gert ráð fyrir því að maður bara komi. Ég er aldrei spurður „verður þú ekkert á ferðinni í Gautaborg/Berlín/Helsinki/París á næstu vikum“. Og þó eru þetta borgir sem ég heimsæki alltaf af og til. Hvað um það. Ég kemst sem sagt milli landa í svona erindum án þess að kosta það sjálfur – oft gisti ég meira að segja í Reykjavík á leiðinni, og fæ innanlandsflugið greitt einsog flugið úr landi – en það er undantekning ef ég kemst bara til Reykjavíkur án þess að borga sjálfur flugið/bensínið, hótelið, matinn og svo framvegis. Og undantekning ef ég er ekki spurður hvort ég verði ekki áreiðanlega eitthvað á ferðinni. Það er ekki þar með sagt að t.d. ritstjórinn minn leyfi mér ekki að gista í gestaherberginu sínu og láti manninn sinn elda ofan í mig dýrindis mat – það gerist sannarlega – og ritstjórinn minn þar á undan borgaði meira að segja einu sinni fyrir mig prívat og persónulega flugmiða frá Helsinki þegar ég var fátækt ungskáld. Ég á ekki við að það sé aldrei neitt gert fyrir mig. En það er enginn strúktúr – engar útfærslur og engir gildir styrkir (ég hef reynt að sækja um ferðastyrki – og hef tekið eftir því að nú er æ oftar farið að taka fram í auglýsingum að þeir séu einungis veittir til ferðalaga til kynningar á verkum erlendis ). Stærðin, segir fólk. Mannfæðin, segir fólk. Það er ekki hægt að ætlast til þess að þetta sé einsog í Rio eða París. Nú get ég alveg sagt ykkur að þegar íslenskir höfundar ferðast erlendis er það ekki alltaf á vegum risavaxinna eða ríkra stofnana og það eru ekki heldur alltaf milljón gestir í salnum. En það er aukaatriði í samanburði við hitt – og takið nú vel eftir. Þegar rithöfundar af höfuðborgarsvæðinu fara austur eða vestur á land þá eru þessir peningar til. Menningarstofnanir utan höfuðborgarsvæðisins, sem jafnan eru styrktar af litlu útsvari sinna bæjarfélaga – stofnanir með kannski (í mesta lagi) einn starfsmann, sem berjast fyrir tilverurétti sínum – hafa af einhverjum orsökum efni á því að fá til sín höfunda með flugi, borga fyrir þá gistingu, gefa þeim að borða og greiða þeim laun. Af því það er gert ráð fyrir því að það þurfi. Þetta er nefnilega ekki spurning um hvort það séu til peningar. Þetta er spurning um menningu.

Ég gleymi jafn óðum því sem ég ætla að gera. Ég er ekki fyrr búinn að taka stefnuna í einhverja átt – opna vafra, standa á fætur, setjast niður, opna munninn, fara í skó – en ég man ekki lengur hvert ég ætlaði. Ætlaði ég að segja eitthvað? Ætlaði ég að komast að einhverju? Slá einhverju upp? Ætlaði ég að skrifa eitthvað í dagatalið mitt svo ég myndi ekki gleyma því? Hvað? Í nafni guðanna, hvað var það sem ég ætlaði alveg að fara að framkvæma? Gleymdi ég að sækja börnin á leikskólann? (Eru börnin mín ennþá á leikskóla? Ég held ekki. En er það nóg – að ég haldi það? Ég sem man bókstaflega ekkert í meira en sekúndubrot! Mér er ekki treystandi til að muna svona.) Var ég að hugsa eitthvað um HM? Um Reykjavík Noir? Bókamessuna á næstu helgi? Elon Musk – sem var að kalla Trent Reznor grenjuskjóðu? Þakkargjörðarhátíðina? Ætlaði ég að panta jólagjafir? Skrifa tölvupóst? Að segja eitthvað um eitthvað sem ég var að lesa? Var ég að lesa eitthvað? Hvernig varð ég svona ólýsanlega heimskur? Ég var áreiðanlega ekki svona í gær.

Ég las í fréttum að Jón Gunnarsson ætli í stríð. „Ég vil kalla það stríð við skipulagða brotastarfsemi“, sagði Jón við fréttamann Vísis. Þetta er auðvitað kunnuglegt tungutak en líka til marks um ákveðna uppgjöf. Eða bara fullkomna uppgjöf. Stríð er það sem maður háir þegar ekkert siðmenntaðra er í boði. Og hefur nánast undantekningalaust hræðilegar afleiðingar fyrir alla sem taka þátt í því – stríð skilja eftir sig sviðna jörð. Jón á væntanlega við stríð í „yfirfærðri merkingu“ – ég reikna ekki með því að hann ætli að fara að fordæmi filipseyska kollega síns Duterte og fara að safna saman glæpamönnum og láta skjóta þá í húsasundum. Hann á sennilega við eitthvað svipað og þegar bandaríkjamenn hafa talað um „war on drugs“. Konkret ætlar hann að vopna lögreglu og gefa þeim auknar valdheimildir. Ég held það séu engin dæmi um það að svona „tough on crime“ stefna skili mannúðlegra samfélagi eða dragi úr ofbeldi. Eiginlega finnst mér andstæðan blasa við. Friðsæl samfélög eru samfélögin sem standa vörð um friðsæld sína – þar sem hið opinbera fer ekki í stríð, vopnar ekki lögreglumenn um fram það sem er bráðnauðsynlegt og svo framvegis. Vopni lögreglan sig vopna glæpamenn sig bara meira. Og þannig vopnakapphlaup boðar ekkert gott fyrir hina. En það blasir auðvitað ekki við hvernig maður dregur úr glæpum (nema einmitt með góðu menntakerfi, lítilli misskiptingu og umhyggju gagnvart hvort öðru – en það eru dýr langtímaverkefni og því nennir enginn né tímir). Nú er t.d. mikil ofbeldisalda í Svíþjóð. Byssuárásum fjölgar mjög og átök milli gengja eru hörð. Fyrir nokkrum árum skáru Svíar upp „herör“ gegn gengjunum – fóru í stríð og náðu miklum árangri. Með hjálp upplýsinga úr Encrochat-spjallappinu voru tæplega 200 manns dæmdir í samanlagt ríflega þúsund ára fangelsi. „Þetta er stærsta högg sem skipulögð brotastarfsemi hefur orðið fyrir í gervallri glæpasögu Svía“, skrifaði Expressen. „Allt annað fölnar í samanburði.“ Síðan þá hefur ríkt hálfgerð óöld. Mest voru þetta toppar og millistjórnendur. Meðalrefsingin var frekar há á sænskan mælikvarða – sex ár. Og þá sitja Svíar sem sagt eftir með nokkur þúsund unga smáglæpamenn til þess að mæta nákvæmlega sömu eftirspurn eftir eiturlyfjum og vændiskonum – og þessari eftirspurn verður mætt, vegna þess að fólk er tilbúið til að borga góðan pening fyrir sín eiturlyf og sínar vændiskonur. Það er sterkasta lögmál síðkapítalismans. Á kaupsýslumáli held ég að þetta sé kallað „tómarúm á markaði“ og verður jafnan til þess að koma feykimiklum krafti í öll viðskipti og auka átök milli samkeppnisaðila – enda er skyndilega hvorki til Pepsi eða Kók en ljóst að einhver (RC Cola? Ískóla? Bónus kóla?) verður næsti kóngur markaðarins. Einhver af þessum götustrákum verður fáránlega ríkur eftir nokkur ár (og margir þeirra verða dauðir eða í fangelsi og eymdin eykst). Einhver sænskur kriminalóg lét hafa eftir sér í fréttum síðasta vetur að á meðan skipulögð brotastarfsemi væri sannarlega erfið viðfangs þá væri það því miður ekkert á við óskipulagða brotastarfsemi.