Fjallabaksleiðin

Ég sat í bíó í gær frá 18 til miðnættis. Fyrstu tvær bíómyndirnar voru eins ólíkar hugsast getur en fjölluðu þó báðar um unga gítarleikara sem voru fastir í smábæjum þar sem fábreytni ræður ríkjum. Foreldradauði spilaði stóra rullu og frumsamin tónlist. Og þær enda báðar með því að gítarleikararnir fara til stórborgarinnar með ekkert í farteskinu nema gítar og stóra drauma. Sú fyrri heitir Lunana: Jakuxi í kennslustofunni og fjallar um ungan kennara í Bútan sem er sendur til afskekktasta þorps í Bútan (og hugsanlega veröldinni), Lunana, til þess að kenna börnum. Þessi ungi kennari er trúbador í hjáverkum og dreymir um að flytja til Ástralíu. Hann langar sem sagt ekki að fara Lunana og það fyrsta sem hann ákveður þegar hann kemur – eftir langa rútuferð og sex daga göngutúr upp í fjöll – er að fara aftur til baka til höfuðborgarinnar. En það þarf að hvíla hestana og á meðan þeir eru að hvíla sig binst hann börnunum og svæðinu sterkum tilfinningum. Hann nær ótrúlegum árangri með þau – hann kennir þeim dásemdir vísindanna (lestur og reikning og ensku) og þau kenna honum auðmýkt og að bera virðingu fyrir náttúrunni (þar á meðal jakuxanum sem er komið fyrir í kennslustofunni hans). Á endanum kemur svo að því að hann þarf að fara – eða snjóa inni ella yfir allan veturinn og missa af tækifærinu til að flytja til Ástralíu. Þetta er sennilega eini hluti söguþráðarins sem fer gegn klisjunni, því kennarinn yfirgefur þorpið. Í lokasenunni er hann kominn til Sydney, situr uppi á sviði á pöbb og glamrar eitthvað vestrænt popp. Svo hættir hann skyndilega að spila. Gestirnir þagna. Og kennarinn syngur lag sem hann lærði í fjöllunum og allir eru djúpt hrærðir. The end. Happy FKN Sunshine fjallar um smáþorp í Kanada þar sem allir vinna í sömu sögunarmyllunni. Það er verkfall og lífið er glatað, ömurlegt, allt er viðbjóðslegt og allir eru hrottalegir og fólk notar mikið af eiturlyfjum til að deyfa sig og dreymir um að komast út úr þessu krummaskuði. Aðalsöguhetjan er ungur gítarleikari sem dreymir um að stofna hljómsveit. Sem hann gerir með hópi furðufugla – bassaleikarinn er lygasjúkur, söngvarinn egótískur (leikstjórinn kallaði hann sósíópata í viðtali eftir myndina, sem er kannski svolítið mikið í lagt – en það var allavega ekki alltílagi með hann). Trommarinn er stelpa og foreldrar hennar eru ekki úr verkalýðsstétt, einsog foreldrar hinna. Hún er líka sá karakter sem maður sér minnst til – hún er hálfgerður statisti í myndinni, uppfyllir bara þá rullu að vera ekki af sömu stétt og hinir. Skapar smá kontrast. Fyrirsjáanlega fer þetta allt í handaskolum einmitt þegar útlit er fyrir að draumurinn geti verið að rætast (það er m.a.s. mætt svona Mr. Big týpa til að hlusta á bandið). Myndin endar á því að gítarleikarinn flytur til Toronto og lofar stóru systur sinni (sem er eiturlyfjasali og neytandi) að koma aldrei aftur í þessa skítaholu. Ég þarf kannski ekki að taka fram að þessi saga var eiginlega jafn kunnugleg og sú fyrri. Þótt báðar myndirnar hefðu sinn eigin stíl og legðu sitthvað til þessa ævaforna og margendurtekna smábæjarminnis, þá var þetta fullmikið paint-by-numbers fyrir minn smekk. Þriðja sýning kvöldsins var halarófa. Fyrst var klukkutíma löng heimildarmynd um ítalska smábátasjómenn. Þeir voru mest bara að tala um sjálfa sig og þetta líf og inn á milli voru löng skot af fiskvinnslunni. Þetta var merkilega heillandi og sjómennirnir frábærar týpur – einhvern veginn í senn mjög líkir okkar smábátasjómönnum og ólíkir. Tónlistin – píanó og fiðlur – var hins vegar óbærileg, og sömuleiðis sjómannaljóð leikstjórans sem birtist inn á milli. Svo komu nokkrar stuttmyndir. Best þeirra – og virkilega verulega frábær – var A Brief History of Us eftir Etgar Keret, sem er ekki síður þekktur sem rithöfundur og var meðal annars gestur á Bókmenntahátíð í Reykjavík fyrir nokkrum árum. Þetta er teiknimynd sem rekur söguna frá tilurð lífs á jörðinni í gegnum þróun mannsins, ástarinnar og að einsemdinni – í einum samfelldum þræði og á um það bil þremur mínútum. Í dag byrjar dagskráin klukkan fjögur. Ég ætla að taka mér pásu milli átta og tíu til að koma mat í fjölskylduna, en annars sit ég til miðnættis aftur, nema eitthvað komi til.

Í dag hefst kvikmyndahátíðin PIFF á Ísafirði. www.piff.is fyrir þá sem hafa áhuga. Ég ætla að reyna að fara á eins margar myndir og ég kemst á. Það er líka ókeypis inn, sem er gurlaður lúxus. Í dag hefst dagskráin klukkan 18, á morgun 16, svo 14 og loks 12 á sunnudag. Og stendur meira og minna til miðnættis alla dagana nema á sunnudag – þá er lokahóf og verðlaunaafhending. Við strákarnir í Gosa eigum að spila þar nokkur lög. Í dag fæ ég líka höfundareintökin mín af Frankensleiki. Þau bíða úti á pósthúsi. Svo kemur hún í búðir eftir viku. Þetta er svolítið einsog að fá að gefa út fyrstu bók aftur – að vera kominn í jólahryllingsbarnabókabransann eftir áratugi af einhverri tilgerð. Loksins frjáls. Svo er líka skólafrí. Foreldraviðtöl í dag. Starfsdagur á morgun. Svo vetrarfrí fram á miðvikudag. Aino er þess utan búin að vera slöpp heima í tvo daga. Það er eiginlega bara spurning hvort hún rati í skólann aftur þegar hún loks snýr aftur.

Það er algengt viðkvæði þegar ég tala við kollega mína að verkalýðsbaráttan hjá RSÍ sé alltof slök. Gömlu prentbókasamningarnir séu að mörgu leyti lélegir – engin ákvæði um fyrirframgreiðslu (lágmarksfjárfestingu útgefanda í bók) og engin skylda til að fylgja „rammasamningnum“ svo sum forlög láta höfunda sína jafnvel greiða sjálfa fyrir útgáfu. Nýju samningarnir – fyrir rafbækur og hljóðbækur – eru hlægilegir og ég held það séu allir sammála um það. Fólk bara ypptir öxlum og segir að það sé ekkert hægt að gera. Listamannalaunin eru skipulögð þannig að starfsöryggi er ekkert. Og svo framvegis. Ég gæti sjálfur bætt við að helstu hlunnindi félagsins, einsog hundódýrir leikhúsmiðar ef maður kaupir miðann samdægurs, geri landsbyggðarrottu lítið gagn. Og ferðastyrkir félagsins eru bara til kynninga á verkum erlendis. Ég get sem sagt fengið styrk til að fara frá Reykjavík til London eða Kaupmannahafnar en ekki frá Ísafirði til Reykjavíkur og er þó slíkt ferðalag ekki endilega ódýrara. Og ef ég fæ styrkinn til að fara erlendis þarf ég samt að koma mér sjálfur suður – aðrar millilendingar, t.d. í London á leiðinni til Manchester, teljast til „ferðalagsins“. RSÍ er mikið Reykjavíkurfélag. Í rithöfundastétt er líka fólk úr ýmsum „stéttum“ – og með mjög misjafnar tekjur. Alveg frá fólki sem hefur mjög miklar tekjur af bókum sínum yfir í fólk sem sennilega kemur yfirleitt út í mínus. Sumir hafa líka miklar tekjur af einhverju öðru og þurfa ekki velgengni á bókamarkaði til að lifa af. Aðrir hafa engar tekjur af neinu og eru bara í endalausu harki. Sagan segir okkur að það séu ekki endilega ómerkilegustu höfundarnir, vel að merkja. Og þótt það sé lítið starfsöryggi í listamannalaununum (það er einsog að vera með tveggja vikna uppsagnarfrest – og stundum er fólk ekki rekið heldur fært niður í hálf laun eða jafnvel fjórðung) þá er enn minna starfsöryggi án þeirra, eðli málsins samkvæmt. Ég hef oft rætt við kollega mína, sérstaklega meðal yngri ljóðskálda (þegar ég var yngra ljóðskáld sjálfur), um þennan undarlega veruleika þegar manni er boðið á einhverja ótrúlega fína ljóðahátíð einhvers staðar, þar sem allar máltíðir eru gullúðað risotto á Michelinveitingastöðum og áfengið allt dýrasta kampavín – en á milli viðburða á maður kannski varla fyrir kaffibolla ef maður þarf að borga hann sjálfur. Jafnvel fátækustu rithöfundar fá stundum að vera dúkkulísur í húsum hinna auðugu. Ég veit ekki hvort ég er að lýsa sameiginlegum hagsmunum rithöfunda eða ólíkum. Að mörgu leyti er þetta auðvitað ekki heldur nein stétt. Ekki nema í takmörkuðum skilningi. En það er í sjálfu sér áhugavert að þessu verkalýðsfélagi,af öllum, sem er meira og minna mannað af fólki með narsissískar persónutruflanir – fólki sem beinlínis hefur það að atvinnu að láta dýrka sig hömlulaust – sé stýrt af fólki sem getur skilið narsissísku persónutruflanirnar sínar eftir heima.

Lauk við Nafnabókina eftir Amélie Nothomb rétt í þessu. Í þýðingu Guðrúnar Vilmundar. Í sem stystu máli fjallar Nafnabókin um unga stúlku sem ætlar að verða dansmeyja hvað sem það kostar. Ég gæti rakið meira af söguþræðinum fyrir ykkur en það myndi samt ekki skýra þessa bók almennilega út. Ég gæti líka sagt eitthvað um að hún fjalli um þær kröfur sem samfélagið gerir á konur – um feðraveldið (þótt skúrkarnir hér séu reyndar oft konur eru eitruðu gildin oft þau sem eru kennd við feðraveldið – fegurð konunnar, styrkur hennar til að lama sig) en það væri líka ótrúleg einföldun. Kannski fjallar hún um mónómaníu – um það þegar einstrengingslegur sigurvilji í annars ómótaðri stúlku mætir þessum kröfum. Og kannski má túlka forsöguna – söguna af móður dansmeyjarinnar, sem birtist í upphafi og er enn einstrengingslegri og trylltari, en skortir þessar utanaðkomandi kröfur, móðirin vill bara fá frið – á einhvern annan veg. Þar virðist móðirin í aðra röndina ætla að verja dóttur sína fyrir feðraveldinu en kostar hana á sama tíma allt. Og í lokin á bókinni – er ekki óþarfi að setja spoiler alert á svona sundurlausar lýsingar á 20 ára gamalli bók? – lagast allt þegar kjarnafjölskyldan kemur aftur saman. Eða ný myndast – í stað þeirrar sem var tortímt í upphafi. Kannski er þetta miklu „íhaldssamari“ bók en manni virðist í fyrstu. En hún er víst jafn góð bók fyrir það. Ég er allavega „skekinn“. Og niðurstaðan er eftir sem áður alveg rétt: það bjargar manni ekkert nema ástin.

Fyrir skömmu sá ég einhvers staðar einhvern sem ég ber virðingu fyrir mæla með Alkemistanum eftir Paolo Coelho og í staðinn fyrir að fella viðkomandi af stallinum eða einu sinni lækka stallinn hugsaði ég hvort verið gæti að ég hefði dæmt Coelho of harkalega síðast þegar ég las hann fyrir aldarfjórðungi síðan – þá fannst mér þetta alger fávitalitteratúr. Nú man ég ekki lengur hver þetta var (ég er hræðilega minnislaus, einsog hefur áreiðanlega komið fram hérna – ekki það ég muni slíkt). Ég segi þetta af því fyrsta setning þessarar færslu átti að vera tilvitnun í dóttur mína, sem sagði í gærkvöldi, áður en hún fór að sofa: Í dag var góður dagur. Og svo ætlaði ég að bæta einhverju við um að þetta hefði verið rétt hjá henni – dagurinn var góður, ekki síst hjá okkur tveimur, sem höfðum bakað kirjálapírökur saman og lært að spila Happy Birthday, Johnny með St. Vincent (hún á bassa og ég á kassagítar) – en að maður veitti því sennilega sjaldan eftirtekt. Að maður gleymi að muna góðu dagana, skrásetja hjá sér að þeir hafi verið góðir. En svo fannst mér þetta eitthvað of markþjálfalegt hjá mér, og sjálfshjálparcoelho-eitthvað, og ég bara hætti við og þá mundi ég þetta með Coelho – hver sagði þetta? – og hugsaði að kannski ætti ég bara að segja þetta samt. Því varla er þetta neitt minna satt og ekki geri ég þá kröfu á mína persónulegu dagbók, sem er sama og ekkert lesin, að hún sé róttækar/sínískar bókmenntir? En ef ég geri það ekki, hvers vegna geri ég þá kröfu á bókmenntirnar mínar? Eða geri ég kannski alls ekki þá kröfu – er það bara eitthvað sem ég gerði? Þessu tengt: Stundum finnst mér einsog ég hafi ekki hugsað skýra hugsun svo árum skiptir.

Er ekki sagt að einungis andlaust fólk tali um veðrið? Nóg er reyndar af veðurlýsingum í helstu heimsbókmenntum – en þetta er líka samræðuhækja. Nú eru allir að tala um veðrið en veðrið er eiginlega ekki hér. Síðasta haust og fyrripart vetrar gerðist það ítrekað að það herjuðu einhverjar lægðir á landið sem náðu aldrei almennilega vestur. Því eigum við ekki að venjast – ég held hreinlega að sjálfsmynd okkar byggist að töluverðu leyti á því að hér sé veðrið jafnan verst. Og nú er þessi vetur að hefjast með sama takti og sá síðasti. Þá fengum við reyndar ósköpin yfir okkur seinnipart vetrar – storm ofan í storm ofan í storm ofaní bandvitlausa blindhríð. Ekki að veðrið sé neitt spes – ég hef sjálfur haldið innidaginn heilagan þótt aðrir heimilismenn, sem minna mark taka á veðurspá gærdagsins, hafi verið úti á þvælingi.

Spurningarnar glumdu í höfði Fjólu. Hvað í ósköpunum gátu þau verið að meina? Ekki til? Hver hafði þá gefið henni í skóinn? Hver myndi gefa henni í skóinn framvegis? Hvað hafði orðið af þeim? Hver haltraði eftir trégólfum ef ekki Stekkjarstaur? Hver skellti hurðum ef ekki Hurðaskellir? Hver sleikti úr öskum ef ekki Askasleikir? Jólin nálgast og Fjóla hlakkar til. Stekkjarstaur kemur til byggða eftir tvo daga. En þá færa foreldrar hennar þær fáránlegu fréttir að jólasveinarnir séu ekki til. Fjóla sér strax að það gengur ekki upp og hefst handa við að bjarga málunum. Þá kemur óvænt að góðum notum að stóri bróðir hennar hefur stjórnlausan áhuga á varúlfum, fjörulöllum og öðrum ófrenjum – og veit allt sem hægt er að vita um skrímsli Frankensteins. Frankensleikir er sprenghlægileg jólasaga eftir verðlaunahöfund sem kemur sífellt á óvart. Sagan er ríkulega myndlýst af Elíasi Rúna.

Annie Ernaux er ekki minn tasse de thé . Að minnsta kosti ekki þessi eina bók sem hefur komið út á íslensku. Mér sýnist reyndar á lýsingum að aðrar bækur hennar – t.d. Skömmin og Árin – séu mun áhugaverðari en Staðurinn . Það er eitthvað við þessar bækur um stéttaflutninga – höfunda sem alast upp í verkamannastétt en færast upp í menntamannastétt og skrifa um það – sem slær mig alltaf sem svolítið patróníserandi. Einsog fólki sé svo mikið í mun að sýna fram á að nú sé það í „réttri“ stétt – þau hafi fengið að blómstra og verða sín raunverulegu sjálf, fulfill their potential, einsog það heitir hjá amerískum markþjálfum – en foreldrar þeirra og forfeður hafi verið hálfgerðir aumingjar. Þetta eru oft í og með sögur um útvalda – svona fólk sem fæðist í koti en kemur í ljós að er með blátt blóð og neyðist þar með til að fara út í heim að vinna stórvirki og vorkenna öllum sem það „skildi eftir“. Ég hrökk upp í nótt rétt fyrir 02.00 við að einhver bankaði á útidyrnar. Hvers vegna er það svona óþægilegt að einhver banki um miðja nótt? Ég fór ekki til dyra. Lá bara í rúminu og hlustaði eftir hljóðum en heyrði engin. Fannst einsog þetta hlyti að vera innbrotsþjófur eða ofbeldismaður. Sennilega les maður of mikið af fréttum – eðli málsins samkvæmt fjalla þær aldrei um neitt gott. Í Svíþjóð eru allir morðingjar í gengi en á Íslandi eru allir kynferðisofbeldismenn. Annars staðar eru ýmist stríð eða náttúruhamfarir. Eftir 5-10 mínútur fór ég á kreik. Það var veðurblíða og engin hljóð, sem er sjaldgæft, yfirleitt brakar í húsinu undan minnsta vindi. Líklega hefur mig dreymt bankið en ég man þá ekkert í hvaða samhengi það var. Ég gat samt ekki sofnað aftur. Teygði mig í bók og las seinni hlutann af annarri stuttri skáldsögu –  Ránið á Húnboga Höskuldssyni, alþingismanni , eftir Ófeig Drengsson. Ég hafði aldrei heyrt af henni – kom út 2016. Hún byrjar á svona fororði um að öll líkindi við raunverulegar persónur sé tilviljun og svo heita aðalsöguhetjurnar allar eitthvað í ætt við „Valli í Járnkörlunum“ (sem var í hljómsveitinni Járnkarlarnir) og „Björn Grétar Jakobsson, blaðamaður“ og þær þekkjast allar af barnum „Bjórstofunni“. Að vísu er plottið nógu ósennilegt. Hópur vina er á leiðinni til Suðureyrar til að veiða sel og silung. Einn þeirra er með flugvallarmálið á heilanum. Og þegar þeir rekast á framsóknarþingmann og flugvallarvin, sem ráfar fullur út úr ráðherrabústaðnum, ræna þeir honum og keyra með hann vestur í því augnamiði að fá hann til að senda út fréttatilkynningu um að hann hafi skipt um skoðun – flugvöllurinn verði að fara. Ég þekki reyndar mann – eða þekkti, hann er látinn – sem flutti vestur eftir að hafa dottið í það í Reykjavík og rankað við sér á Suðureyri, án þess að vita neitt hvar hann var í veröldinni. Svo þetta er ekki alveg fordæmalaust. Sá var að vísu ekki þingmaður. En hann var ekki heldur neinn lassaróni. Ófeigur Drengsson er annars eitthvert höfundarnafn – viðkomandi finnst hvergi nema sem nafn utan á þessari bók og einni annarri. Þegar ég var búinn með bókina tók ég svefntöflu og var fljótt sofnaður aftur.

Ég var lengi fram úr í dag. Teygði mig í Hina feigu skepnu á náttborðinu og kláraði hana áður en ég steig á fætur. Það vantar auðvitað sögulega fjarlægð á þetta tímabil í kringum 2000 – árin í kringum 11. september, þetta eru taumleysisár, sérstaklega fyrir hina gagnkynhneigðu karlagreddu – og það væri áhugavert að vita hvernig þessar bækur líta út í þeirri fjarlægð þegar hún fæst. Núna erum við á uppgjörsárum og kannski er tímabilið lengra en bara rétt í kringum aldamótin – kannski væri nær að fara bara aftur í Elvis og mjaðmahnykkina og rekja þessa sögu fram að … tja hverju? Ég ætlaði að segja Harvey Weinstein en hans nótar hafa alltaf verið til og alltaf ópererað í skuggunum – ég er líklega frekar að hugsa um performansinn á greddunni (alveg án tillits til þess hvort viðkomandi listamaður er í raun og veru dónakarl eða siðsamur eða getulaus eða bara yndisleg mannvera). Hin feiga skepna fjallar sem sagt um 62 ára gamlan bókmenntaref – sjónvarpsgagnrýnanda – sem fær unga konu af kúbönskum ættum á heilann. Eða öllu heldur fær hann brjóstin á henni á heilann. Sami maður hefur víst í eldri sögu eftir Roth sjálfur breyst í brjóst – svona einsog Gregor Samsa breyttist í bjöllu. Með einhverjum útúrdúrum fjallar bókin eiginlega bara um það hvernig hann kemst yfir þessi brjóst og hvernig hann getur ekki án þeirra verið. Hann tuðar mikið – eiginlega er megnið af þessu tuð (og Roth er alveg meðvitaður um það – David er ekki sympatísk persóna) – og meðal þess sem hann tuðar um er að hafa í einhverjum skilningi verið svikinn um æskuna. Hann er fæddur 1930, giftir sig ’56 og kemur seint inn í kynlífsbyltinguna – þennan tíma þegar maður þurfti ekki að skammast sín fyrir að vilja snerta, þurfti ekki að „suða um kynlíf“, þegar fólk hélt að það hefði engin „kynferðisleg réttindi“. Og þá er hann fastur í hjónabandi (en heldur mjög mikið framhjá, einsog lögin kveða á um). Nú stöndum við auðvitað handan þessa tímabils og er ljóst að þessu frjálsræði fylgdi ekki síst yfirgangur og tilætlunarsemi – þegar skömminni sleppti varð fólk óforskammað, eins undarlega og það nú hljómar. Það var ekki alltaf gaman. Og talandi um gaman. Ég las líka á dögunum bókina Í návígi við fólkið á jörðinni eftir Þóri Guðmundsson. Þar segir Þórir sögur frá ólíkum heimshornum – fyrst og fremst frá hinum svonefnda þriðja heimi. Oft eru þær alveg hrottalegar – harmur, fátækt, ofbeldi, neyð og svo framvegis. En líka nokkrar ljóðrænar og fallegar inn á milli. Mér fannst hún bæði góð og áhugaverð þótt ég fyllist alltaf líka dálítilli skömm yfir því hvað ég er illa að mér um eitt og annað þegar ég les svona bækur og hvað sumir hlutir festast illa í höfðinu á mér – þótt mikið af því sé bara trivial-spursmál. Svona „Jerevan er höfuðborgin í …“ og ég man ekki neitt. Lokaorðin voru samt rosa skrítin. Bara allra síðasta setningin er „Maður er manns gaman“. Hin ljóðræna niðurstaða. Eftir allan þennan harm og þennan lokahnykk leið mér einsog ég hefði legið á gægjum – staðið á öxlunum á Þóri og horft inn um einhvern glugga. Átti þetta að vera gaman?

Einu sinni var ég spurður af sænsku dagblaði hver ég vildi að fengi nóbelinn. Þetta var fyrir mörgum árum. Ég er yfirleitt frekar lost þegar ég fer í viðtöl, sérstaklega ef ég á að tala mikið um sjálfan mig eða sannfæra einhverja lesendur um að bókin sem einhver var að gefa út sé þess virði að maður lesi hana. Þá er ég oftast að leika sjálfan mig. Og í því ástandi á ég ekki gott með að hugsa, sérstaklega ef það kemur einhver u-beygja – einsog þetta var. Ég tafsaði eitthvað og svaraði svo að það gæti verið gaman ef Margaret Atwood fengi nóbelinn. Ég held það hafi í sjálfu sér verið alveg einlægt, þótt svarað hafi verið í óðagoti, en í dag kemur svarið mér samt á óvart – ég myndi ekki svara Margaret Atwood í dag og ekki bara vegna þess að ég held að það sé ósennilegt (þetta var alltaf spurning um annað hvort hana eða Alice Munro – ekki tvær kanadískar konur af sömu kynslóð). Hún væri ekki einu sinni ofarlega á persónulega listanum. En hverjir væru þá á listanum? Auðvitað litast það af því hvað manni finnst líklegt – og svo litast það af því hverjir eru á veðlistunum, nema á hvolfi: ég reikna alltaf með því að þeir sem eru ofarlega á veðlistunum fái ekki verðlaunin. Þetta er í sjálfu sér misfrægt fólk sem fær nóbelinn – það var mikið sagt um Abdulrazak Gurnah í fyrra að hann væri „lítt þekktur“ en það fá engir „lítt þekktir“ höfundar nóbelsverðlaun. Þessir „lítt þekktu“ höfundar er fólk sem hefur verið þýtt á 40 tungumál og á helst góðan skerf ritsafnsins á sænsku, þótt það hafi ekki verið á veðlistunum. Stundum eru þau fornfræg og dálítið gleymd, stundum bara höfundar sem hafa mallað lengi og eru vinsælir í vissum kreðsum. Og stundum eru þau bara John Steinbeck – alþjóðlegir metsöluhöfundar (sem hefðu verið ofarlega á listum veðbanka) eða stórstjörnur einsog Bob Dylan. Það takast á ólík sjónarmið í þessu. Fyrir mörgum eiga nóbelsverðlaunin að varpa ljósi á höfundarverk sem er vanmetið en samt stórkostlegt . Þannig geti heimsbyggðin í raun eignast nýjan stórhöfund, hvers staða er tryggð í framtíðinni að auki. Viðkomandi verður lesinn lengi lengi. Og bókaforlögin sem hafa haldið tryggð við fegurðina fremur en að eltast við sölubókmenntirnar fá góðan bónus í reksturinn. Það er í slíkum tilvikum sem Gurnaharnir fá þetta. Fyrir öðrum er mikilvægt að nóbelsverðlaunin séu ekki of elitísk – sem er auðvitað fyndið í ljósi þess að það er bókstaflega menningarelítan sem velur sigurvegarann, þetta eru verðlaun elítunnar. En sagt er að nóbelsverðlaunin glati mikilvægi sínu ef einungis „lítt þekktir“ höfundar hljóti þau – að pöpullinn (og tilvist pöpulsins er forsenda hverrar elítu) verði líka að fá sitt. Sem þýðir samt bara John Steinbeck/Bob Dylan – ekki instagram-ljóðskáldið sem fær flestu lækin. En meiningin er þá líka að ljóminn af Bob Dylönunum skíni svolítið á Gurnahana. Ætli Murakami sé ekki últimat pöpulskandídatinn? Eða Atwood? Stephen King? Þegar ég lít á veðlistann sé ég að fyrir tíu dögum var Javíer Marías enn á honum – hann dó fyrir mánuði síðan. Hilary Mantel líka – sem dó fjórum dögum áður en listinn var gerður. Houellebecq og Rushdie eru ofarlega og báðir á lífi. Ngugi Wa Thiong’o er þarna og stjarna hans hefur farið rísandi síðustu árin. Ko Un er enn á listanum en hefur lækkað mikið frá því fjöldi kvenna sakaði hann um óviðeigandi hegðun fyrir nokkrum árum. En hver vill maður – vil ég – að fái nóbelsverðlaunin? Yfirleitt svara ég því til að ég vilji auðvitað helst kynnast einhverjum nýjum höfundi – en það er svona hæverska svarið mitt. Og nei, mikilmennskusvarið mitt er ekki að auðvitað vilji ég sjálfur fá nóbelsverðlaunin – mikilmennska mín er ekki meiri en svo að helst vil ég bara að einhver fái nóbelsverðlaunin sem ég hef lesið en kannski ekkert alltof margir aðrir. Svo ég sé pínu sérstakur. Altso, ekki Murakami, en kannski Duong Thu Huong, sem ég dýrka. Eða einhver álíka. Af þessum vinsælu finnst mér Ko Un frábært ljóðskáld – þótt hann sé dónakall – en kannski er það þá bara nóg að hann sé gott ljóðskáld. Af vinsælu valkostunum væri það kannski helst Don DeLillo. Þá hef ég nýlega fallið kylliflatur fyrir Ali Smith. Annars bara veit ég það ekki. Kannski er mér meira að segja alveg sama – nema bara svona fyrir að það er gaman að giska. O jújú, ég segi Ali Smith eða Duong Thu Huong – ég yrði glaðastur ef þær ynnu. Eða önnur hvor a.m.k.