Author: Eiríkur Örn Norðdahl

Stundum velti ég því fyrir mér hvort ég ætti ekki að reyna að hafa færri orð um hlutina. Orð eru dýr og það allt saman og svo eru þau líka tímafrek. En þegar ég er byrjaður að tjá mig er oft stutt í að röflmótorinn fari á fullt. Það væri enn tímafrekara að byrja að editera þetta allt saman í leit að einhverjum aðalatriðum. Oft er ég líka svo nýbúinn að lesa/horfa að ég veit ekki almennilega hver kjarni þess sem mér finnst er – þetta er meira ferðalagið en áfangastaðurinn. *** Við börnin kláruðum Kysstu stjörnurnar eftir danska höfundinn Bjarne Reuter. Ég veit ekki hvort það er tilviljun en mér finnst svo mikið af dönskum barnabókmenntum enda í einhverri svolítið heimóttarlegri fantasíu um miðausturlönd. Í búðinni hans Mústafa er eitt dæmi, Hodja og töfrateppið annað og í Kysstu stjörnurnar eru börnin í grunnskólanum að setja upp ævintýri úr Þúsundogeinni nótt – svartmáluð í framan, að sjálfsögðu. Bókin er frá 1984 – ég kom fram í blackface sjálfur ekki mikið seinna þegar árgangurinn gerði sérsýningu um Tansaníu á árshátíðinni. Ég myndi ekki segja að þetta geri bækurnar slæmar – þetta eru allt góðar bækur, það er að vísu langt síðan að ég las Hodja en ég hélt mikið upp á hana sem barn. Heimur barna er líka heimur furðu og fordóma – börn eru kannski ekki með fyrirframgefnar hugmyndir um það sem er framandi, því svo margt er þeim framandi, en þau eru rosalega fljótt að draga alls kyns ályktanir og fella hrikalega sleggjudóma. Þess vegna hafa fullorðnir svona miklar áhyggjur af því hvað þau lesa og horfa á. Sýnin á konur er líka mjög „dönsk“ í Kysstu stjörnurnar – svo ég viðri svolitla fordóma um danska menningu. Þær eru annað hvort skyldar manni eða rómantísk viðföng – og alveg sama hvort þær eru grunnskólastelpur, guðdómlega stelpan á kassanum í búðinni, eða skuggalega bardaman sem segist vera kærastan manns og gefur manni svona kveikjara með mynd af konu á sundbol sem afklæðist þegar maður snýr honum á hvolf. Allt er þetta í sjálfu sér líka mjög í takt við sögutíma bókarinnar. Buster – aðalsöguhetja bókarinnar – er mjög skemmtilegur annars. Uppátækjasamur og með ríkt ímyndunarafl og skemmtilegustu senurnar eru þegar hann er bara að delera eitthvað. *** Dark Places er skáldsaga eftir Gillian Flynn, sem er frægust fyrir Gone Girl. Ég held ég hafi lesið Gone Girl en ég er ekki alveg viss og þegar ég lagði Dark Places frá mér – og meðan ég var að lesa hana – fannst mér hún ofsalega spennandi og skemmtileg. Ég gæti samt best trúað að ef þið spyrðuð mig eftir nokkra mánuði hvort ég hefði lesið hana væri ég ekki alveg viss. Hún fjallar um white trash konu sem varð fyrir því sem barn að fjölskyldan hennar var öll myrt. Hún hefur alltaf haldið að bróðir hennar hafi gert það og hann er í fangelsi fyrir það – en svo kemur í ljós að því trúir eiginlega enginn lengur og hún fer eitthvað að grafast fyrir um þetta allt saman. Þú trúir því aldrei hvað gerist næst. *** Persuasion eftir Jane Austen. Fyrir nokkrum árum las ég Sense and sensibility og lýsti því þannig að það væri einsog að detta í slúðurtunnu – og bætti við að þetta hefði verið mikill yndislestur . Ég get því miður ekki sagt það sama um Persuasion. Ég hafði stundum húmor fyrir henni en yfirleitt ekki og ég var næstum búinn að leggja hana frá mér ókláraða – ef þetta væri ekki Jane Austen og þar með einhvers konar skyldulestur þá hefði ég hugsanlega hent henni fram af svölunum í verstu gremjuköstunum. Þetta fólk gerir ekkert nema hafa áhyggjur af því hver getur gifst hverjum og hver sé dyggðugur. Það er líka einsog það sé enginn til í heiminum nema þetta aðalsfólk, enginn annar harmur en að giftast kannski ekki nógu vel. Bíómyndin Clueless var byggð á Emmu og þótti mörgum vel til fundið að færa hana í bandarískan menntaskóla hinna ofurríku því dramað væri eiginlega ekki fullorðinsdrama í dag. Mér liggur við að segja að þetta fólk hafi ekki nægan tilfinningaþroska til að vera í menntaskóla. Ég man eftir svona stemningu þegar ég var tíu ára og allir voru að hvísla hver í annan hverjir væri skotnir og svo framvegis. Þegar veröldin snerist í nokkur misseri ekki um annað en að finna sanna ást. Auðvitað er bókin vel skrifuð og það besta við hana eru setningarnar og sum samtölin – hún er góð bút fyrir bút en sem heild er þetta bara eitthvað efri-millistéttarvæl. *** Kvikmyndaklúbbur barnanna horfði á Paranorman. Hún fjallar um strák sem heitir Norman og sér drauga og öllum finnst hann skrítinn. Yfir bænum hans hefur hvílt bölvun í mörg hundruð ár eða allt frá því bæjarbúar brenndu þar norn. Nornin hvílir á meðan einhver les fyrir hana kvöldsögu einu sinni á ári en annars vaknar hún og reynir að hefna sín. Auðvitað deyr kvöldsögulesarinn og eftirlætur Norman að taka þetta að sér en það klúðrast út af nokkrum eineltisseggjum. Á endanum kemur svo í ljós að nornin var bara góð lítil stelpa sem sá drauga einsog Norman og var brennd af því fólk skilur aldrei það sem rýfur ramma hugmynda þeirra um veruleikann. Fín. Ekkert meira eða minna. Stop-motionið er oft skemmtilegt og fallegt – aðeins öðruvísi lúkk á henni en mörgum af þessum barnamyndum. *** Kvikmyndaklúbbur fullorðna fólksins horfði á Persona eftir Ingmar Bergman. Að hluta til fannst mér hún frábær og að hluta til fannst mér hún vera samansuða af ódýru existensíalísku bulli og kynferðisfantasíum. Hún fjallar um leikkonu sem verður fyrir áfalli og hættir að tala. Hún fær hjúkrunarkonu til að hugsa um sig. Sú er að jafnaði feimin og inn í sig en opnar sig við leikkonuna og talar viðstöðulítið um lífið og tilveruna. Fyrir rest er farið að gefa sterklega í skyn – mjög sterklega, án þess að það sé fullyrt – að konurnar séu ein og sú sama og kannski sé hjúkrunarkonan bara innri mónólógur hinnar eða hún klofin persónuleiki. Myndmálið, kvikmyndatakan, klippingarnar, leikurinn, lýsingin, senógrafían – allt er þetta í einu orði sagt geggjað. Ógeðslega flott. Handritið er aldrei leiðinlegt, aldrei óáhugavert, en ég er heldur ekki viss um að það sé neitt æðislega mikið vit í því. Heimspekin virkaði stundum dálítið svona Coelho-ísk á mig – existensíalismi sem maður gæti sett á ísskápasegla. Mér fannst samband kvennanna best þegar það fer að minna á svona kulturman-samband sem maður getur ímyndað sér að Bergman hafi sjálfur átt í við alls konar konur – og ég þykist hafa lesið eitthvað um, án þess að ég muni það svo glöggt. Þannig verður hjúkrunarkonan æðislega sár leikkonunni þegar hún uppgötvar að leikkonan hefur skrifað lækninum sínum um hana og orgíu sem hún hafði farið í á strönd með ókunnugum mönnum og vinkonu sinni – meðan unnustinn beið grunlaus heima – sem og fóstureyðinguna sem hún fór í í kjölfarið. Þegar hjúkrunarkonan les leikkonunni pistilinn segir hún að hún hafi alltaf haldið að listin væri sprottin af einhverju fallegu og að listamenn væru göfugar verur, gæddar meiri meðlíðan en annað fólk, en að leikkonan hafi nú sýnt henni að svo sé ekki – listamenn séu grimmir og ljótir og beri enga virðingu fyrir mörkum annarra. Þetta má auðvitað heimfæra á höfundinn sem notar ástkonu sína (eða ástmann) sem efnivið í listaverk. Listamaðurinn hefur ekki bara meðlíðan honum ber líka skylda til að miðla mennskunni sem hann upplifir. Og í því felst brot hans – hann er ekki heill gagnvart heiminum nema hann svíki heiminn. Hvað sem göllunum líður eru bíómyndir af þessu tagi vogaðar og sem slíkar miklu skemmtilegri og áhugaverðari en næstum allt annað sem maður sér. *** Gítarleikari vikunnar spilar á banjó. Hann spilar reyndar líka á gítar en hér spilar hann á banjó.

Í allan vetur hef ég verið að segja að allt sé um það bil við hið sama. Svíum gengur alveg jafn vel að eiga við farsóttina nú og þeim gekk í ágúst í fyrra, þegar við komum. Það er mikið álag á heilbrigðiskerfinu en bólusetningarnar eru eitthvað að hjálpa til. Annars ber nú kannski mest á svívirðilega mikilli þreytu gagnvart viðfangsefninu – svona prívat og persónulega. Ekki flensunni sem slíkri heldur umræðunni um hana. Sem er ekki alltaf sérstaklega málefnaleg (a.m.k. ekki þegar ýtt er á viðkvæma punkta, einsog er samt mikilvægt). Í menningarfréttum er það annars helst að menningarritstjóri Västerbotten-Kuriren, Sara Meidell, hefur hafið á loft stríðsöxina gegn „kúk“ í barnabókum. Það er langtum skemmtilegra umfjöllunarefni. Nýlega hafa komið út bækur með titla á borð við „Allir kúka“, „Ofur-Kalli og kúkasprengingin“, „Kúkaveislan“, „Þegar Doris ætlaði að kúka“ og „Hæ, lortur“. Sara segir að þetta sé niðurlægjandi fyrir börnin, sem séu flóknari manneskjur en þetta, og ekki ætlað til annars en að vinna sér inn ódýrar vinsældir. Þá bætir hún við að kannski sé kúkurinn sem slíkur ekki stærsta vandamálið heldur að hann skuli koma í staðinn fyrir bókmenntalegt gildi – þannig séu til góðar bækur um kúk. Þar nefnir hún meðal annars bókina Moldvarpan sem vildi vita hver skeit á höfuðið á henni – sem er í sjálfu sér áhugavert dæmi. Upprunalegi titillinn er: “Um litlu moldvörpuna sem vildi vita hver hefði gert það á hausinn á henni.” Sú bók heitir á sænsku „Det var det fräckaste“ – eða „Heyrðu nú mig góði“ eða eitthvað svoleiðis. Við áttum hana á báðum málunum og það vakti athygli mína á sínum tíma, fyrir hartnær tíu árum, að titlarnir væru svona ólíkir svo ég skoðaði þýska orginalinn og bar saman við sænsku og íslensku útgáfuna. Niðurstaðan var sú að í íslensku þýðingunni hefði verið valin „grófari“ leiðin alltaf þegar tvær voru í boði – við gætum líka kallað hana „litríkari“ leiðina, það er Þórarinn Eldjárn sem þýðir með sínu margrómaða nefi – en í sænskunni hefði frekar verið dregið úr. Ef ég man rétt var nú íslenska líkari þýskunni en sú sænska. Ég tók þessu þannig að Svíar væru viðkvæmir fyrir kúkatalinu og sennilega var það rétt. Hins vegar varð þessi bók mjög vinsæl í Svíþjóð einsog annars staðar og kannski brustu flóðgáttirnar einfaldlega – og Svíar komust á hið alræmda „þermistig“ sem er lýst svo í kennsluglósum sem ég fann á quizlet: Annað stigið af þroskastigunum fimm eftir Freud. 2-4 ára. Örvunarsvæðið færist niður í þarmana. Ánægja barnsins felst nú í því að halda inni hægðum eða losa sig við þær, jafnvel rannsaka. Viðbrögð foreldra skipta miklu máli. Í samhengi bókmenntana eru menningarritstjórarnir sennilega foreldrarnir en höfundarnir og foreldrarnir börnin (börnin sem lesa bækurnar eru hugsanlega einhver Hinn, eitthvert guðlegt afl, hvers vegir eru órannsakanlegir). Ég er ekki freudisti og hef litla sálfræði lært síðan í menntaskóla en ég gæti samt best trúað að viðbrögð Söru séu röng og til þess ætluð að innræta skrifandi höfundum og lesandi foreldrum skömm og hindra þau frá því að komast upp á næsta stig, hið svonefnda völsastig, þegar „orkan færist yfir á kynfærin sjálf“. *** Ég þarf núna að drífa mig í stúdíó að taka upp hljóðbók og aftur mætir blúshluti þessa bloggs afgangi (ég minni samt á lagið sem ég söng hér á dögunum ). Ég skal taka mig á og skrifa fljótlega um einhverja heila plötu. En í millitíðinni er hér Screamin’ Jay Hawkins með Constipation Blues – hægðatregðublús. Hafi nokkur efast um þau listrænu heilindi sem fólki er unnt að sýna á þermistiginu þá ættu þær efasemdir að vera foknar út í veður og vind, strax að lokinni hlustun.

Nýja hindrun dagsins – sem er að verða fastur liður – er að ríkið ætlar að hætta að hleypa okkur óbólusettu ferðamönnunum í farsóttarhúsin. Rökin eru væntanlega þau að óbólusettir túristar geti sjálfum sér um kennt að vera að dandalast þetta um heiminn á meðan pestin geisar. Og eigi þar með að borga sína gistingu sjálfir. Þeim er stillt upp gegn heiðvirðum veikum Íslendingum og látið einsog einn hópurinn þjáist á kostnað hins – sem er auðvitað klassískur popúlismi. Það er engin ástæða til þess að þjónusta ekki báða hópana (önnur en sparnaður sem sagt). Ef það var einhvern tíma réttlátt að bjóða upp á þessa gistingu þá er það það enn. Mér skilst það sé laus gisting á höfuðborgarsvæðinu. Það gagnast mér lítið, sem kem í land á Austurlandi. Ég hefði heldur kosið að gista á gistiheimili eða hóteli og er löngu búinn að skrifa öllum gististöðunum á svæðinu í leit að húsnæði til að sitja af mér mínar þrjár nætur. Það er, einsog áður hefur komið fram hér á síðunni, ekkert laust – ef frá er talin ein nótt sem kostaði 30 þúsund (og hefði ekki gert mér gagn af því maður má augljóslega ekki fara á milli gististaða). En það er augljóslega ákveðnum vandkvæðum bundið að neyða mig til að kaupa gistingu sem ég er búinn að reyna að kaupa en reyndist ekki í boði. Annars var hvíldardagur hér í Rejmyre. Á morgun keyrum við til Gautaborgar þar sem ég fer í PCR-test og ég er farinn að taka öllu sem líkami minn gerir sem ótvíræðu teikni um að ég sé með covid. Ef ég slepp í gegnum það test kemst ég samt um borð í bátinn og þá til Íslands. En við vitum ekki með Nödju fyrren í Danmörku. Ef ég slepp ekki skiptir þessi sóttkví á Íslandi sennilega engu máli en ég verð þá ekki kominn heim heldur fyrren í september. Ég fór út að hlaupa og tók upp Blús mánaðarins. En ég gerði engan jóga, einsog þó stóð til. Börnin eru að spila Matador. Farangurinn er kominn út í bíl. Mér skilst að þau sem tóku við íbúðinni á Karlsgötu séu flutt inn og allt sé í lagi þar. Allt fer þetta svo einhvern veginn.

Ég er að klára ævisögu Howlin’ Wolf. Moanin’ at Midnight eftir James Segrest og Mark Hoffman. Ég ætla sosum ekki að hafa um hana mörg orð. Bókin er samt fín og þetta er svolítið svakaleg ævi. Wolf er þarna alveg frá fyrstu dögum deltablússins en tekur ekkert upp fyrren hann er að verða fertugur. Maður tengir hann ekki alveg við lærimeistara sinn, Charley Patton, eða meðreiðarsveina sína, kynslóðina sem hann tilheyrir aldri samkvæmt – hann er árinu eldri en Robert Johnson. Muddy er nokkrum árum yngri en fer líka á flug fyrr – tekur upp alveg áratug á undan Wolf. Fyrir mörgum nær blússagan ekki heldur lengra en sirka að dánardægri hans 1976. Chester Burnett er einkabarn móður sinnar, sem er skilin við kallinn þegar hann kemur í heiminn. Hún hendir honum svo að heiman þegar hann er tíu ára – 1920 – og hann þarf sjálfur að koma sér í fóstur hjá ofbeldisfullum frænda sínum. Það er ekki alveg víst hvað gerðist á móðurheimilinu – hann gaf á því margar skýringar sjálfur. Ein var sú að hún hefði einfaldlega fengið nóg af honum. Önnur að hann hafi verið farinn að dútla við gítarinn og móðir hans, sem var afar trúuð, hafi ekki viljað kóa með neinum blús í sínum húsum. Hún kemur aftur inn í líf hans síðar en neitar alla tíð að taka við nokkru fé af honum – Wolf er einn af fáum svörtum blúsurum sem hélst vel á peningum, enginn þeirra þénaði vel, en Wolf var skipulagður og ábyrgur, og kvaðst á eldri árum lifa á vöxtunum á fé sínu. Ég man ekki hvort hann er svo 15 eða 16 þegar hann stingur af frá frændanum og fer bara „ridin’ the blinds“ – að húkka sér far með lestum og spila á götuhornum. Þá er hann að reyna að jóðla einsog Jimmy Rogers og Tommy Johnson en það kemur ekkert út nema þetta sorglega ýlfur sem verður svo kennimerki hans – og af því fær hann nafnið. Á þessum árum finnur hann líka pabba sinn aftur, sem virðist hafa rekið umtalsvert kærleiksríkara heimili en móðurfjölskyldan og ber Wolf bæði honum og stjúpu sinni þar afar vel söguna, þótt hann hafi aldrei verið þar nema fáein misseri í senn þegar lengst lét. Wolf lærir af Charley Patton – ekki bara að spila og syngja heldur líka sviðslætin, þeir voru báðir annálaðir fyrir dýrslegt brjálæði á sviði. Ég veit ekki með Patton en Wolf var mjög annt um að vera samt prófessjónal og a.m.k. þegar hann var kominn með band drakk hann helst ekkert fyrren eftir sjóið – og var þó talsverður drykkjubolti. Fljótlega eftir að hann kemur svo til Chicago og fer að setja saman band lendir hann í erjum við Muddy Waters og stóðu þær alla ævi – en í bland við vinskap, Wolf t.d. hjálpar Muddy að borga fyrir jarðarför eiginkonu sinnar á áttunda áratugnum (Muddy hélst ekki á peningum – en var frægur fyrir gjafmildi og hjálpsemi við aðra tónlistarmenn). Þeir gátu líka boðið hvor öðrum í mat, milli þess sem þeir hótuðu að skera hinn á háls. Sömu tónlistarmennirnir flakka á milli þeirra – þegar einn er rekinn hjá Wolf fer hann til Muddy og öfugt. En sennilega byrjar þetta þegar Wolf mætir svo til ókunnugur til að hita upp fyrir Muddy á klúbb þar sem Muddy átti fast gigg og tekst að ná fasta gigginu undan honum. Einsog svo margir bjó Wolf líka í kjallaranum í húsi Muddys á tímabili – sem Muddy segist hafa gefið honum frítt en Wolf sagðist hafa verið rukkaður fyrir hverja nótt og hvern matarbita. Wolf og BB King komast líka í vinfengi sem virðist aldrei hafa verið mjög náið en alltaf traust og BB kemur reglulega til hans í stúdíó eða baksviðs á tónleikum. BB og Wolf áttu prófessjónalismann sameiginlegan, sem og óþol fyrir óreglunni – eða allavega því að óreglan hefði áhrif á sjóið. Sem hún gerði samt. Einn mikilvægasti samstarfsmaður Wolf í gegnum árin, gítarleikarinn Hubert Sumlin – sem var uppáhalds gítarleikari Jimi Hendrix – var fullkomin andstæða við Wolf. Stjórnlaust kaos – alltaf fullur og alltaf í rugli – en að sama skapi gríðarlega uppfinningaríkur í augnablikinu. Hann gaf kontróleraðri einshljómatónlist Wolfs ófyrirsjáanleikann sem hana vantaði. En þeir elduðu grátt silfur saman alla tíð – slógust stundum harkalega, sem getur varla hafa verið neitt grín því Wolf var á hæð við mig en svona tvöfalt þyngri án þess að vera beinlínis feitur. Hann var bara ofsalega stór. Flestir bera Wolf mjög vel söguna og virðast af bókinni að dæma vera að bera til baka orðspor sem hann hafði fyrir að vera kvikindi, harður í horn að taka og jafnvel ofbeldisfullur við hljómsveitarmeðlimi. Þeir segja þá að hann hafi þvert á móti verið ljúfur, sanngjarn og nokkuð gert úr því hvað hann hafi verið barngóður. Hann var líka mjög tipp topp í öllum starfsmannamálum og var t.d. einn allra fyrsti hljómsveitarstjórinn til að borga öll launatengd gjöld af tekjum hljómsveitar sinnar, sem þýddi að ef hann rak þig þá áttirðu rétt á atvinnuleysisbótum – sem var alger nýlunda í þessum heimi. En á móti kom að launin voru lægri þegar búið var að taka af þeim gjöldin. Þá var hann eigandi og yfirmaður síns fyrirtækis og sýndi mönnum enga gjafmildi þegar þeir voru búnir að spreða peningunum sínum í vitleysu – þótt hann stæði gjarna með þeim sem væru í nauð. Ein skemmtileg saga í bókinni segir frá því að þegar sveitin kom heim eftir langan túr hafi tónlistarmennirnir allir farið heim til sinna kvenna peningalausir og borið því við að Wolf hafi ekki greitt sér einsog samið hafði verið um. Wolf frétti þetta og kallaði til fund með tónlistarmönnunum og konum þeirra – sem var ekki minni nýlunda, að konurnar kæmu þessu eitthvað við – og fór bara yfir í hvað peningarnir fóru. Benti á einn og sagði hann hafa drukkið sig í svefn tvisvar á sólarhring alla ferðina, annar hefði lagt allt undir í póker og þriðji legið með vændiskonum í hverju einasta krummaskuði. Og svo framvegis. Hann hefði ekki snuðað neinn heldur væru eiginmenn þeirra staðfestulausir aumingjar sem hefðu sóað tekjum fjölskyldunnar í eigin óreglu. Svörtu blúsararnir sem gera samning við Chess á sínum tíma semja yfirleitt um fasta summu á hverja selda plötu og þótti ágætt – þeir urðu flottir menn, komust í nokkrar álnir, eignuðust bíla og hús og gátu leyft sér ýmislegt, ef platan gekk vel. Hins vegar var þetta mikil þrælavinna – langir túrar við vondar aðstæður. Þeir djöflast um allar koppagrundir á stórum fólksbíl – með drykkfellt bandið í aftursætinu og hljóðfærin á þakinu. Einu sinni misstu þeir öll hljóðfærin í einu lagi út í Mississippi ána eftir annars lítilvægt bílslys og þá þurfti Wolf að leggja út fyrir alveg nýju setti í næsta bæ. Þegar blúsrokkstjörnurnar birtast svo á sjöunda áratugnum og fara að taka þessi lög og spila svipaða músík – fara gömlu blúsararnir að átta sig á því að þeir hefðu sennilega samið af sér. Chessbræðrum til málsbóta þá höfðu þeir ekki endilega þénað nein ósköp á þessu sjálfir á þessum áratugum sem þeir höfðu verið að gefa út blúsplötur. Það var mikið ástríðustarf með einhverjum gróða en ekki á neinu Led Zeppelin leveli. Hins vegar eru það fyrst og fremst þeir og fyrirtækið sem græða á því þegar lögin verða vinsæl meðal hvíts almennings (sem er miklu stærri markaður – og plötusala bókstaflega að springa) – þeir fara með höfundaréttinn en hafa greitt fyrir útgefnar upptökur. Þeir eru líka með einhverjar hundakúnstir á þessum árum og reyna að halda eins miklum pening í fyrirtækinu einsog þeir geta. Hvítu blúsrokkararnir eru þess utan með hagstæðari samninga frá upphafi – hlutdeild í gróða, einfaldlega, og meiri yfirráð yfir verkum sínum. Sennilega spilar kynþáttur stærsta rullu þar en þó má ekki gera lítið úr því að samningar blúsarana eru einfaldlega 15, 20 og 30 ára gamlir og miða við allt annan heim. Útgáfusaga fyrri hluta 20. aldar er viðstöðulaus snuðun og þarf ekki einu sinni að leita í tónlistina til að sjá það. Wolf lánaðist aldrei að fá sitt en ekkja hans fékk eitthvað – það var einhver baktjaldasamningur og það veit enginn hversu mikið það var. Chess hélt útgáfuréttinum og svo gleypti Universal Chess og þangað fer peningurinn í dag – hvort sem ég hlusta á plöturnar á Spotify eða kaupi þær á vinyl. — Auðvitað urðu þetta mörg orð. Voðalega er það undarlegt hvað maður man af því sem maður les, þegar maður heldur að maður muni fæst.

Á morgun fer ég til Hald í Danmörku þar sem ég mun hitta danska ljóðskáldið Martin Glaz Serup og austurríska ljóðskáldið Jörg Piringer. Í fyrrasumar fórum við saman með rútu frá Tyrklandi til Þessalóniku og lásum upp á leiðinni – og milli upplestra kokkuðum við upp hugmynd að bók.  Nokkrum mánuðum síðar skrifuðum við afar gróft handrit á fáeinum dögum í íbúð Jörgs í Vínarborg. Við höfum potað í handritið af og til síðan og ætlum nú að hittast í dönskum skógi til að klára þetta. *** Í dag er síðasti dagurinn í Finnlandi af minni hálfu. Við erum komin út úr iðrum skógarins og erum í útkanti Helsinki. Við hlustuðum á AC/DC í bílnum á leiðinni heim. Ég dundaði mér við að greina áhrif – fannst ég heyra Free, Ten Years After, Yardbirds og fleira – en þegar ég kom heim og fór að gúgla hvað þeir segja sjálfir kom fátt af því í ljós. Nema að trommarinn í Free virðist hafa komið til greina einhvern tíma. Sem trommari í AC/DC meina ég. En fékk ekki djobbið. *** Það voru meira Stones og Little Richard og sú áttin. Ég er enginn Stonesmaður. Þeir eru of snyrtilegir. *** Það sem kom mér á óvart var líka að þótt meðlimir AC/DC hafi mátt draga ýmsa djöfla fer því fjarri að hljómsveitin sem slík hafi verið nokkur tortímingarmaskína – einsog Guns eða Mötley eða þær allar. Malcolm hefur tekist á við áfengisdjöfulinn meira og minna skandalalaust. Angus hefur aldrei drukkið. Ekki sopa, að sögn. Phil er sá sem mest vandræði hafa verið með – var enda rekinn úr hljómsveitinni í tvígang fyrir rugl. Brian Johnson er víst annálaður rólyndismaður – áhugamaður um leti og tedrykkju – annað en forveri hans, Bon Scott, sem auðvitað drakk sig í hel, einsog frægt er. *** Það er auðvitað mjög snyrtilegt að vera tedrykkjumaður og á snúrunni. *** Þegar það átti að velja nýjan söngvara til að klára Back in Black, eftir að Bon drukknaði í eigin ælu, voru auðvitað góð ráð dýr. Fyrst átti bara að slaufa þessu. Hljómsveitir eru bræðralög og maður skiptir ekki út bræðrum sínum. Það var ekki fyrren fjölskylda Bons bað þá að láta þetta í guðs bænum ekki stöðva sig að Youngbræður rifjuðu upp hversu hlýlega Bon hafði talað um söngvara hljómsveitarinnar Geordie, sem hann hafði séð spilað fyrir löngu. Það væri alvöru rokksöngvari í anda Little Richard. Og leituðu hann uppi. Og fundu nýjan bróður. *** Auðvitað höfðu aðdáendurnir efasemdir. Frontmannaskipti misheppnast hrapalega í níu skipti af hverjum tíu. Og í þessu eina eru þau rétt svo skítsæmileg. Það sleppur fyrir horn. En dýrðin hverfur undantekningalaust. *** Back in Black hefst á Hells Bells. Brian Johnson byrjar ekki að syngja fyrren eftir eina og hálfa mínútu. Þá er búið að klingja öllum bjöllunum og fara í gegnum tvær ólíkar útgáfur af aðalstefinu. Vélin er keyrð í gang með varfærni og af virðingu – platan er tileinkuð Bon Scott – og hefst eðli málsins samkvæmt í helvíti. *** Lagið má – og ætti – að lesa sem fagurfræðilega yfirlýsingu Brians Johnson, loforð til aðdáenda, persónulegt sendibréf hans til Bons og sem ástaróð hljómsveitarinnar til síns gamla vinar.  Í anda AC/DC og forverans er kveðið dýrt og hrokafullt – þetta gæti verið Bólu Hjálmar („Mínir vinir fara fjöld, / feigðin þessa heimtar köld, / ég kem eftir, kannske í kvöld,  / með klofinn hjálm og rifinn skjöld,  / brynju slitna, sundrað sverð og syndagjöld) Kanye eða Eminem. *** I’m rolling thunder, pouring rain.
I’m coming on like a hurricane.
My lightning’s flashing across the sky.
You’re only young but you’re gonna die […] I’ll give you black sensations up and down your spine
If you’re into evil you’re a friend of mine
See the white light flashing as I split the night
Cause if good’s on the left then I’m sticking to the right *** #ACDC

Ef ég væri ekki búinn að lofa að kjósa Andra myndi ég nú lýsa yfir stuðningi við Davíð. Af því þetta er svo sturlað og maður verður að halda dampi ef kongalínan á ekki að trampa yfir mann. Það þýðir ekki að slá slöku við. Páll Magnússon spilaði lagið Við Reykjavíkurtjörn á meðan hann var að tala við Davíð – Davíð samdi auðvitað textann. Eftir viðtalið spilaði hann síðan annað lag með skyldum titli, Við Gróttu eftir Bubba Morthens. Það er eitthvað symbolískt. Þar er textinn meðal annars: Dimmblá skýin skreyta sjónarhringinn.
Þú skoðar sem barnið þarabynginn
og hlátur þinn fyllir mig fögnuði þess
sem finnur að lífið hefur valið honum sess
við hlið hennar allt þar til lífinu lýkur.
Að lifa með henni það er að vera ríkur. Og jörðin hún snýst um sólina, alveg eins og ég
og jörðin hún snýst um sólina, alveg eins og ég
jörðin hún snýst um sólina, alveg eins og ég.

Crazy Blues með Mamie Smith og hljómsveitinni The Jazz Hounds er ekki fyrsta blúslagið og ekki heldur fyrsta blúslagið til að segjast vera blúslag – til að heita blús. Hið fræga Memphis Blues eftir WC Handy er ríflega tíu árum eldra og Dallas Blues eftir Hart Wand (sem er af þýskum ættum, ekki afrískum) er enn eldra en það. En það eru tæknilega séð ekki blúslög heldur einhvers konar ragtime, held ég – ég hef ekki beinlínis vit á því en blúsar eru þetta ekki, frekar en svo margt annað sem kallað er blús (ekki síst nútildags). Blúsinn er þess utan nokkuð eldri en upptökutæknin og var að mestu leyti leikinn af tónlistarmönnum sem kunnu ekki að lesa eða skrifa nótur (eða höfðu ekki áhuga á að skrifa niður þessa alþýðutónlist sem þeim þótti í besta falli ómerkileg og dálítið ósiðleg skemmtan). Sennilega hafði einhver tegund blússins verið leikin alveg frá 1870 – og hann á auðvitað rætur sínar helst að rekja til vesturstrandar Afríku, bæði að formi til en þess utan er ákveðin áhersla á notkun strengjahljóðfæra sem bjóða upp á millinótur (kvartteygðar þríundir og sjöundir t.d. – og hækkaðar ferundir) sem er víst þekkt í tónlist þar um slóðir eitthvað lengur. En hann á líka rætur að rekja til aðstæðna á baðmullarekrum í Bandaríkjunum. Þar kölluðu menn – sungu hátt – milli „akreina“ svo heyrðist í þeim og svöruðu svo aftur. Þetta „call and response“ einkennir allan blús og er jafnvel enn meira einkennandi en 12-bara hljómagangur með turnaround. Á baðmullarekrunum neyddust menn líka til að smíða sín eigin hljóðfæri, oft eftirlíkingar af afrískum hljóðfærum, af miklum vanefnum og tímaskorti (því unnið var allan daginn) – fyrst slide-gítararnir voru bara stálstrengir bundnir við hús sem leikið var á með vasahnífum. Á baðmullarekrunum þurftu menn síðan líka að sjá um sína eigin skemmtun – halda sín eigin böll – og fyrstu atvinnutónlistarmenn svartra bandaríkjamanna flökkuðu á milli baðmullarekra sem skemmtikraftar (blústónlist er og hefur alltaf verið partítónlist – líka þegar hún er hæg og tregafull). Á baðmullarekrunum – fyrst og fremst eftir að þrælahald var afnumið – komust svartir suðurríkjamenn líka í kontakt við evrópskan verkalýð og þótt sá kontakt væri heilt yfir sjaldan náinn þá þar varð talsverð krossvíxlun í menningaráhrifum. Blúsinn fór að ríma, sem hann hafði lítið gert áður, og stundum varð hann jafnvel ballöðukenndur – hvað er Goodnight Irene eftir Leadbelly t.d. annað en írsk ballaða? – og þegar farið var að taka hann upp öðlaðist hann (eða var þvingaður í) ákveðinn strúktúr. Lögin urðu að hafa byrjun, miðju og endi og máttu ekki vera lengri en spólan náði – oftast þrjár mínútur. Þá léku gömlu blúsararnir líka bara alls konar tónlist – kölluðu sig alla jafna „songsters“ frekar en hljóðfæraleikara og áttu sennilega mest skylt við partígítarleikara samtímans. Þeirra hlutverk var að kunna mikið af lögum og þeirra eigin lög voru oftar en ekki samsuða úr alls konar öðrum lögum. Þegar þeir voru svo teknir upp löngu seinna hafði enginn áhuga á að heyra þá spila eitthvað köntrí eða tin pan alley dót – heldur bara orginalblúsinn – og því eru litlar upptökuheimildir til um þetta. Hins vegar er talsvert vitað um svarta tónlistarmenn sem léku með hvítum og hvíta sem léku með svörtum – t.d. gítarleikarann Eddie Lang sem á óhikað skilið að vera talinn upp með frumkvöðlum blússins. En þeir gátu ekki alltaf spilað mikið saman opinberlega og þurftu stundum jafnvel að koma fram á plötum undir dulnefni (Eddie Lang kallaði sig Blind Willie Dunn á plötum Lonnies Johnsons). Þetta eru ótrúlegir gróskutímar í tónlist og allir að læra af öllu(m). Það er merkilegt að þetta lag, fyrsti upptekni blúsinn, Crazy Blues, sver sig eiginlega alls ekki í ættina við þennan upprunalega blús, þennan köntríblús, þennan baðmullarekrublús. The Jazz Hounds er „lærð hljómsveit“ – fágaðir atvinnumenn – að frátaldri fiðlunni er ekkert hljóðfæri þarna sem ræður við míkróteygða tóna, og Mamie Smith syngur kannski hátt og kallar en hún er enginn köntríblúsari og hún er ekki heldur karlmaður – fyrstu „vinsælu“ blúsararnir voru allt konur og plötukaupendur þeirra voru aðallega svartir karlar. Á þessum tíma – the roaring twenties – keyptu þeir vel að merkja ofsalega mikið af plötum, þetta eru uppgangstímar fyrir plötubransann (sem fór ekki endilega vel með þessa tónlistarmenn, vel að merkja). Það var síðan ekki fyrren seinna – í raun ekki af neinu viti fyrren hvítir menn fóru að hafa áhuga á blústónlist – sem farið var að taka upp og prómótera baðmullarekrublúsinn. Blúsinn byrjaði kannski á baðmullarekrunum en þegar farið var að taka hann upp var hann tekinn upp fyrir svarta var ekki snobbað fyrir fátæktinni eða hógværðinni – þessar konur sem sungu fyrstu blúslögin ferðuðust um með vaudeville-sjóum og voru gjarnan klæddar í glys og glamúr frá toppi til táar, pallíettur, fjaðrir og gimsteina.