Author: Eiríkur Örn Norðdahl

Stundum skrifa ég eða segi eitthvað um það hvernig ég upplifi afstöðu borgarbúa – eða tiltekinnar valdastéttar í borginni (ég hef verið beðinn um að segja ekki „millistétt“, enda búum við í stéttlausu samfélagi) – til landsbyggðarinnar og fæ til baka að það sé fásinna að ímynda sér að stór hluti borgarbúa vilji landsbyggðinni illt. Sem það og er. Enda er það ekki það sem ég á við. *** Í fyrsta lagi skýrist afstaða fólks oft og iðulega einfaldlega af hagsmunum. Til góðs og ills. Það segir ekki endilega neitt um skynsemi aðgerðanna – heldur um það hvert maður sækir sín rök, hvaða afstöðu það er sem maður reynir að undirbyggja. Rannsóknir hafa sýnt fram á að við myndum okkur skoðun áður en við þekkjum staðreyndir málsins – raunar myndum við okkur alla jafna skoðun á einu leiftrandi augnabliki. Sú skoðun getur breyst og mótast, en það breytir því ekki að við byrjum á einhverjum tilteknum stað út frá öðrum gefnum forsendum, svo sem einsog hvaða sjónarmið eigi að „njóta vafans.“. *** Þegar kemur að laxeldinu í Ísafjarðardjúpi er spurt hvort byggðin eða laxinn eigi að njóta vafans. Margir eiga ekkert undir því að það sé byggð við Ísafjarðardjúp. Margt fólk lítur á það sem fullkomlega eðlilega þróun að það flytji allir til borgarinnar, einsog það gerði í mörgum tilvikum sjálft. Margt af því fólki finnst þess utan að þess gamla heimabyggð eigi að vera „einsog hún var“. Gamlir Ísfirðingar reiðast iðulega þegar hús sem hefur alltaf verið rautt er alltíeinu málað grænt. *** Af þessum orðum er sennilega alveg ljóst hvar sympatía mín liggur. Og hvar hagsmunir mínir liggja. Ég er sennilega búinn að heltriggera vini víkingalaxins – og vissu þeir þó sennilega flestir hvar ég stóð í málinu. *** Það sem er tekist á um í umræðunni um nýlega skýrslu Hafró er ekki hvort laxeldi sé gott eða slæmt – skýrslan er frekar jákvæð í garð laxeldis (ef maður ætlar að taka mark á vísindunum í skýrslunni er víst best að handvelja ekki bara þær niðurstöður sem henta manni) – heldur hvort laxárnar við Ísafjarðardjúp, sem eru fáar og hafa ekki þótt sérlega merkilegar hingað til, séu verðmæti sem þurfi að standa vörð um. Til þess að svo sé þarf laxinn sem í þær gengur að vera einstakur – ef þetta eru sömu stofnar og í öðrum ám, á verndaðri svæðum, þá er engin sérstök ástæða til þess að verja þá nema það hreinlega skipti mann meira máli að við Ísafjarðardjúp séu sportár fyrir stertimenni en lifandi mannabyggð. *** Og það er sem sagt alls ekki víst að þeir séu neitt sérstakir. Það sé til neinn sérstaklega norðvestfirskur víkingalax. *** Það er heldur ekki endilega þar með sagt að  þótt hann sé sérstakur – að einhverju leyti – þá sé hann merkilegri en hagsmunir fólksins á svæðinu. Það er einfaldlega matsatriði. Laxar eru ekki endilega rétthærri en fólk, þótt efri millistéttinni finnist gaman að láta taka af sér myndir með þeim. *** Þess utan er spurning hvaða mótvægisaðgerðir séu í boði og hversu skilvirkar þær séu. *** Og þá komum við aftur að upphaflega punktinum. Ég hef enga trú á því að borgarbúum sé  illa við landsbyggðina. Þetta er patróníserandi ást . Svona einsog þegar karlmaður vill helst að konan hans fari sér ekki að voða úti á vinnumarkaðnum. Enda finnst engum kvenhatur meiri fásinna en karlrembum – karlrembur  elska konur, mömmur þeirra eru konur, dætur þeirra eru konur, ég var nú alinn upp á Kópaskeri og fór til Siglufjarðar öll sumur og af hverju má ég þá ekki hafa skoðun á því hvort það megi særa spegilsléttan fjörðinn með kvíahringjum? *** Við eigum altso ekki að hafa vit fyrir okkur sjálfum, enda erum við bara heimskar kerlingar og skiljum ekki svona flókna hluti, erum á valdi tilfinninga okkar og þar með líkleg til að láta norska laxabaróna breyta okkur í stássfrúr, gegn hysterísku loforði um að við fáum að flytja úr foreldrahúsum. Ef við værum viti borið menntafólk værum við auðvitað löngu flutt, enda vita allir að í smábæjum er bara vinna fyrir fáráðlinga. *** Að því sögðu hefur maður auðvitað engan rétt til þess að vera umhverfissóði. Enda hafa (flestir) þeir sem mæla fyrir laxeldi við Ísafjarðardjúp talað skýrt og greinilega fyrir því að starfsemin fari fram í sátt við náttúruna – að regluverkið sé strangt. Fiskeldi er með umhverfisvænustu matvælaframleiðslu sem finnst á byggðu bóli. (Og til upplýsingar má geta þess að fiskeldi á landi – sem er sturlað orkufrekt, enda þarf viðstöðulaust að dæla í það sjó – er alls ekki umhverfisvænt – nema manni finnist Hvalárvirkjun umhverfisvæn; það sem gerir fiskeldi í hafi umhverfisvænt er meðal annars nýting sjávarins og straumanna). *** Og það er alveg ástæðulaust að sýna kapítalistum einhverja yfirgengilega meðvirkni – innlendum sem erlendum – helst ætti þetta laxeldi að vera á forræði og frumkvæði hins opinbera, allra helst heimastýrðra samyrkjufyrirtækja í samstarfi við sveitarfélagið. Sem stendur er mikilvægt að greitt verði fyrir afnotaréttinn af hafinu og að sú innkoma endi ekki öll í Reykjavík. Og svo þarf að þjóðnýta draslið við fyrsta tækifæri.

Einn gallanna við að ferðast mikið er að hausinn á manni – og hjartað – er alltaf á mörgum stöðum samtímis. Hér auðvitað – í Biskops-Arnö, í góðra vina hópi að kenna ungmennum ritlist, fimmta árið í röð. En þess utan hjá fjölskyldunni sem þvælist hingað og þangað, ég held þau séu í Linköping núna. Og svo á Ísafirði, þar sem Helena vinkona mín var jarðsett í gær. Mér finnst alveg dálítið erfitt að hafa ekki getað verið í jarðarförinni, að hafa ekki verið í félagsskap þeirra sem þekktu hana. *** Ungmennin hér eru dálítið svag fyrir 13 Reasons og það sést á sumum textunum. Mér finnst það líka svolítið erfitt, svona miðað við aðstæðurnar. Það er eitthvað fúndamentalt óþægilegt við að sjálfsmorð sé notað sem metafóra eða skáldskapartól – farartæki til harmsville. *** En auðvitað er ekkert rangt í skáldskap. Það er bara spurning um að vinna fyrir því. Hver var það aftur sem sagði að stærsta synd rithöfundarins væri að biðja um óverðskulduð tár? *** Ég reyndi að gúgla því og þá kom upp síða hjá sænska Systembolaget fyrir þetta áfengi.

Í dag var líka dagur. Hann var öðrum ólíkur en annars ekkert spes.

Í dag fékk ég að elda smá. Myndina tók sænska skáldið Ida Linde.

Í dag las ég hljóðaljóð. Þetta geri ég bara einu sinni á ári núorðið held ég. Að minnsta kosti gerist það ekki oftar að ég lesi Úr órum Tobba. Ég sé mest eftir því að hafa tekið af mér tölvuúrið á meðan, því auðvitað hefði verið gaman að lesa í púlsinn á eftir. Þetta tekur mikið á. *** Ég man ekki hvað ég hef eldað margar máltíðir síðan ég yfirgaf Ísland í lok júní. Kannski þrjár. Sem er náttúrulega ekki hægt. *** Ég hef heldur ekkert spilað á gítar, ef frá eru talin tvö augnablik á dvergvaxinn klassískan gítar í eigu sonar Martins Glaz Serup, þegar við vorum á Hald Hovedgaard. *** Vidrigt ástand. *** Ég hef líka eytt of litlum tíma með konunni minni og börnunum mínum. *** Og of litlum tíma með skáldsögunni minni / leikritinu mínu (þetta er sama verkið). Hans Blævi. Týpískt að það skuli vera það síðasta sem mér dettur í hug. Einsog mér sé bara alveg skítsama um þessar helvítis bókmenntir. *** Ég er annars enn að berjast við framvinduna í því verki – sem og pólitíkina. Það er einsog mig langi að ganga yfir öll strik en samt ekki. Einsog ég geti ekki gert upp við mig hvort sé tilgangslausara. Sem er reyndar grundvallarforsenda verksins, held ég.

Dagur eitt í Författarskolan för unga að kveldi kominn. Hann fór mestmegnis í kynningar og einföld verkefni. Eftir kvöldmat sátum við ellibelgirnir og ræddum bókamessuna í Gautaborg og vandræðin í kringum þátttöku fasistatímaritsins Nya Tider, sem hefur leitt af sér meiriháttar bojkott. Af þeim okkar sem er boðið er ég sá eini sem hefur þegið. *** Ég mæti. Og við erum í sjálfu sér ekki ósammála um að aðstæður mínar séu aðrar. En ég mæti samt með óbragð í munninum. Og fjarska forvitinn um hvernig allt saman fer. Ég veit ekki hvort forvitnin myndi leyfa mér að sitja bara á Ísafirði meðan herlegheitin fara fram. *** Marét-Anne, samíski kennarinn sem er með í fyrsta sinn í ár, spurði mig í gærkvöldi hvort það væru nokkuð birnir í skóginum. Það eru ekki birnir í skóginum en í morgun þegar ég fór út að hlaupa ímyndaði ég mér samt í hverju skrefi að nú ryddist björn út úr laufþykkninu og biti úr mér stórt stykki. Voðalegt hvað ímyndunaraflið getur farið illa með mann. *** Hér eru ekki einu sinni moskítóflugur í ár. Yfirleitt er varla hundi út sigandi fyrir þessum bitsvíðingum.

Ef ég væri jafn vinsæll í öllum borgum og bæjum í Svíþjóð og ég er í Laholm væri ég ríkur maður. En svo er ekki. *** Laholm mætti að ósekju vera aðeins stærri. *** Hins vegar lifi ég nú í ákveðnum lúxus, því verður ekki neitað. Ég er í næturlestinni í einkasvítu. Með klósett og sturtu og hárblásara og ég veit ekki hvað. *** *** Lífið er annars voða rólegt. Ég sakna Nödju og A&A og sé þau ekki í heila viku til viðbótar. Á morgun á ég frídag sem ég þarf ekki heldur að nota til að uppfylla neinar félagslegar skyldur og þá fer sá frídagur í að skrifa og senda út reikninga. *** Það er þetta með hvaða daga maður kallar frídaga. Það eru sennilega dagarnir sem maður notar í það sem manni sýnist. Vel að merkja ætti það ekki að taka mig nema korter að senda reikningana. *** Ég át alltof mikið í dag og er allur uppþembdur. *** Ég keypti mér pizzu meðan ég beið eftir lestinni frá Hässleholm, eiginlega bara af því mig vantaði á klósettið, og svo át ég pizzuna. Sem nær náttúrulega ekki nokkurri átt. Ég hefði líka getað eytt 10 SEK í klósettferð á lestarstöðinni en ég átti bara ekkert klink og það fær maður ekki heldur í hraðbönkum. Eftir stendur að ég hefði líka getað keypt mér bara vatnssopa – eða pissað úti, einsog túristar gera víst – en ég var líka pínkuponsu svangur. Hefði t.d. vel getað borðað eitt croissant. En ég hafði ekkert við þessa pizzu að gera sem var þess utan miklu matarmeiri en ég hafði gert mér í hugarlund. *** Pizzan var ekki heldur góð. Pizzur í Svíþjóð eru það yfirleitt ekki – þótt á því séu augljóslega undantekningar. *** Vondur matur er eiginlega smám saman að hverfa af vesturlenskum veitingastöðum; hipsterbyltingin plús stærri og frekari og meðvitaðri millistétt plús snobb plús innflytjendur plús margir-hafa-ferðast-útum-allt-og-það-breytir-viðmiðinu. Plús sennilega eitthvað fleira. Ég kann ágætlega við vondan mat. Í alvöru. En það gerir hann ekki góðan og maður ætti sennilega ekki að troða í sig pizzu klukkan 23 að kvöldi sérstaklega ef hún er vond bara af því maður var í spreng.

Ég er enn í heimabæ krakkana í Roxette. Í litlum sumarbústað í útjaðrinum. Í dag er planið að spila minigolf og kasta sér í hafið. Á morgun er svo upplestur í bókabúð í Laholm. Þetta er alger rassgatsbær – 6 þúsund íbúar, sem er einsog 100 manna þorp á íslenskan mælikvarða. En þarna er sjálfstæð bókabúð sem rekur mikið prógram og er afar vinsæl – það var stór grein um hana í síðasta Vi Läser (sem er stærsta bókmenntatímarit Svía – einsog Nýtt Líf um bækur, frekar en TMM). Það kostar 100 krónur inn og mér skilst að það hafi þegar selst nokkuð af miðum. *** Svo erum við bara að mysa, einsog maður segir. Hygge sig, segja dönskukennararnir, en við erum engir dönskukennarar. *** Annað kvöld tek ég næturlestina til Stokkhólms og fer þaðan til Bålsta og Biskops-Arnö til að kenna ritlist í eina viku. Ég er einn á staðnum í sólarhring áður en hinir kennararnir koma og ætla að nota tímann til að vinna í Hans Blævi.

Það er alltaf kalt, hvert sem ég fer, og það rignir mikið. Nú er ég í Halmstad, eða nánar tiltekið Tylösand. Héðan er hljómsveitin Roxette og karlinn – Per Gessle – á allt hérna. *** Myndina tók útgefandinn minn og vinur, Per Bergström.

Í gær gerði ég tvenn mistök. Hin fyrri voru að segja að við Aram hefðum gist á sófanum hjá Hauki Má þegar við vorum í Berlín. Það gerðum við alls ekki. Við gistum í vellystingum í rúminu hans Hauks Más en Haukur Már svaf sjálfur í ponsulitla sófanum sínum, einsog Kristur krossfestur í jötunni, svo við mættum öðlast góðan svefn. *** Seinni mistökin gerðust á hlaupum í Rejmyreskógi. Ég taldi mig hafa hlaupið sömu leið og venjulega – sem ætti að vera tæplega 7 km hringur – og var satt best að segja ekki mjög vel fyrirkallaður í þá vegalengd, enda lifað á pizzum og kebab og límonaði og bjór í marga daga. En eftir fjóra kílómetra kom ég að sveitabæ sem ég hef aldrei komið að áður. Ég ákvað því að hlaupa bara sömu leið til baka. En þá kom ég ekki aftur á sama stað og ég hafði hlaupið frá, heldur út á hraðbraut. *** Mér fannst sennilegt að nú væri ég norðan við Rejmyre og hljóp því í suðurátt í von um að rekast fljótlega á einhvers konar skilti því til staðfestingar. Eftir 5-6 kílómetra birtist loks skilti og þá kom í ljós að ég var sunnan megin við bæinn og átti að hlaupa í norður en ekki suður. Batteríið í úrinu – sem er með GPS en engu korti – kláraðist þegar ég var kominn 16 km og þá átti ég eftir um 5 km. *** Ég viðurkenni að hljóp ekki alla leiðina. Sérstaklega ekki þessa síðustu 5 km. En ég fór þá sem sagt sirkabát hálfmaraþon, illa fyrirkallaður. Sem er það lengsta sem ég hef farið vel fyrirkallaður – þá undirbjó ég mig mánuðum saman, alla Víetnamdvölina, og hljóp einn af síðustu dögunum. Á miklu betri tíma, að vísu, en samt. *** Ég er í lélegu formi samt. Ég gerði þetta bara á þrjóskunni. *** Í morgun ætlaði ég að taka strætó til Vistinge til að ná öðrum þaðan til Norrköping áður en ég stökk í lest til Malmö. En þá var búið að loka öllum strætóstoppistöðvum í Rejmyre vegna bæjarmarkaðarins. Úr varð heljarinnar hasar, hlaupandi pungsveittur á lúnum leggjum um sveitarfélagið, áður en svili minn kom auga á mig og brást skjótt við – pikkaði mig upp á bílnum sínum og skutlaði mér út á þjóðveg. Þetta hafðist og ég er í lestinni. *** Líf mitt er eitt viðstöðulaust ævintýri. *** Þessir harðstjórataktísku messíasarkomplexar sem hrjá leiðtoga í einkareknu góðgerðar- og umönnunarstarfi eru rannsóknarefni. Eða í öllu falli ástæða til að gaumgæfa rekstrarmódelið. Í sjálfu sér eru þetta að mér sýnist misalvarleg dæmi – sennilega er engin ástæða til að bera saman Stígamót, Hjallastefnuna og Fjölskylduhjálp, við alvarlegri dæmi einsog Landakotsskóla, Breiðavík og Byrgið, en tendensinn er þarna. Einræðisherrastemningin. *** Kannski er hún líka skyld því sem gerðist í alþýðulýðveldunum. Því sem gerist þegar mannúðarstarf verður svo byltingarkennt eða svo réttlátt (eða sjálfsréttlátt, einsog sjálfumgleði heitir á ensku) að ekkert má hamla því; allt verður að láta undan svo ruðningsvélin geti haldið áfram óvéfengjanlegu mannúðarstarfi sínu. Árangur áfram, ekkert stopp, einsog önnur mannúðarmaskína orðaði það um árið. *** Mér hefur líka alltaf þótt skrítið að svo stór hluti góðgerðar- og umönnunarstarfs sé á vegum sjálfseignarstofnana, félaga og fyrirtækja. Mér finnst það til marks um að hið opinbera sé ekki að sinna einhverju sem það ætti að vera að sinna. Í mörgum tilvikum borgar hið opinbera fyrir starfsemi félaganna – en sennilega miklu minna en það myndi gera ef það tæki yfir starfsemina.